Ακούσατε στο αγαπημένο σας podcast για μια νέα μελέτη σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία από τα σπορέλαια. Μια ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα εστιάζει σε νέα έρευνα που αποκαλύπτει τον λόγο πίσω από την αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Οι πληροφορίες και τα νεότερα δεδομένα για τη διατήρηση της υγείας μάς «βομβαρδίζουν» καθημερινά. Πόσο εύκολο είναι, όμως, να ξεχωρίσει κανείς την επιστημονική πληροφορία από την υπερβολή;
Και πώς μπορεί ο αναγνώστης να είναι βέβαιος ότι οι επιστημονικές ειδήσεις που «καταναλώνει» είναι έγκυρες, τεκμηριωμένες και σωστά παρουσιασμένες;
Η Έμιλι Σ. Γκάρλεϊ, καθηγήτρια Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins των ΗΠΑ, επισημαίνει ότι η ικανότητα να διαβάζει και να κατανοεί κανείς πλήρως μια επιστημονική μελέτη είναι δεξιότητα που οι ερευνητές αποκτούν έπειτα από χρόνια εκπαίδευσης και πρακτικής.
Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι ο μη ειδικός είναι καταδικασμένος να αποδέχεται άκριτα ό,τι διαβάζει.
Με βάση την πολυετή εμπειρία της, η ίδια δίνει πρακτικές συμβουλές που μπορούν να βοηθήσουν τον μέσο αναγνώστη να αναγνωρίζει μια «καλή» μελέτη, να κατανοεί τα βασικά ευρήματά της και να εντοπίζει αδυναμίες ή περιορισμούς.
Πώς θα βρείτε τη μελέτη
Για να εξετάσετε πιο προσεκτικά ένα εύρημα ή ένα στατιστικό στοιχείο, πρέπει πρώτα να εντοπίσετε τη μελέτη στην οποία βασίζεται. Τα ειδησεογραφικά άρθρα συχνά περιλαμβάνουν έναν υπερσύνδεσμο (στην ηλεκτρονική τους μορφή) ή αναφέρουν τον τίτλο της έρευνας, τους συγγραφείς ή/και το επιστημονικό περιοδικό όπου δημοσιεύθηκε (στην έντυπη).
Ακόμη όμως και αν εντοπίσετε τη μελέτη, η πρόσβαση στο πλήρες κείμενο συχνά δεν είναι ελεύθερη. Σε πολλές περιπτώσεις, πρόσβαση έχουν μόνο συνδρομητές, ενώ οι υπόλοιποι μπορούν να δουν τους συγγραφείς και την περίληψη.
Το PubMed, σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ένα καλό σημείο εκκίνησης για αναζήτηση ιατρικών και βιοϊατρικών μελετών, αποτελώντας τη μεγαλύτερη «βιβλιοθήκη».
Εναλλακτικά, μπορείτε να βρείτε το επίσημο δελτίο Τύπου από το πανεπιστήμιο ή το ερευνητικό κέντρο που πραγματοποίησε τη μελέτη, το οποίο συχνά συνοψίζει τα ευρήματα με μεγάλη σαφήνεια.
Τι να διαβάσετε– και µε ποια σειρά
Η πρώτη ανάγνωση ενός επιστημονικού άρθρου μπορεί να φανεί αποθαρρυντική, κυρίως λόγω της έκτασης και της εξειδικευμένης ορολογίας.
Ωστόσο, τα περισσότερα άρθρα ακολουθούν παρόμοια δομή, γεγονός που διευκολύνει την κατανόηση. Η δρ Γκάρλεϊ προτείνει μια συγκεκριμένη σειρά:
1. Η περίληψη. Προσφέρει μια συνοπτική εικόνα της μελέτης, αν και το τι επιλέγουν να τονίσουν οι συγγραφείς μπορεί να διαφέρει. Είναι χρήσιμη ως εισαγωγή, όχι όμως ως μοναδική πηγή πληροφόρησης.
2. Η εισαγωγή. Εδώ παρουσιάζονται όσα είναι ήδη γνωστά για το θέμα, προηγούμενες έρευνες και οι λόγοι που οδήγησαν στη συγκεκριμένη μελέτη. «Οι δύο τελευταίες προτάσεις της εισαγωγής συνήθως εστιάζουν στον στόχο της έρευνας», σημειώνει. «Ο τίτλος δείχνει το γενικό θέμα, αλλά το κρίσιμο είναι το ακριβές ερώτημα που επιχειρούν να απαντήσουν οι ερευνητές».
3. Τα «Αποτελέσματα» και η «Συζήτηση». Η ενότητα «Αποτελέσματα» παρουσιάζει τα δεδομένα, συχνά με πίνακες και διαγράμματα.
Για έναν μη ειδικό αναγνώστη, οι αριθμοί μπορεί να φαίνονται δυσνόητοι. Η ενότητα «Συζήτηση» βοηθά να κατανοήσει κανείς τι σημαίνουν αυτά τα δεδομένα και πώς εντάσσονται στο ευρύτερο επιστημονικό πλαίσιο. «Η πρώτη και η τελευταία παράγραφος της “Συζήτησης” περιλαμβάνουν συνήθως τα βασικά συμπεράσματα», εξηγεί η ειδικός.
4. Οι περιορισμοί της μελέτης. Συνήθως αναφέρονται προς το τέλος της “Συζήτησης” ή σε ξεχωριστή ενότητα. «Εδώ οι ερευνητές εξηγούν τις αδυναμίες της μελέτης και πώς αυτές επηρεάζουν την ερμηνεία των ευρημάτων», τονίζει. Η ενότητα «Μέθοδοι», αν και κρίσιμη για τους ειδικούς, μπορεί να παραλειφθεί από τον μέσο αναγνώστη, εκτός αν αναζητεί συγκεκριμένες τεχνικές λεπτομέρειες.
Συσχέτιση ή αιτιώδης σχέση;
Δύο φαινόμενα μπορούν να εμφανίζονται μαζί, χωρίς το ένα να προκαλεί το άλλο. Ενα κλασικό παράδειγμα είναι ότι το καλοκαίρι αυξάνονται τόσο οι πωλήσεις παγωτού όσο και οι πνιγμοί, χωρίς το παγωτό να ευθύνεται για τους πνιγμούς.
Αντίθετα, έχει αποδειχθεί ότι το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου – πρόκειται για αιτιώδη σχέση. Οταν διαβάζετε για μια έρευνα, εξηγεί η ειδικός, δώστε προσοχή στη γλώσσα. Οροι όπως «σχετίζεται με» ή «συνδέεται με» περιγράφουν συσχέτιση, όχι απόδειξη αιτιότητας. Οι αιτιώδεις σχέσεις απαιτούν συγκεκριμένο σχεδιασμό μελετών και συνήθως επιβεβαιώνονται μέσα από πλήθος ερευνών.
Τι άλλο αξίζει να ελέγξετε
Για να αξιολογήσετε τη σημασία μιας μελέτης, εξετάστε επιπλέον:
Το επιστημονικό περιοδικό. Ο τόπος δημοσίευσης δείχνει αν το άρθρο έχει υποβληθεί σε αυστηρό έλεγχο ποιότητας. Τα έγκριτα περιοδικά εφαρμόζουν διαφανείς διαδικασίες αξιολόγησης και ηθικά πρότυπα.
Την ημερομηνία δημοσίευσης. Η επιστήμη εξελίσσεται. Αν η μελέτη είναι παλαιότερη, αξίζει να ελέγξετε αν υπάρχουν νεότερα δεδομένα.
Το μέγεθος του δείγματος. Ο αριθμός των συμμετεχόντων επηρεάζει το πόσο αξιόπιστα είναι τα συμπεράσματα. Δέκα ανεπιθύμητες ενέργειες σε 100 άτομα δεν έχουν το ίδιο βάρος με δέκα σε 100.000.
Τη δυνατότητα γενίκευσης. Μια μελέτη σε άτομα άνω των 65 ετών δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε συμπεράσματα για νεαρούς ενηλίκους.
Το ίδιο ισχύει για μελέτες που περιλαμβάνουν μόνο άνδρες ή μόνο υγιή άτομα.
Τις συγκρούσεις συμφερόντων. Τα σοβαρά περιοδικά απαιτούν από τους συγγραφείς να δηλώνουν οικονομικούς ή άλλους δεσμούς που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αντικειμενικότητα.
Πώς αποφασίζεται τι δηµοσιεύεται
Πριν από τη δημοσίευση, τα επιστημονικά άρθρα περνούν από αξιολόγηση από ανεξάρτητους ειδικούς.
Οι αξιολογητές ελέγχουν τη μεθοδολογία, τη συλλογιστική και την παρουσίαση των δεδομένων και συχνά ζητούν διορθώσεις.
Ακόμη κι έτσι, λάθη μπορεί να εντοπιστούν εκ των υστέρων.
«Δεν είναι αλάνθαστη διαδικασία, αλλά αποτελεί βασικό φίλτρο ποιότητας», σημειώνει η δρ Γκάρλεϊ.
Η µεγάλη εικόνα
Καμία μελέτη δεν προσφέρει όλες τις απαντήσεις, σημειώνει η δρ Γκάρλεϊ. Και συμπληρώνει ότι τα ευρήματα συχνά είναι αντιφατικά και η επιστημονική γνώση εξελίσσεται σταδιακά, μέσα από τη συσσώρευση στοιχείων.
Το ζητούμενο είναι να εντάσσουμε κάθε νέα πληροφορία στο ευρύτερο πλαίσιο.
Τέλος, «να είμαστε περίεργοι αλλά και επιφυλακτικοί απέναντι σε δραματικούς τίτλους», συμβουλεύει η ίδια.
