Οταν μιλάμε για αντοχή, το μυαλό πηγαίνει συνήθως στην καρδιοαναπνευστική λειτουργία, στον ρυθμό, στην τροφοδοσία, στις προπονητικές ζώνες. Σπάνια όμως δίνουμε στον ψυχικό παράγοντα το βάρος που του αναλογεί. Κι όμως: ο μαραθώνιος – ιδίως στο δεύτερό του μισό – δεν είναι αγώνας μόνο για τα πόδια. Είναι αγώνας και για το μυαλό.
Η ψυχική ανθεκτικότητα (mental toughness) δεν είναι ένα μαγικό χάρισμα που έχουν οι λίγοι. Είναι ένα σύνολο δεξιοτήτων που καλλιεργούνται: επιμονή, συγκέντρωση, αποδοχή της δυσφορίας, ικανότητα ρύθμισης του εσωτερικού διαλόγου, πίστη στο σχέδιο. Ολα αυτά συνθέτουν το ψυχικό «κάστρο» που πρέπει να χτίσει ο δρομέας, ιδίως όταν ετοιμάζεται να σταθεί στη γραμμή εκκίνησης ενός μαραθωνίου.
Θέμα ψυχολογίας
Η απόσταση των 42.195 μέτρων είναι μια πρόκληση που ξεπερνά τη σωματική διάσταση. Οσο καλά κι αν έχεις προπονηθεί, έρχεται κάποια στιγμή στον αγώνα που το σώμα αρχίζει να διαμαρτύρεται. Εξαντλείται η διαθέσιμη ενέργεια, οι μύες πονούν, ο ρυθμός θέλει προσπάθεια για να διατηρηθεί. Εκεί ακριβώς είναι που αρχίζει το πραγματικό τεστ της ψυχικής σου αντοχής.
Πλήθος μελετών έχει αναδείξει τη θετική συσχέτιση ανάμεσα στην ψυχική ανθεκτικότητα και την απόδοση σε αγωνίσματα αντοχής. Οι δρομείς που διαθέτουν υψηλότερα επίπεδα εσωτερικού ελέγχου, αυτορρύθμισης και διαχείρισης στρες όχι μόνο έχουν καλύτερες επιδόσεις, αλλά ανταποκρίνονται πιο αποτελεσματικά και στις αναποδιές που εμφανίζονται στη διάρκεια του αγώνα. Δεν πανικοβάλλονται όταν κάτι πάει στραβά – προσαρμόζονται. Δεν σταματούν όταν «πονάνε» – συνεχίζουν. Κι όταν οι λογικές φωνές μέσα τους πληθαίνουν και φωνάζουν «φτάνει», αυτοί έχουν μάθει να απαντούν «όχι ακόμα».
Καλλιεργείται;
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι κάτι που είτε το έχεις είτε όχι. Σίγουρα κάποιοι άνθρωποι – οι πρωταθλητές ανάμεσά τους – φαίνεται να διαθέτουν από τη φύση τους περισσότερη ψυχική «σκληράδα» απέναντι στην κόπωση, την πίεση και την αμφιβολία. Ομως ακόμη και αυτή η έμφυτη ικανότητα χρειάζεται καλλιέργεια. Οπως στην αντοχή χρειάζεσαι διάρκεια, tempo runs και διαλειμματικές, έτσι και στην ψυχική διάσταση υπάρχουν «προπονητικά ερεθίσματα» που σε κάνουν πιο ανθεκτικό: η συνέπεια, η έκθεση στη δυσφορία, η πειθαρχία, η διαχείριση των σκέψεων. Και όσο περισσότερο εξασκείς αυτές τις δεξιότητες, τόσο πιο έτοιμος είσαι να αντέξεις, όταν όλα μέσα σου λένε να σταματήσεις.
Δεν χρειάζονται πάντα «δραματικές» συνθήκες για να την εξασκήσεις. Η ικανότητα να συνεχίζεις μια προπόνηση όταν βαριέσαι, να μένεις συνεπής σε ένα πλάνο όταν η πρόοδος είναι αργή, να διαχειρίζεσαι τον εκνευρισμό μιας κακής μέρας ή τον καιρό που δεν σε βοηθά, όλα αυτά είναι μικρές, αθόρυβες στιγμές χτισίματος. Κι ένα από τα πιο δυνατά εργαλεία είναι ο εσωτερικός σου διάλογος. Οι λέξεις που λες στον εαυτό σου όταν όλα δυσκολεύουν. Διότι δεν είναι πάντα το σώμα που αποφασίζει πότε θα σταματήσεις. Είναι και το μυαλό.
Και στην προπόνηση;
Οταν σχεδιάζεις την προπόνηση, είναι καλό να περιλαμβάνονται και κομμάτια που σε δυσκολεύουν ψυχολογικά – π.χ. ένα συνεχόμενο tempo run που ξεκινάει να «πονάει» στο δεύτερο μισό. Οχι γιατί αυτά τα κομμάτια είναι φυσιολογικά ανώτερα, αλλά γιατί σε μαθαίνουν να διαχειρίζεσαι τη δυσφορία της κόπωσης, τη φωνή που λέει «κόψε λίγο», το μυαλό που αρχίζει να αμφιβάλλει.
Η ψυχική ανθεκτικότητα χτίζεται και με σταθερότητα. Οσο πιο συνεπής είσαι στις προπονήσεις σου, τόσο πιο πολύ ενισχύεις την αυτοπεποίθησή σου. Κι όσο πιο συχνά έχεις κερδίσει μικρές μάχες στην προπόνηση, τόσο πιο έτοιμος θα είσαι να δώσεις τη μεγάλη στον αγώνα.
Στον αγώνα
Στον μαραθώνιο, ειδικά από το 30ό χιλιόμετρο και μετά, η φυσική και η ψυχική κόπωση συναντιούνται. Τα πόδια βαραίνουν, το σώμα ζητάει να κόψεις ρυθμό, οι αρνητικές σκέψεις πυκνώνουν. Είναι η στιγμή που η διαχείριση κάνει τη διαφορά. Πολλοί δρομείς βλέπουν αυτή τη δυσφορία σαν εχθρό. Ισως βοηθά περισσότερο να τη δεις σαν φίλο που ήρθε για να σου υπενθυμίσει ότι βρίσκεσαι κοντά σε κάτι σπουδαίο. Οτι αυτός είναι ο μαραθώνιος. Και ότι μπορείς.
Αν θέλεις να πας καλά στον μαραθώνιο, δεν αρκεί να δουλέψεις το σώμα σου. Πρέπει να δουλέψεις και το μυαλό σου. Οχι μόνο με μεγάλες αποστάσεις, κομμάτια ρυθμού, αλλά και με μικρές καθημερινές νίκες απέναντι στην αναβλητικότητα, τη δυσκολία, την αμφιβολία. Γιατί στο τέλος της ημέρας ο πιο δυνατός δρομέας δεν είναι πάντα αυτός με τα καλύτερα εργομετρικά. Είναι αυτός που, όταν όλα μέσα του φωνάζουν να σταματήσει, εκείνος συνεχίζει.
Ο Αγις Πίσχος είναι καθηγητής Φυσικής Αγωγής (ΤΕΦΑΑ), προπονητής στίβου και επικεφαλής της δρομικής ομάδας RUNZONΕ (Instagram: @runzonegr, e-mail: coach@runzone.gr)
