Κι όμως η Ελλάδα είναι ένα κράτος επιτυχημένο

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ:  Πριν από 10 χρόνια. Συνάδελφος περιγράφει με θέρμη σειρά διαλέξεων Ιστορίας που παρακολουθεί κάπου στην Αθήνα. «Πρέπει να δείτε», μας λέει, «τον συναρπαστικό τρόπο με τον οποίο αφηγείται και εξηγεί την Ιστορία η Μαρία Ευθυμίου».

Η καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών συμπληρώνει πια 13 χρόνια on the road. Σε πόλεις, χωριά, νησιά και βουνά σπεύδει, μετά τις παραδόσεις στο Πανεπιστήμιο, να διδάξει δωρεάν ένα πολυπληθές κοινό, σε μια δράση που άρχισε ως ρυάκι για να εξελιχθεί σε ποτάμι πλατύ. «Γιατί η Ιστορία είναι ευεργετική και παρηγορητική. Σε κάνει βαθύτερο άνθρωπο και καλύτερο πολίτη. Σου δίνει ρίζες και, ταυτόχρονα, φτερά» λέει.

Οταν κοιτάς την Ιστορία, αυτό που κυριαρχεί είναι η ματαιότητα ή το αντίθετό της; «Θα μπορούσε κάποιος να πει η ματαιότητα, διότι όλα τελειώνουν. Ενέχει όμως και το αντίθετο της ματαιότητας: το πείσμα ότι ζω και θέλω να δώσω στη ζωή μου νόημα».

Βρισκόμαστε στη γειτονιά της, το Κουκάκι. Στον πεζόδρομο της Δράκου τη χαιρετούν οι πάντες - γείτονες, περαστικοί. Κάποιοι από τους δεκάδες χιλιάδες πολίτες που έχουν παρακολουθήσει τους κύκλους μαθημάτων της για την Ελληνική και την Παγκόσμια Ιστορία. Ανθρωποι που την εκτιμούν και την αγαπούν.

Εχετε διδαχθεί επτά ξένες γλώσσες. Σχετίζεται αυτό με την αγάπη σας για την Ιστορία;

«Σε έναν βαθμό, ναι. Σχετίζεται, επίσης, με το ενδιαφέρον μου για την Ευρωπαϊκή Ιστορία που είναι ο ισχυρός πολιτισμός της εποχής στην οποία ζω. Και, φυσικά, με το επαγγελματικό ενδιαφέρον μου για τη Βαλκανική Ιστορία. Ωστόσο, παρότι προ ετών κατέβαλα κόπο για την εκμάθηση των γλωσσών αυτών, στη συνέχεια αποδείχθηκα άφρων και οκνηρή μη συντηρώντας τες και μη καλλιεργώντας τες. Ετσι, έχασα πολλές από αυτές. Ωστόσο όλες με οδήγησαν σ' ένα ταξίδι βαθύτερης επαφής με τους λαούς από τους οποίους οι γλώσσες αυτές παρήχθησαν. Και αυτό επικουρεί στην Ιστορία και την κατανόησή της».

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Τα μαθήματα  γίνονται στη Δυτική Μακεδονία. Η Μαρία Ευθυμίου βρίσκεται σε βραδινό λεωφορείο του ΚΤΕΛ για να φτάσει στον προορισμό της το πρωί. Οπως την έχει πάρει ο ύπνος σε ένα από τα μπροστινά καθίσματα, της φαίνεται πως ακούει τη φωνή της να κάνει μάθημα. Λίγο αργότερα θα διαπιστώσει πως ο οδηγός οδηγεί ακούγοντας ηχογραφημένα μαθήματά της. «Δεν βγάζω τη νυχτερινή βάρδια χωρίς αυτά» θα της πει καθώς εκείνη τον αποχαιρετά, φτάνοντας στο τέρμα.

Υπάρχουν θέματα στην Παγκόσμια ή την Ελληνική Ιστορία που νομίζετε ότι ενδιαφέρουν ιδιαίτερα το ελληνικό κοινό;

«Το ενδιαφέρον είναι μεγάλο για όλα τα θέματα των μαθημάτων αυτών. Η Παγκόσμια Ιστορία, νομίζω, έχει τη μεγαλύτερη δύναμη, μια και μας βάζει σε προβληματισμούς που αφορούν τον άνθρωπο γενικά αλλά και τον καθένα από εμάς ειδικά, μεταφέροντάς μας σε τόπο, καταστάσεις και χρόνο. Ιδιαίτερο, θα έλεγα, είναι το ενδιαφέρον που προκαλεί ο κύκλος της Ιστορίας των Θρησκειών καθώς αποκωδικοποιεί στάσεις ζωής και ηθικής, νοοτροπίες προσωπικές και κοινωνικές. Εκεί δίνεται η ευκαιρία, κάποιες φορές, να μπει κανείς και σε μικρές πρακτικές ασκήσεις στοχασμού πάνω στα συστήματα ατομικής και κοινωνικής ηθικής που διάφορες εποχές έχουν παραγάγει».

Θα μπορούσατε να μας πείτε ένα παράδειγμα ως προς αυτό;

«Ας χρησιμοποιήσω ένα προσωπικό παράδειγμα. Προ ολίγων ετών συνάντησα, έπειτα από καιρό, ένα ζευγάρι φίλων. Συζητώντας, αντιλήφθηκα ότι στην εργασία τους είχαν αντιμετωπιστεί με άδικο τρόπο που έθιγε βαριά τη ζωή τους. Ενιωσα οργή. Γυρνώντας στο σπίτι, θυμήθηκα πως ένας γείτονας, με τον οποίο γνωριζόμουν ελάχιστα, ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος στο υπουργείο όπου οι φίλοι εργάζονταν. Εγραψα χειρόγραφα σε μια σελίδα την υπόθεση που μόλις είχα ακούσει αναρωτώμενη πώς είναι δυνατόν να επιτρέπονται τέτοιες αδικίες στο υπουργείο του και την έριξα ενυπόγραφα κάτω από την πόρτα του, χωρίς καν φάκελο. Το περιστατικό αυτό χρησιμοποίησα κατά καιρούς, έκτοτε, ως θέμα πρακτικής εφαρμογής στο μάθημα, μια και, αναπροσεγγίζοντάς το, μπορεί κανείς να δει με πόσους διαφορετικούς τρόπους, θετικούς και αρνητικούς, θα το ερμήνευαν σε κάθε του σημείο, στην ατομική και συλλογική ηθική του διάσταση, ένας κομφουκιανιστής, ένας λουθηρανιστής, ένας ινδουιστής, ένας βουδιστής κ.λπ.».

ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ: Ο νεαρός ερχόταν τακτικά στις βραδινές τρίωρες διαλέξεις της Μαρίας Ευθυμίου στην Ελευσίνα. Είχε χέρια αδρά και ταλαιπωρημένα, παρακολουθούσε με προσοχή και έκανε, με σεμνότητα, καίριες ερωτήσεις. «Αν θέλεις, μείνε μετά το τέλος του μαθήματος να σου εξηγήσω καλύτερα το σημείο αυτό που βλέπω πως σε ενδιαφέρει» του είπε κάποια στιγμή εκείνη. «Θα το ήθελα πολύ, αλλά δεν μπορώ. Μετά από εσάς, φεύγω για το εργοστάσιο όπου δουλεύω μέχρι το πρωί» απάντησε εκείνος.

Ποιες εποχές της Ιστορίας ενδιαφέρουν πιο πολύ τους Ελληνες; Μήπως η αρχαία μας Ιστορία που υπήρξε πολύ επιτυχημένη; Ή μήπως η νεότερη που δεν είναι τόσο επιτυχημένη;

«Δεν είναι ακριβές ότι η νεότερη Ιστορία μας δεν είναι επιτυχημένη. Στην αρχαιότητα ο Ελληνισμός πράγματι παρήγαγε θαυμαστό πολιτισμό που επηρέασε, επί δύο χιλιάδες περίπου χρόνια, την Ανατολική Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, τα Βαλκάνια, την Ιταλική Χερσόνησο. Η δύναμη του πολιτισμού αυτού και της ελληνικής γλώσσας ήταν τόσο μεγάλη που έγινε η γλώσσα της νέας θρησκείας, του χριστιανισμού, αλώνοντας και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η οποία χρησιμοποιεί πλέον, μετά τον 7ο αιώνα, την ελληνική ως γλώσσα παιδείας και διοίκησης. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η εμβέλεια της ελληνικής παιδείας και πολιτισμού αναλογικά συρρικνώνεται, ωστόσο παραμένει μεγάλη στη Βαλκανική, στη Μικρά Ασία και σε περιοχές της Μαύρης Θάλασσας. Η ελληνική παραμένει η γλώσσα των Πατριαρχείων της Ανατολής και, εξ αυτού, η κύρια γλώσσα παιδείας των χριστιανών ορθοδόξων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η γλώσσα των εμπόρων, των ναυτικών, των ιερέων, των λογίων. Σε μια Βαλκανική, όπου μέχρι πρόσφατα, τον 19ο αιώνα, υπήρχαν έθνη που δεν έγραφαν καν τη γλώσσα τους - όπως π.χ. οι Αλβανοί, οι Βλάχοι -, η ελληνική γλώσσα, με το κύρος και την ιστορία της, παραμένει η βασίλισσα των γλωσσών μεταξύ των χριστιανών ορθοδόξων. Το ίδιο και η ελληνική παιδεία, μια και τα ελληνικά σχολεία, από τον 16ο και κυρίως τους 17ο - 19ο, είναι τα καλύτερα και πολυαριθμότερα μεταξύ των χριστιανών ορθοδόξων της Βαλκανικής. Με κάποια από αυτά να διαθέτουν κτίρια επιβλητικά, βιβλιοθήκη και αίθουσες πειραμάτων φυσικής και χημείας, παρακολουθώντας, μέσω των ελλήνων λογίων της Διασποράς, τις εξελίξεις του πρωτοπόρου δυτικού κόσμου».

Στο νεότερο ελληνικό κράτος συνεχίζεται η πρωτοπορία αυτή;

«Ναι, σε μεγάλο βαθμό. Οι Ελληνες με την Επανάστασή τους πετυχαίνουν να αποκτήσουν το 1830, πρώτοι απ' όλους τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανεξάρτητο εθνικό κράτος. Στις Εθνοσυνελεύσεις τους συντάσσουν Συντάγματα και επιλέγουν τα πιο πρωτοπόρα διοικητικά σχήματα του κόσμου (εκείνα της Αγγλίας, των ΗΠΑ, της Γαλλίας) συνδεόμενοι πολιτισμικά, πολιτικά και διπλωματικά με τη Δύση. Δεν είναι μικρή πρωτοπορία αυτό».

ΣΚΗΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ: Το καλοκαίρι του 2019, μια ομάδα αυτοαποκαλούμενων αναρχικών φοιτητών εξαπέλυσε απειλές εναντίον της Μαρίας Ευθυμίου επειδή κατήγγελλε τις καταλήψεις, ενώ την κατηγόρησαν (!) ότι τονίζει την ανάγκη για εθνική συμφιλίωση και ενότητα μεταξύ των Ελλήνων. Εκείνη απάντησε με χαρτόνι που έγραφε: «Σιγά και μην φοβηθούμε». Η στάση της πυροδότησε νέα συζήτηση για την κατάσταση στα ελληνικά ΑΕΙ.

Είχαμε, όμως, καλούς πολιτικούς; Γιατί ως λαός λοιδορούμε μονίμως το κράτος μας και τους πολιτικούς μας.

«Η Ελλάδα υπήρξε επί μακρόν το πιο επιτυχημένο εθνικό κράτος των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου. Και σήμερα παραμένουμε αναλογικά υψηλά, με κάποιους δείκτες ιδιαίτερα ισχυρούς. Η αποτυχία μας έγκειται στο ότι, εάν είχαμε άλλη στάση απέναντι στα πράγματα και άλλες συμπεριφορές και νοοτροπίες, θα μπορούσαμε να ήμασταν πολύ πιο επιτυχημένοι. Κυρίως εάν είχαμε αποφύγει διχασμούς και εμφύλιους πολέμους. Με κοινή συναίνεση θα μπορούσαμε να είχαμε ξεπεράσει και την πρόσφατη κρίση μας πιο γρήγορα και αποφασιστικά. Πάντως, να θυμίσω ότι η Ελλάδα απέκτησε το  1837 το πρώτο πανεπιστήμιο της Ανατολικής Μεσογείου, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, που στήθηκε πάνω στα γερμανικά πρότυπα που θεωρούνταν από τα καλύτερα του κόσμου. Οτι έχει να παρουσιάσει σημαντικό αριθμό επιχειρηματιών, στοχαστών, καλλιτεχνών, λογοτεχνών, επιστημόνων - κάποιων γνωστών διεθνώς, όπως ο Ν. Καζαντζάκης, ο Γ. Παπανικολάου (Test Pap), η Μ. Κάλλας, ο Στ. Νιάρχος, ο Κ. Καραθεοδωρής, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Β. Παπαθανασίου, ο Αρ. Ωνάσης, ο Δ. Μητρόπουλος κ.ά. Καθώς και εκατοντάδες ευεργέτες και δωρητές που συνέβαλαν στην πρόοδο της χώρας. Οτι η Ελλάδα αύξησε, μετά το 1832, θεαματικά τα σύνορά της, με αποτέλεσμα να είναι σήμερα μεγαλύτερη σε έκταση απ' ό,τι η Αυστρία, η Ελβετία, το Βέλγιο, η Τσεχία, η Ολλανδία κ.λπ. Οτι έχει την ισχυρότερη εμπορική ναυτιλία στον κόσμο. Οτι έχει να επιδείξει σημαντικά τεχνικά έργα, σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο, φράγματα, υδροηλεκτρικούς σταθμούς, αεροδρόμια, γέφυρες, λιμάνια, τη γέφυρα Ρίου - Αντιρρίου, τον Ισθμό της Κορίνθου κ.λπ. Οσο δε για τους πολιτικούς, ευτύχησε να έχει, εξαρχής, έναν αριθμό σπουδαίων πολιτικών, ευρωπαϊκού αναστήματος και προδιαγραφών, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος κατά την Επανάσταση του '21, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Χαρίλαος Τρικούπης κατά το β' μισό του 19ου αιώνα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατά τον 20ό  αιώνα και άλλους».

Αναφέρεστε στην τάση μας για διχασμό και σύγκρουση. Ο Εμφύλιος ζει ακόμα στην Ελλάδα;

«Δεν έχει πεθάνει ούτε λεπτό κι ας έχει αρχίσει, ευτυχώς, αργά αργά να ξεθυμαίνει τον τελευταίο καιρό. Τον έχουμε, όμως, συντηρήσει επί τόσες δεκαετίες ώστε μας έχει γίνει δεύτερη φύση. Βολευτήκαμε στην ανούσια πόλωση και μίσος γιατί με το τεχνητό άσπρο - μαύρο δεν χρειάζεται να σκεφτούμε κάθε φορά για τα πράγματα στη βάση των εκάστοτε πραγματικών δεδομένων. Πρόκειται για στάση που μας έβλαψε και μας βλάπτει - όσο δεν παίρνουμε, ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί, την απόφαση να παύσουμε να την υπηρετούμε».

ΣΚΗΝΗ ΠΕΜΠΤΗ: Σ' ένα χωριό της Βοιωτίας η Μαρία Ευθυμίου πηγαίνει μία φορά την εβδομάδα με το ΚΤΕΛ και κάνει μαθήματα Παγκόσμιας Ιστορίας. Στο ακροατήριο κυρίως γυναίκες αγρότισσες που το πρωί δουλεύουν στα χωράφια και κάθε Τετάρτη βράδυ ακούν, επί τρεις ώρες, για τσάρους και σαμουράι. Και περιγράφουν στην καθηγήτρια πόσο περήφανες είναι όταν στο σπίτι αφηγούνται στους άνδρες τους όσα μαθαίνουν.

Θα έπρεπε ήδη να έχει υπάρξει γυναίκα Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Ελλάδα;

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελληνίδα είναι έτοιμη για υψηλές ευθύνες και αξιώματα καθώς, από μακρού, παίζει καίριο ρόλο στην οικονομική, κοινωνική, πνευματική, πολιτιστική και πολιτική μας ζωή και ας κατέκτησε δικαίωμα ψήφου μόλις εβδομήντα χρόνια πριν. Ηδη έχει κερδίσει πολιτικές και διοικητικές θέσεις ευθύνης. Θα κερδίσει σταδιακά ακόμα περισσότερες. Αυτό είναι βέβαιο».

Η Μαρία Ευθυμίου είναι ένα από τα 31 πρόσωπα της Επιτροπής για τον εορτασμό των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821.

Ολη αυτή η δουλειά που γίνεται για την επέτειο των 200 ετών πιστεύετε ότι θα μας πει πιο πολλά για το μέλλον απ' ό,τι για το παρελθόν; Είναι μια ευκαιρία να συζητήσουμε ποιοι είμαστε, να ανατραπούν μύθοι, να μάθουμε εκείνα που αγνοούμε;

«Ναι, είναι μια καλή ευκαιρία. Η Επιτροπή αποτελείται από προσωπικότητες της νεοελληνικής κοινωνίας, επιστήμονες της Διασποράς, έγκριτους ελληνιστές του εξωτερικού. Με έμπνευση και στόχευση, η Επιτροπή αυτή έχει τις προδιαγραφές να κάνει θαύματα. Μόλις πρόσφατα ξεκίνησε τις εργασίες της. Είμαι αισιόδοξη ότι σύντομα θα φανούν θετικά αποτελέσματα από τη δουλειά της».

Θα αντέξουμε ν' ακούσουμε πικρές αλήθειες;

«Πιστεύω πως ναι. Εχω προσωπική πείρα επ' αυτού καθώς, στο πλαίσιο των δράσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών για τα 200 χρόνια του '21, έχω από έτους αρχίσει να διδάσκω σε όλη την Ελλάδα αναπτύσσοντας, ανάμεσα στ' άλλα, και σημεία του Αγώνα που συνήθως δεν γνωρίζουμε και είναι βαριά. Μου κάνει εντύπωση η σοβαρότητα και προσοχή με την οποία το κοινό παρακολουθεί τα λεγόμενα. Φαίνεται πως, ως κοινωνία, βρισκόμαστε σε φάση εσωτερικής μετεξέλιξης που μας επιτρέπει, πλέον, να μιλήσουμε ήρεμα και ψύχραιμα για τα καλά και τα κακά μας. Να βρούμε τον κοινό βηματισμό που θα μας βγάλει από την εύκολη κατηγόρια, την γκρίνια για όλους και για όλα, τη θρασύδειλη μόνιμη "οργή" προκειμένου να κερδίζουμε προνόμια προσωπικής ανομίας και ασυδοσίας. Η αυτογνωσία αλλά και η υπερηφάνεια για όσα με κόπο και αξιοπρέπεια κερδίσαμε στη νεότερη Ιστορία μας μπορούν να μας ανεβάσουν, τον καθένα ξεχωριστά και όλους μαζί, ψηλά».

ΣΚΟΥΜΠΡΙ

Δράκου 14, Κουκάκι

Χωριάτικη με ντοματίνια      €8

Κολοκυθάκια τηγανητά      €5,50

Σαρδέλες
φιλεταρισμένες      €8,50

Γαρίδες σχάρας      €10,50

Εμφιαλωμένο νερό      €1,50

Coca-Cola zero      €2,50

Ψωμί      €1

Σύνολο      €37,50