Οι κοινοβουλευτικές εκλογές της 8ης Ιουνίου στο Ηνωμένο Βασίλειο διεξάγονται στον απόηχο του δημοψηφίσματος στις 23 Ιουνίου 2016 για την αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αφορμή για τις πρόωρες εκλογές, μόλις δύο χρόνια μετά τις προηγούμενες, αποτελεί η ανάγκη για μια νέα κυβερνητική εντολή προκειμένου να χειριστούν οι διαπραγματεύσεις για το Brexit. Η τρέχουσα αναμέτρηση όμως επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις επιπτώσεις του προηγούμενου δημοψηφίσματος της 18ης Σεπτεμβρίου 2014 με ερώτημα την ανεξαρτησία της Σκωτίας. Ποιες είναι όμως οι αλλαγές που έφερε αυτό το δημοψήφισμα στο βρετανικό εκλογικό τοπίο;*
Οι πιο δραματικές επιπτώσεις του δημοψηφίσματος σημειώθηκαν στη Σκωτία, όπου στο παρελθόν η παραδοσιακή προτίμηση των ψηφοφόρων για τη σοσιαλδημοκρατία οδήγησε στη σταθερή ανάδειξη του Εργατικού Κόμματος ως πρώτου κόμματος σε όλες ανεξαιρέτως τις εθνικές εκλογές από το 1959. Αντίθετα, η ψήφος της έτερης μεγάλης πολιτικής δυνάμης, του Συντηρητικού Κόμματος, μειώθηκε σταδιακά μέχρι τον εκλογικό όλεθρο του 1997, όταν το κόμμα αυτό εξαφανίστηκε εντελώς από τον εκλογικό χάρτη της Σκωτίας. Στις μετέπειτα αναμετρήσεις (2001, 2005, 2010) οι Συντηρητικοί κατάφεραν να κερδίσουν μόλις μία έδρα στη Σκωτία. Δεδομένης της ακραίας αντιδημοτικότητας των Συντηρητικών ανάμεσα στους σκωτσέζους ψηφοφόρους, ήταν παρακινδυνευμένη η απόφαση τόσο των Εργατικών όσο και των Φιλελεύθερων Δημοκρατών, του παραδοσιακού τρίτου κόμματος στο βρετανικό σύστημα, να συνεργαστούν μαζί τους το 2014 στην εκστρατεία που προηγήθηκε του δημοψηφίσματος. Ο σκοπός ήταν τα τρία μεγαλύτερα κόμματα της Βρετανίας να παρουσιάσουν ένα κοινό μέτωπο υπέρ της συνέχειας της ένωσης ανάμεσα στη Σκωτία και στο υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο. Κέρδισαν το δημοψήφισμα με την απόφαση (55:45) κατά της ανεξαρτησίας της Σκωτίας –αλλά με τίμημα να χάσουν τις δικές τους εκλογικές βάσεις στη Σκωτία.
Εννέα μήνες μετά το δημοψήφισμα, οι εθνικές εκλογές του 2015 έφεραν μια σαρωτική νίκη του SNP, το οποίο κέρδισε το 50% των ψήφων και το 95% των εδρών (56 από 59) στη Σκωτία. Οι Εργατικοί έχασαν 40 έδρες και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες δέκα και αυτά τα δύο κόμματα εξέλεγαν μόνο έναν βουλευτή εκάστοτε στη Σκωτία. Η σχεδόν ολοκληρωτική απώλεια του παλιού προπυργίου των Εργατικών στη Σκωτία αλλάζει ριζικά την κοινοβουλευτική αριθμητική στη Βρετανία, δυσχεραίνοντας ιδιαίτερα το εγχείρημα του μελλοντικού σχηματισμού κυβέρνησης του Εργατικού Κόμματος.
Εν τω μεταξύ, όλη η συζήτηση γύρω από την ανεξαρτησία της Σκωτίας φούντωσε ένα κύμα αγγλικού εθνικισμού. Κύριος πολιτικός εκφραστής του ήταν το Κόμμα της Ανεξαρτησίας (UKIP), που δημιουργήθηκε το 1994 με σκοπό να διεκδικήσει την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Το 2015, το UKIP αναδείχθηκε τρίτο κόμμα, προσελκύοντας ψηφοφόρους όχι μόνο από τους Συντηρητικούς αλλά και από τους Εργατικούς και επηρεάζοντας τις εκλογικές αποδόσεις των δύο μεγάλων κόμματων σε αρκετές περιφέρειες. Συνολικά το UKIP ψηφίστηκε από έναν στους οκτώ ψηφοφόρους (12,7%), τετραπλασιάζοντας το εκλογικό ποσοστό του σε σχέση με το 3,1% του 2010. Ο αγγλικός εθνικισμός εκμεταλλεύτηκε και τους Συντηρητικούς. Η εξερεύνηση της κοινής γνώμης στο πλαίσιο προεκλογικών ομάδων εστίασης αποκάλυψε ότι αρνητικά αισθήματα απέναντι στους σκωτσέζους εθνικιστές ήταν αρκετά έντονα και διαδεδομένα ανάμεσα στους άγγλους ψηφοφόρους. Το εύρημα αυτό μεταφράστηκε από τους Συντηρητικούς σε πολιτικό επιχείρημα επικεντρωμένο στον φόβο μιας μειοψηφικής κυβέρνησης των Εργατικών εξαρτημένης από την κοινοβουλευτική στήριξη των σκωτσέζων εθνικιστών. Η επίκληση του εθνικού κινδύνου αποδείχθηκε αρκετά αποτελεσματική κατά την προεκλογική εκστρατεία.
Το εκλογικό αποτέλεσμα του 2015 ανέδειξε μια χτυπητή διαφοροποίηση ανάμεσα στη Σκωτία, όπου τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (SDP και Εργατικοί) πλησίασαν το 75% των ψήφων, και τη φανερή στροφή προς τη Δεξιά που συντελέστηκε στην υπόλοιπη Βρετανία. Οι ψήφοι των Συντηρητικών και του UKIP μαζί πλησίασαν το 50% του εθνικού συνόλου από το 39% το 2010. Αυτή η εκλογική άνοδος οφειλόταν σχεδόν αποκλειστικά στο UKIP, με τους Συντηρητικούς να κερδίζουν λιγότερο από 1% επιπλέον της συνολικής ψήφου σε σχέση με το 2010. Ομως, λόγω των μονοεδρικών περιφερειών (το γνωστό σύστημα όπου «ο νικητής τα παίρνει όλα»), το UKIP εξέλεξε μόνο έναν βουλευτή. Αντίθετα, οι Συντηρητικοί κέρδισαν 28 επιπλέον έδρες και μία απόλυτη κυβερνητική πλειοψηφία.
Εν συνεχεία, ο αγγλικός εθνικισμός αποδείχθηκε σημαντικός παράγοντας στην έκβαση του δημοψηφίσματος για την Ευρωπαϊκή Ενωση το 2016. Μελέτη του NatCen ανέδειξε την αγγλική εθνική ταυτότητα (σε αντίθεση με την πιο περιεκτική βρετανική) ως βασικό χαρακτηριστικό των ψηφοφόρων οι οποίοι επέλεξαν το Brexit. Το δεύτερο δημοψήφισμα μάλλον ενδυναμώνει τις τάσεις που ήδη διαμορφώθηκαν μετά το δημοψήφισμα.
Το αποτέλεσμα εμβαθύνει το χάσμα ανάμεσα στη Σκωτία, όπου το 62% ψήφισε υπέρ της παραμονής στην ΕΕ, και την υπόλοιπη Βρετανία (53,4% στην Αγγλία και 52,5% στη Ουαλία υπέρ του Brexit). Η προοπτική τής αποχώρησης από την ΕΕ ενάντια της θέλησης των σκωτσέζων ψηφοφόρων δίνει νέα τροφή για τον σκωτσέζικο εθνικισμό και ήδη αποτέλεσε την αφορμή για το SNP να ζητήσει νέο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία. Ενώ αναμένεται κάποια μείωση του εκλογικού ποσοστού του –μετά τη σχεδόν ολική νίκη του 2015, η πορεία του κόμματος δεν μπορεί να είναι παρά καθοδική –η κυριαρχία του SNP στη Σκωτία θεωρείται πια δεδομένη.
Στην Αγγλία, οι Συντηρητικοί ήδη ενισχύθηκαν από το δημοψήφισμα ως το –κατά τους δικούς τους ισχυρισμούς –μοναδικό αποτελεσματικό αντίβαρο στους σκωτσέζους εθνικιστές. Η απόφαση για το Brexit τούς ενδυναμώνει περαιτέρω. Δεν είναι μόνο ότι το UKIP, μετά την επίτευξη του θεμελιώδους στόχου του, μάλλον δεν έχει πια λόγο ύπαρξης, με μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων του να στρέφεται προς τους Συντηρητικούς. Επιπλέον, η οικειοποίηση του Brexit ως της νέας «μεγάλης ιδέας» του έθνους και του κεντρικού προγραμματικού στόχου της κυβέρνησής τους προσφέρει στους Συντηρητικούς ένα δυναμικό αφήγημα για την εδραίωση της εκλογικής πρωτιάς τους.
Η Σουζάννα Βέρνυ είναι επίκουρη καθηγήτρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
* Το κείμενο ασχολείται μόνο με τη Βρετανία (Αγγλία, Σκωτία, Ουαλία) επειδή το τέταρτο μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, η Βόρεια Ιρλανδία, έχει ένα εντελώς ξεχωριστό κομματικό σύστημα.
Τελευταία Νέα