«Προσπαθούμε να συρθούμε προς τα εμπρός με νύχια και με δόντια, και ξαφνικά συμβαίνει κάτι και μας στέλνει πίσω στην εποχή της βαρβαρότητας». Βρισκόμαστε στο Αφγανιστάν του ’50 αλλά το σχόλιο ταιριάζει και στο σήμερα για χώρες που αγωνίζονται να καταπνίξουν ή να κουκουλώσουν τις αντιφάσεις τους, προκειμένου να κρατηθούν επάνω στο τρένο της προόδου.

Εδώ μιλάει ένας αφγανός αξιωματούχος σε έναν βρετανό διπλωμάτη, ο οποίος εν μέσω Ψυχρού Πολέμου ψάχνει να βρει τι ακριβώς συνέβη με έναν φίλο του που εξαφανίστηκε στα απάτητα βουνά του Βορρά, μαζί με μια πανέμορφη σύντροφο. Οι Αρχές επιμένουν ότι το ζευγάρι δολοφονήθηκε σε ένα απομονωμένο, φτωχό και πρωτόγονο χωριό με κίνητρο τη ληστεία –μάλιστα θα εκτελέσουν τους «ενόχους» –αλλά ο Βρετανός το αμφισβητεί. Κι έτσι με όπλο του την άψογη γνώση της περσικής γλώσσας αρχίζει τη δική του έρευνα, προκαλώντας πανικό σε όλα τα κέντρα εξουσίας που έχουν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή –από τους έμπιστους του αφγανού βασιλιά που καλλιεργεί την (επικερδή) ουδετερότητα ή από τους χαμαιλέοντες των Μυστικών Υπηρεσιών και τους πολέμαρχους του Βορρά που διασφαλίζουν τα περάσματα προς την ΕΣΣΔ, μέχρι τους άλλοτε αποικιοκράτες Βρετανούς, τους «φίλους» Σοβιετικούς, τους επίδοξους «σωτήρες» Αμερικανούς ή τους επιχειρηματίες της Siemens. Ο Μακλάουντ –αυτό είναι το όνομα του πρωταγωνιστή –καταλαβαίνει αμέσως ότι η μεταξύ τους εύθραυστη ισορροπία θα απειληθεί εάν το ζευγάρι βρεθεί ζωντανό, οπότε κάνει τα πάντα για να ξεφύγει από την προσοχή τους. Από την Καμπούλ, ανεβαίνει στο Μαζαράτ και από εκεί στην κοιλάδα του Μπαμιάν, με τα μνημειώδη αγάλματα του Βούδα (που έμελλε να καταστραφούν το 2001 από τους Ταλιμπάν…) αναζητώντας μιαν αλήθεια ανώτερη από τον πολιτισμό.

Αυτή είναι η αφετηρία για ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα προβληματισμού γύρω από τις ξένες επεμβάσεις στο εσωτερικό απομακρυσμένων κυρίαρχων κρατών. Πρόκειται για το «Χάρις και εξιλέωση» που τάραξε τα αγγλοσαξονικά νερά όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1960 και το οποίο αποδεικνύεται διαχρονικά επίκαιρο σήμερα που πρωτοκυκλοφορεί στα ελληνικά, σε γεμάτη αποχρώσεις μετάφραση της Κρυστάλλης Γλυνιαδάκη (εκδ. Πόλις). Συγγραφέας του ο μεγάλος Σκωτσέζος Ρόμπιν Τζένκινς (1912-2005), με σπουδές αγγλικής φιλολογίας στο ενεργητικό του και διδακτική εμπειρία σε περιοχές υπό ανάπτυξη (Καμπούλ, Βαρκελώνη, Μαλαισία),που είχε ως ιδιαίτερο ατού τη σύνθετη, απροκατάληπτη προσέγγιση στα πράγματα.

Ο Τζένκινς, όπως και ο πρωταγωνιστής του, κουβαλάει τη νοοτροπία των Χάιλαντς μαζί με εκείνη της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και μπορεί να βλέπει τα πράγματα και τους ανθρώπους από μέσα κι απ’ έξω: από την πλευρά του φτωχού ντόπιου και από εκείνη του πλούσιου ξένου, από την πλευρά των παραδοσιακών ηθών/αξιών και από εκείνη του σύγχρονου πολιτισμού, από την πλευρά του άθεου ανάμεσα σε θρήσκους, και από την πλευρά τόσο της ιστορίας όσο και της πολιτικής. Γι’ αυτό και το μυθιστόρημά του δεν μοιάζει σε τίποτα με τα απλουστευτικά μανιφέστα εναντίον του ξένου παράγοντα και του ιμπεριαλισμού. Ο συγγραφέας δημιουργεί ένα κλίμα σασπένς έντονο μέχρι το τέλος, διότι αναδεικνύει τις αντιφατικές αλήθειες που διέπουν τόσο τις πολιτικές επιλογές όσο και τις προσωπικότητες που τις υπηρετούν ή τις αντιμάχονται. Ο στρατηγός λ.χ. που τιμωρεί για τα μάτια των ξένων «σωτήρων» της χώρας του ένα ολόκληρο εξαθλιωμένο χωριό, όταν χάνει την οικογένειά του από ευλογιά, επιδεικνύει πρωτοφανή εντιμότητα απέναντι στον Μακλάουντ και φωτίζει την έρευνα διακινδυνεύοντας τη δική του καριέρα. Η ξένη ελίτ περιφρονεί τους ντόπιους αλλά ταυτόχρονα τους θαυμάζει ή και τους φθονεί (όπως η Αμερικανίδα που κάνει ηλιοθεραπεία με ροζ μπικίνι κάτω από τα μάτια της βασιλικής φρουράς). Ο ετοιμοθάνατος οπλαρχηγός που μισεί τους Βρετανούς είναι εκδικητικός προς τον Μακλάουντ αλλά απέναντι στη φυλή του έχει τη χάρη της σοφίας. Οι ληστές μπορούν να γίνουν φιλόξενοι και οι φανατικοί (μουσουλμάνοι ή προτεστάντες) μπορούν να εξιλεωθούν δείχνοντας αλληλεγγύη. Ολα τα περιστατικά που αφηγείται ο Τζένκινς δείχνουν την ολέθρια δύναμη της προόδου που διαλύει μεν την άγνοια αλλά και δηλητηριάζει την αθωότητα, … η οποία όμως έχει κι αυτή μια ζοφερή πλευρά.

Τελευταία Νέα