Αναζήτηση
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΣΥΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ
ΑΞΕΔΙΑΛΥΤΑ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΝΟΡΒΗΓΟΥ ΓΚΟΥΝΑΡ
ΣΤΟΛΕΣΕΝ, ΜΕ ΦΟΝΤΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ
ΤΟΠΟΥΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΤΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΝΤΑΙ
ΗΡΩΕΣ ΜΙΑΣ «ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ» ΑΦΗΓΗΣΗΣ. ΕΝΤΕΛΕΙ ΜΟΙΑΖΕΙ
ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΛΥΚΟΙ ΓΚΡΙ, ΚΑΙ ΤΟΣΟ
ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ
Ο εξηντάχρονος Νορβηγός Γκούναρ Στόλεσεν έγινε γνωστός στο ελληνικό κοινό με το βιβλίο του Δικός σου ώς το θάνατο (επίσης από τις Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ). Γεννημένος στη δεύτερη σε μέγεθος πόλη της χώρας του, το Μπέργκεν, αναδείχθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ΄70 όταν έπλασε τον μυθιστορηματικό του χαρακτήρα Βαργκ Βέουμ, που τον χρησιμοποίησε έκτοτε σε μια ντουζίνα μυθιστορήματα. Ο Βέουμ είναι- το 1981, όταν γράφεται το παρόν βιβλίο- ένας σαραντάχρονος ντετέκτιβ, μοναχικός, χωρισμένος, με ένα δεκάχρονο γιο, looser, ευαίσθητος και πολιτικοποιημένος.
Αν και η δομή των βιβλίων του Στόλεσεν παραπέμπει ευθέως στην αστυνομική λογοτεχνία, η κοινωνική και ανθρωπιστική προβληματική του καθώς και οι διαρκείς αναφορές σε ιστορικά και άλλα γεγονότα της χώρας του παραπέμπουν σε άλλα είδη: το πολιτικό θρίλερ και, κυρίως, το μυθιστόρημα κοινωνικής κριτικής που έχει μακρά παράδοση στις σκανδιναβικές χώρας. Οι διαψεύσεις του νορβηγικού σοσιαλδημοκρατικού ονείρου, οι νεοαναδυόμενες μορφές φασισμού, οι κοινωνικές ρίζες του εγκλήματος, το ανηλεές κυνήγι του κέρδους, η ανεργία, η κρίση της οικογένειας, ο αλκοολισμός, είναι βασικά μοτίβα στο έργο του Στόλεσεν, στα οποία συχνά υποτάσσονται η καταιγιστική πλοκή και ο αστυνομικός γρίφος. Για να φτάσει στη λύση του αινίγματος, ο Βέουμ οφείλει να ανασκαλέψει το κοινωνικό υλικό, να συγχρωτισθεί με περιθωριακούς, αλκοολικούς και αστέγους, να σκύψει με Τολστοϊκή συμπόνια στη ζωή των θυμάτων, να ερευνήσει τα αίτια των κοινωνικών αντιθέσεων. Έτσι, το παρόν βιβλίο δείχνει να αρδεύεται από άφθονα υπόγεια ρεύματα που καθορίζουν εντέλει το γίγνεσθαι της νορβηγικής κοινωνίας. Περί τίνος όμως πρόκειται; Ο Χιάλμαρ Νίμαρκ, ένας παλαίμαχος αντιστασιακός κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου- όταν, θυμίζουμε, η Νορβηγία κατελήφθη από τους ναζί και ο Κουίσλινγκ διορίσθηκε πρωθυπουργός δανείζοντας έκτοτε το όνομά του στους απανταχού «συνοδοιπόρους»- δολοφονείται λίγο αφ΄ ότου εξομολογείται στον Βέουμ ορισμένα γεγονότα από την εποχή εκείνη και τις προεκτάσεις τους έως το παρόν. Στην αφήγησή του πρωταγωνιστεί το Ποντικοφάρμακο, ένας άπιαστοςκαταδότης και δολοφόνος που, σύμφωνα με τις υποθέσεις του Νίμαρκ και του Κόνραντ Φάνεμπιστεθνικού ήρωα και τότε κομμουνιστή ηγέτη της αντίστασης-, ταυτίζεται με τον αυτουργό μιας πυρκαγιάς σε βιομηχανία χρωμάτων το 1953 η οποία είχε μεγάλο αριθμό θυμάτων και όπου δολοφονήθηκε και ο ηγέτης του εργατικού σωματείου της επιχείρησης.
Μετά τον θάνατο του νέου φίλου του, ο Βέουμ αναλαμβάνει να διαλευκάνει την υπόθεση η οποία προεκτείνεται τουλάχιστον έως το 1971, όταν κατά τα επίσημα στοιχεία, δολοφονείται το Ποντικοφάρμακο και εξαφανίζεται ένας νυν άστεγος, πρώην σύντροφος του κομμουνιστή ηγέτη. Ο ήρωάς μας θα ανασκαλέψει το υλικό, θα ξετυλίξει το κουβάρι, θα ανακαλύψει τα συμφέροντα που κρύβονται πίσω από την πυρκαγιά του ΄53 μέσω της οποίας δημιουργήθηκε μια μυθική περιουσία και, άθελά του, θα παραγάγει καθ΄ οδόν νέα θύματα, καθώς οι τελευταίοι επιζώντες από την εποχή του πολέμου θα γίνουν «βορά των λύκων» της νορβηγικής παράδοσης. Μέχρι την τελική ανατροπή, όπου οι καλοί γίνονται κακοί, η πολιτική υποτάσσεται στην οικονομία, ενώ απομυθοποιείται ακόμη και η εθνική αντίσταση- ή αλλιώς η Αριστερά γίνεται Δεξιά.
Χειρουργική ακρίβεια
Πρόκειται αναμφίβολα για ιδιαίτερα ενδιαφέρον μυθιστόρημα. Εκκινώντας από το ζητούμενο της επίλυσης ενός σύμπλοκου αστυνομικού γρίφου, ο Στόλεσεν ξεδιπλώνει ένα αξιοθαύμαστο ταλέντο κοινωνικού αναλυτή. Δεν διστάζει να διεισδύσει στο εσωτερικό δύσκολα προσβάσιμων κοινωνικών ομάδων- από το μεγάλο εφοπλιστικό κεφάλαιο και το δημοτικό συμβούλιο, έως τους απόκληρους της ζωήςπροκειμένου να καταστήσει πειστική την αφήγησή του. Η ζωή στο Μπέργκεν, στο Χανσεατικό αυτό λιμάνι, αναλύεται με χειρουργική ακρίβεια. Η πόλη περιγράφεται γλαφυρά, από την περίφημη ψαραγορά έως τις γραφικές ταβέρνες και από τις εκκλησίες έως το δημαρχείο. Έτσι ο Στόλεσεν αναδεικνύεται, σε αυτό του το βιβλίο, πρωτίστως σε τοπιογράφο: φυσικές και αστικές ενότητες συμπλέκονται με φόντο τη θάλασσα, τα φιόρδ και τα νησάκια της πατρίδας του, υπό το φως των διαφορετικών εποχών. Η φύση είναι πανταχού παρούσα και υποβάλλει τον ψυχισμό των ηρώων με έναν τρόπο που συχνά θυμίζει τη ρομαντική παράδοση. Ο ήλιος και ο άνεμος, τα φυλλώματα και η ανταριασμένη παγωμένη θάλασσα, κυρίως όμως οι καιρικές μεταβολές και η ίδια η βροχή (το Μπέργκεν θεωρείται η πιο βροχερή πόλη της Ευρώπης), περιγράφονται με περίτεχνα νατουραλιστική διάθεση. Αν ο άνθρωπος είναι έρμαιο μυστηρίων και ανερμήνευτων δυνάμεων, κομμάτι τους είναι η φύση, μοιάζει να μας ψιθυρίζει ο συγγραφέας. Όμως όχι μόνο. Γιατί είμαστε, πάνω απ΄ όλα, παιδιά της πόλης.
Με καταιγιστικό ρυθμό, σαρκασμό και χιούμορ ο συγγραφέας παράγει ένα πυκνό κείμενο που διαβάζεται απνευστί, παρά το ότι σε ορισμένες περιπτώσεις πέφτει στην παγίδα των εύκολων μεταφορών και σχηματοποιήσεων του κλασικού αστυνομικού μυθιστορήματος. Ο ήρωας καταφεύγει ενίοτε σε υπεραπλουστεύσεις ως προς τη δημιουργία του νορβηγικού καπιταλισμού και την απόδοση των εγκλημάτων σε πολιτικά αίτια. Όμως και αυτό προβάλλει εντέλει ως πειστικό στοιχείο της αφήγησηςστο κάτω κάτω ντετέκτιβ είναι, όχι διανοούμενος. Ακόμη, ο Γκούναρ Στόλεσεν σέβεται τον αναγνώστη: διευκολύνει διαρκώς την παρακολούθηση της ιστορίας συνοψίζοντας κάθε τόσο με τρόπο άρτια ενταγμένο στην αφήγηση.
Εντέλει πρόκειται για ένα καλοδουλεμένο αστυνομικό μυθιστόρημα που έχει αντλήσει διδάγματα από την μακρά σκανδιναβική παράδοση κριτικού ρεαλισμού και που μπορεί άριστα να διαβαστεί και ως πολιτικό ή και ταξιδιωτικό χρονικό, μιας και ο φυσικός του υποδοχέας αναδεικνύεται σε κεντρικό στοιχείο της αφήγησης.
Πολύ καλή η μετάφραση της Κρυστάλλης Γλυνιαδάκη από τα νορβηγικά.
Γκούναρ Στόλεσεν
ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΛΥΚΟΙ ΕΙΝΑΙ ΓΚΡΙ
ΜΤΦ. ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ ΓΛΥΝΙΑΔΑΚΗ, ΠΟΛΙΣ, 2008
