Το 2022 η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας έκλεισε 100 χρόνια ζωής. Με την ευκαιρία εκείνη, το ΔΣ της ΔΟΕ (πρόεδρος, ο Θανάσης Κικινής) είχε ήδη αναθέσει τον Οκτώβριο του 2019 σε πανεπιστημιακούς να προχωρήσουν στην έρευνα και συγγραφή της πλούσιας ιστορίας της. Υστερα από τριετή ερευνητική προσπάθεια – κάτω μάλιστα από τις δύσκολες συνθήκες του COVID-19 – το αποτέλεσμα ήταν οι τέσσερις καλαίσθητοι τόμοι «Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας 1922-2022: Ενας αιώνας αγώνων για την εκπαίδευση, τους εκπαιδευτικούς, την κοινωνία» που προλογίζουν ο συντονιστής του έργου, Σήφης Μπουζάκης, και ο πρόεδρος της ΔΟΕ, Θανάσης Κικινής.
Η ίδρυση
Στον πρώτο από αυτούς, για την περίοδο 1922-1949, που επιμελήθηκε ο Χρήστος Τζήκας, αφυπηρετήσας αναπληρωτής καθηγητής ΑΠΘ, γίνεται αναδρομή στην περίοδο κατά την οποία ιδρύθηκε η Ομοσπονδία με στόχο μια ενιαία, ισχυρή και ανεξάρτητη πανελλήνια οργάνωση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών, με δύο βασικούς πυλώνες: την οικονομική, μορφωτική και κοινωνική αναβάθμιση των δασκάλων, καθώς και τον εκσυγχρονισμό και την αυτονόμηση της λαϊκής Παιδείας.
Η Ομοσπονδία τότε θα διαμορφώσει σταδιακά τα βασικά εκπαιδευτικά της αιτήματα (εξαετές ή οκταετές μεικτό δημοτικό σχολείο, δημοτική γλώσσα, ανθρωπιστικός χαρακτήρας, πρακτικός προσανατολισμός) και θα προχωρήσει στην έκδοση του βασικού της οργάνου, του «Διδασκαλικού Βήματος» (ΔΒ). Η ταραγμένη, πάντως, πολιτικά και κοινωνικά δεκαετία του 1920 έφερε ρήξεις στο εσωτερικό της Ομοσπονδίας και για το γλωσσικό ζήτημα, ανάμεσα σε δημοτικιστές και καθαρευουσιάνους, που θα οδηγήσει τους τελευταίους στην ίδρυση, το 1927, χωριστής Ομοσπονδίας. Στον Μεσοπόλεμο τέθηκε το ζήτημα της σχέσης των υπαλλήλων, με το κράτος απέναντι στους αριστερούς δασκάλους με βασικό «όπλο» του το ιδιώνυμο, το 1929. Η Ομοσπονδία καταργήθηκε οριστικά το 1936 από τη μεταξική δικτατορία. Στην περίοδο της Κατοχής, πλήθος δασκάλων συμμετέχει στην εθνική αντίσταση, κυρίως στις τάξεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ – γι’ αυτό και στη συνέχεια θα υποστούν διώξεις -, ενώ το 1946 προοδευτικοί δάσκαλοι προώθησαν την ανασύσταση νόμιμης Ομοσπονδίας. Μετά τον Εμφύλιο, θα ιδρυθούν πολλοί εθνικιστικοί Διδασκαλικοί Σύλλογοι, και, έτσι, η ΔΟΕ θα περιέλθει στα χέρια της συντηρητικής δεξιάς παράταξης που συμπορεύτηκε με το κράτος των «εθνικοφρόνων».
Μετά τον πόλεμο
Στον δεύτερο τόμο (για την περίοδο 1950-1974), που επιμελείται ο Γιάννης Μπέτσας, αναδεικνύεται η εθνικοφροσύνη ως ο «ιδεολογικός φάρος» της Ομοσπονδίας σε όλη σχεδόν τη μεταπολεμική περίοδο. Από το 1950 έως το 1956 επιδιώκεται η «εθνική διασφάλισις της Παιδείας» και η ΔΟΕ «διακονεί» τον ρόλο του θεματοφύλακα της εθνικοφροσύνης, καλλιεργεί την ταυτότητα του «ήρωα δασκάλου», του «πνευματικού εθνικού εργάτη» και του «αναμορφωτή της υπαίθρου». Στο διάστημα 1957-1962 καταγράφονται τακτικές δυναμικών διεκδικήσεων των αιτημάτων του κλάδου, διαμορφώνονται συντεταγμένα μπλοκ (παρατάξεις) που διεκδικούν την εκπροσώπησή τους στα συνδικαλιστικά όργανα, αλλά και νέες συμμαχίες, με κυρίαρχη αυτή με την ΟΛΜΕ. Στην τριετία 1963-1966 η Ομοσπονδία εκφράζει μεταρρυθμιστική ευφορία, την οποία είχε εμπνεύσει η εκπαιδευτική πολιτική της κυβέρνησης της Ενωσης Κέντρου. Σημαντική υποχώρηση προφανώς στη συνδικαλιστική ωρίμαση της Ομοσπονδίας προκύπτει στην περίοδο της δικτατορίας. Οι δοτές διοικήσεις της αναλώνονται σε πομφόλυγες και φληναφήματα και υποβιβάζουν τον κλάδο σε «κόλακα διαττόντων αστέρων» της χούντας. Στα εκπαιδευτικά ζητήματα κυριαρχούν η εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας, η ενδυνάμωση του 8χρονου λαϊκού σχολείου και η ανωτατοποίηση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών.
Η Μεταπολίτευση
Στον τρίτο τόμο, που υπογράφει ο Σ. Μπουζάκης, η Μεταπολίτευση βρίσκει τη ΔΟΕ με φιλοχουντική διοίκηση, που θα συναντήσει τη σφοδρή αντίδραση των δημοκρατικών δασκάλων και νηπιαγωγών. Στον αγώνα εναντίον της χουντικής διοίκησης θα πρωταγωνιστήσουν οι δυνάμεις της ΔΑΣΚ υπό τον σημαιοφόρο του αντιδικτατορικού αγώνα και φωτισμένο δάσκαλο, στέλεχος της Χριστιανικής Δημοκρατίας, Νικηφόρο Ζήση. Στο εξής, στην ηγεσία της ΔΟΕ θα κυριαρχήσουν οι δυνάμεις της Κεντροαριστεράς και της Αριστεράς, με κυριαρχία, μετά την καθιέρωση της απλής αναλογικής, της, προσκείμενης στο ΠΑΣΟΚ, ΠΑΣΚ δασκάλων και νηπιαγωγών.
Τα κυρίαρχα αιτήματα του διδασκαλικού κινήματος στη Μεταπολίτευση ήταν η πανεπιστημιακή εκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών, η κατάργηση του θεσμού του επιθεωρητή και η καθιέρωση του Σχολικού Συμβούλου, το Ενιαίο Μισθολόγιο – Βαθμολόγιο, τα δημοκρατικά δικαιώματα των δημοσίων υπαλλήλων και, φυσικά, επαγγελματικές και οικονομικές διεκδικήσεις (μισθοί, επετηρίδα, επιδόματα, προαγωγές, μεταθέσεις, ασφαλιστικό, συνταξιοδοτικό κ. λπ.). Τα πάγια αυτά αιτήματα του διδασκαλικού κινήματος θα ικανοποιηθούν από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, μετά το 1981.
Στον 21ο αιώνα
Στον τέταρτο και τελευταίο τόμο, που καλύπτει την περίοδο 2000-2022 και επιμελείται ο Δημήτρης Χαραλάμπους, η πρώτη υποπερίοδος (2000-2010) εμπίπτει στην «Υστερη Μεταπολίτευση» με μια ορισμένη κοινωνική ευημερία, ενώ η δεύτερη (2010-2022) είναι ταυτισμένη με το οριστικό τέλος του κύκλου της Μεταπολίτευσης. Η ΔΟΕ λειτουργεί καθόλη αυτή την περίοδο ως πολιτικό υποκείμενο και προωθεί τα συμφέροντα των εκπαιδευτικών (αύξηση μισθών, μαζικοί μόνιμοι διορισμοί, διδακτικό ωράριο, επιμόρφωση, αξιοκρατία στις επιλογές, ολοήμερο, 5% του ΑΕΠ για την Παιδεία κ.λπ.). Η διεκδίκηση των παραπάνω θα ενταθεί την περίοδο της κρίσης 2010-2022, προκαλώντας έντονες συγκρούσεις ανάμεσα στο κράτος και τη ΔΟΕ. Η σκληρή αντιμετώπιση της Οργάνωσης και των αιτημάτων της από τις κυβερνήσεις της περιόδου 2004-2010 θα αυξήσει τη δυσφορία και τα φαινόμενα διαμαρτυρίας, με αποκορύφωμα τη μεγαλύτερη απεργία στην ιστορία της ΔΟΕ, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2006, διάρκειας 42 ημερών.
