Ενας οδηγός με καταγραφή πρωτότυπου και ελληνικού τίτλου, ονόματος σκηνοθέτη, έτους παραγωγής και ημερομηνίας πρώτης προβολής στη χώρα μας όλων των ξένων ταινιών που σε ένα διάστημα 100 ετών έχουν προβληθεί στους ελληνικούς κινηματογράφους! Με άλλα λόγια, ο κινηματογραφικός οδηγός «100 χρόνια ξένος κινηματογράφος στην Ελλάδα» (εκδόσεις Αιγόκερως) είναι ίσως ο κορυφαίος αρχειακός θησαυρός για κάθε έλληνα κινηματογραφόφιλο ή ερευνητή. Είναι, επίσης, κάτι με το οποίο ο συγγραφέας τού εν λόγω οδηγού κριτικός κινηματογράφου Δημήτρης Κολιοδήμος είχε μια σχετική εμπειρία: το 1995 και το 2005, ο Κολιοδήμος είχε ήδη κάνει το ίδιο πράγμα με αφορμή, αντιστοίχως, τα 70 και τα 80 χρόνια κινηματογράφου στην Ελλάδα.
Το «70 χρόνια ξένος κινηματογράφος στην Ελλάδα» είχε κυκλοφορήσει από τη Ledra Press και το 2005 το «80 χρόνια ξένος κινηματογράφος στην Ελλάδα» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Οξύ με 2.045 νέες ταινίες (που είχαν στο μεταξύ διανεμηθεί στις αίθουσες) αλλά και 133 ακόμα παλιές ταινίες που ως τότε ήταν γνωστές μόνο με τον ελληνικό τους τίτλο.
Από το 2005 μέχρι σήμερα έχουν μεσολαβήσει 20 χρόνια, οπότε μια ανανεωμένη έκδοση κρίθηκε απαραίτητη. Ετσι προέκυψε το «100 χρόνια ξένος κινηματογράφος στην Ελλάδα» που ήδη κυκλοφορεί σε δύο τόμους στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Αιγόκερως (τιμή και των δύο τόμων 60 ευρώ). Περιλαμβάνει πάνω από 32.000 ελληνικούς τίτλους σχεδόν 30.000 διαφορετικών ξένων ταινιών, που προβλήθηκαν στην Ελλάδα από το 1925 μέχρι και το 2024. Να σημειωθεί δε ότι πέραν αυτών ο τόμος περιλαμβάνει και ταινίες γυρισμένες πριν από το 1925, ενώ η εικονογράφησή του είναι με διαφημιστικές καταχωρίσεις των ταινιών στις εφημερίδες, τα αρχεία των οποίων απασχόλησαν τον Κολιοδήμο επί ατελείωτες ώρες (ανάμεσά τους και το αρχείο των «ΝΕΩΝ»).
«Σε μια εποχή που οι πλατφόρμες streaming αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που προσεγγίζουμε τον κινηματογράφο, το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν ακρογωνιαίο λίθο για την κατανόηση του πώς φτάσαμε ως εδώ», αναφέρει πολύ σωστά στον πρόλογο του οδηγού ο κριτικός κινηματογράφου Νικόλαος Αλέτρας. «Η μετάβαση από τις παραδοσιακές αίθουσες στις ψηφιακές πλατφόρμες αποκτά νόημα μόνο όταν κατανοήσουμε τη μακρά ιστορία της κινηματογραφικής διανομής, που τόσο επιμελώς καταγράφει ο Δημήτρης Κολιοδήμος».
Αν μέσα σε μία πρόταση καλούσασταν να διαφημίσετε εσείς το βιβλίο σας για να το πάρει κάποιος, ποια θα ήταν αυτή πρόταση;
Δημήτρης Κολιοδήμος: Ενας ολοκληρωμένος οδηγός για τις ξενόγλωσσες ταινίες που προβλήθηκαν στις αίθουσες της χώρας μας τα τελευταία 100 χρόνια, εικονογραφημένος με σπάνιο φωτογραφικό υλικό, που θυμίζει στους σινεφίλ κινηματογράφους που σήμερα δεν υπάρχουν και φανερώνει τα στάδια από τα οποία πέρασε η κινηματογραφική διαφήμιση στην Ελλάδα. Με τρεις λέξεις: ένα λεξικό ταινιών.
Συγκριτικά με την τεράστια έρευνα που είχατε κάνει για τις προηγούμενες εκδόσεις του οδηγού, φαντάζεται κανείς ότι στην ανανεωμένη τα πράγματα κύλησαν ευκολότερα. Εγινε όντως έτσι;
Οχι, δεν είναι αλήθεια. Ηταν σαν να ξανάκανα τη δουλειά από την αρχή! Η αρχική έρευνα είχε βασιστεί σε πηγές οι οποίες, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, έδιναν ελλιπή στοιχεία. Τώρα, ανατρέχοντας σε πρωτογενείς πηγές, αυτό έγινε φανερό. Και χρειάστηκε να διορθωθούν τέτοιου είδους λάθη. Ομως, σε αρκετές περιπτώσεις, λανθασμένοι ελληνικοί τίτλοι έχουν επικρατήσει. Για παράδειγμα, της ταινίας του Ζίμπερμπεργκ «Ο δικός μας Χίτλερ». Ο τίτλος αυτός υπάρχει ΜΟΝΟ στις κριτικές – ούτε στις διαφημιστικές καταχωρίσεις ούτε στις σελίδες με το πρόγραμμα των αιθουσών.
Τι σας δυσκόλεψε, εδώ, περισσότερο;
Πολλές φορές, τα πρώτα κυρίως χρόνια του κινηματογράφου στην Ελλάδα, όλες οι καταχωρίσεις είχαν να κάνουν με τον ελληνικό τίτλο και τον πρωταγωνιστή της ταινίας. Συχνά, μάλιστα, το όνομα του τελευταίου είχε αποδοθεί λανθασμένα στα ελληνικά. Που σημαίνει ότι σε αρκετές περιπτώσεις δεν μπορείς να είσαι βέβαιος για ποια ταινία πρόκειται πραγματικά. Εξού και οι 1.000 κάτι ελληνικοί τίτλοι του Επιμέτρου.
Ενα ερώτημα που επίσης προκύπτει είναι αν, δουλεύοντας την ανανεωμένη έκδοση, κάποιο νέο στοιχείο πραγματικά σας εντυπωσίασε, κάποιο που ενδεχομένως δεν είχατε προσέξει στη δουλειά που κάνατε στην πρώτη.
Είναι η ανακάλυψη ενός ολοκληρωμένου τίτλου. Για παράδειγμα, όλοι ξέρουμε την ταινία του Μίλος Φόρμαν «Οι έρωτες μιας ξανθιάς». Ομως, ο αρχικός τίτλος της ήταν «Οι έρωτες μιας ξανθιάς – 24 ώρες ήμαστε ερασταί». Ή ενός τίτλου ο οποίος είχε μεν δοθεί, αλλά για κάποιο λόγο δεν κρατήθηκε τελικά. Ποιος ξέρει (ή θυμάται) ότι «Ο κίτρινος πράκτωρ του Χονγκ Κονγκ» είχε αναγγελθεί ως «Ο κίτρινος Τζέιμς Μποντ»; Ή ότι από την ταινία του Κιούμπρικ «SOS – Πεντάγωνον καλεί Μόσχα» είχε αφαιρεθεί το αρχικό «ή Πώς αγάπησα την ατομική βόμβα»;
Σε πολύ γενικές γραμμές, πώς κινηθήκατε ως ερευνητής, ποια ήταν η βασική σας μέθοδος;
Για τη συγκεκριμένη, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση του βιβλίου μου, η αναζήτηση των διαφημιστικών καταχωρίσεων των ξενόγλωσσων ταινιών στις εφημερίδες της εποχής τους και η καταγραφή του ελληνικού τίτλου που τους είχε δοθεί όπως εμφανίζεται σ’ αυτές. Καθώς και εκείνου (ή εκείνων) που τους δόθηκε σε επόμενη, μεταγενέστερη επανέκδοση ή επανακυκλοφορία τους. Με την προσθήκη, τώρα, και της ημερομηνίας που κάθε ταινία έκανε πρεμιέρα στην Ελλάδα.
Πού θα εντοπίζατε, αν όντως αυτό συμβαίνει, αλλαγές πάνω στο πώς βαφτίζονταν κάποτε οι τίτλοι ξένων ταινιών στα ελληνικά, σε σχέση με τα πιο πρόσφατα χρόνια;
Στο παρελθόν, ένας ελληνικός τίτλος μπορεί να μην απέδιδε στη γλώσσα μας τον πρωτότυπο τίτλο της ταινίας, αλλά να είχε να κάνει με το περιεχόμενό της. Ή να απέδιδε στα ελληνικά τον τίτλο που αυτή είχε σε μία άλλη χώρα. Ή να σχετιζόταν με τη δημοφιλία του πρωταγωνιστή της ή την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Σήμερα υπάρχουν φορές που διατηρούμε τον αγγλόφωνο τίτλο μιας ταινίας ως ελληνικό. Για να μην πω ότι έχουμε φτάσει στο σημείο να δίνουμε ως ελληνικό τίτλο σε μια, ας πούμε κορεατική, ταινία τον… αγγλόφωνο τίτλο της. Ή να τιτλοφορούμε στα ελληνικά την «Τσάιναταουν»… «Chinatown»! Λες και η γλώσσα μας είναι τα αγγλικά.
Η εκδοτική σας συνεισφορά στον χώρο του κινηματογραφικού βιβλίου είναι αδιαμφισβήτητη με δεκάδες τίτλους. Θεωρείτε ότι στην εποχή του Διαδικτύου οι εκδόσεις οι σχετικές με τον κινηματογράφο έχουν μέλλον;
Με ρωτάτε αν προτιμώ το ηλεκτρονικό βιβλίο; Αν πρόκειται για μυθιστόρημα, ναι – αν πρόκειται για δοκίμιο, όχι! Από την άλλη πλευρά, στη χώρα μας το ηλεκτρονικό βιβλίο έχει ελάχιστη διείσδυση. Συνεπώς, το τυπωμένο βιβλίο παραμένει εν χρήσει. Και για πολλούς είναι αναντικατάστατο. Το πιάνεις, το ξεφυλλίζεις, πηγαίνεις μπρος – πίσω στις σελίδες του, μελετάς τις φωτογραφίες του, μυρίζεις το μελάνι του…
