«Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σαν το οξυγόνο. Το καταλαβαίνεις όταν πια δεν το έχεις. Κοιτάξτε τη Βρετανία». Ο Κλάους Βέλε, πρώην γενικός γραμματέας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και νυν επικεφαλής του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του Wilfried Martens Center, έχει εργαστεί πολλά χρόνια στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Τώρα θεωρεί ως κομβικό σημείο για την εξέλιξη της ΕΕ την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση των αμυντικών δαπανών. Λίγο πριν βρεθεί στη χώρα μας για να πάρει μέρος στο Athens Security Forum που διοργανώνει το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων με θέμα «Επαναπροσδιορίζοντας την ευρωπαϊκή ασφάλεια», ο γερμανός πολιτικός μάς μίλησε για παλιές φιλοδοξίες και νέες προκλήσεις.
Εχουμε συμπληρώσει το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα και για άλλη μία φορά μιλάμε για άμυνα και εξοπλισμούς. Η Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο πολλαπλών κρίσεων. Τι φταίει;
Το πρόβλημα είναι πως κάποιες χώρες ονειρεύονται ακόμα τις αυτοκρατορικές εποχές. Δυστυχώς η Ρωσία είναι μία από αυτές. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να συνέλθει από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 μέχρι σήμερα. Τώρα προσπαθεί να δείξει ότι είναι και πάλι ισχυρή και να αναδείξει τις αδυναμίες της Δύσης, όπως η βιαστική αποχώρηση από το Αφγανιστάν και το Brexit. Ταυτόχρονα, η Μόσχα αισθάνεται ενθαρρυμένη από τη συμμαχία της με την Κίνα και θέλει να αναβιώσει την αυτοκρατορική της παράδοση. Απέναντι σε αυτό πρέπει να αντιταχθούμε.
Θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι νωρίτερα για να αποφευχθεί αυτή η κρίση;
Στις αρχές του 2000 είχαμε δομές, όπως το Συμβούλιο ΝΑΤΟ – Ρωσίας, με τις οποίες καλλιεργούσαμε μια πιο συνεργατική σχέση με τη Μόσχα. Ομως η Ρωσία θέλει περισσότερα, θέλει να κυριαρχήσει στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, και κυρίως στην Ουκρανία, που δεν θεωρεί ανεξάρτητη χώρα. Από τη στιγμή που το Κίεβο στράφηκε προς τη Δύση, προσπαθεί να το κάνει με στρατιωτική βία.
Από αυτά που λέτε, μάλλον πιστεύετε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν θα τελειώσει σύντομα.
Η Ουκρανία πολεμά για την επιβίωσή της, έχει την ιστορική εμπειρία μετά το 1917, όταν έχασε την ανεξαρτησία της και ενσωματώθηκε στην ΕΣΣΔ. Υπέφερε επί σταλινισμού και εκατομμύρια πολίτες της πέθαναν στη διάρκεια του μεγάλου λιμού. Ξέρουν ότι εάν πάψουν να μάχονται δεν θα υπάρξει ειρηνική προοπτική. Για τη Ρωσία είναι σημαντικό, επειδή εάν κερδίσει στην Ουκρανία θα ενισχύσει τη φιλοδοξία να γίνει και πάλι κυρίαρχη δύναμη στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Γι’ αυτό και οι δύο πλευρές μάχονται σε αυτόν τον πόλεμο με τόση αποφασιστικότητα.
Ζούμε σε μια εποχή στην οποία οι προκλήσεις, όχι μόνο προς την ΕΕ αλλά και προς το ΝΑΤΟ, είναι τεράστιες.
Εχουμε μια επιθετική Ρωσία και τις ΗΠΑ να επικεντρώνονται στο δυτικό ημισφαίριο, σε περιοχές όπως ο Καναδάς, η Γροιλανδία, η Αρκτική, το Μεξικό, η Βενεζουέλα, αλλά και στην Ασία, επειδή το 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ θα προέρχεται σε λίγο από εκεί. Ετσι στην Ευρώπη αντιμετωπίζουμε μια διπλή πρόκληση. Από τη μια η Ρωσία ενισχύει τις στρατιωτικές της ικανότητες και από την άλλη οι ΗΠΑ μειώνουν την παρουσία τους. Η Ουάσιγκτον προσδοκά η ΕΕ να πληρώσει για την άμυνά της. Μπορούμε να το πετύχουμε αυτό σε μια μεταβατική περίοδο 5 έως 10 ετών.
Υπάρχουν αρκετά χρήματα για στρατιωτικές δαπάνες; Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως, εάν υπάρχουν, θα έπρεπε να δοθούν σε προγράμματα βελτίωσης της ζωής των ευρωπαίων πολιτών.
Οι χώρες που κυρίως εμπλέκονται σε αυτές τις αμυντικές προσπάθειες είναι εκείνες που αισθάνονται πιο κοντά τη ρωσική επιθετικότητα, για γεωγραφικούς λόγους. Η Ουκρανία μάς έδειξε ότι εάν δεν είμαστε ικανοί να αποκρούσουμε έναν επιθετικό γείτονα, στο τέλος μπορεί να χάσουμε τα πάντα – τη ζωή, τα σπίτια, τα κοινωνικά μας κεκτημένα. Γι’ αυτό χρειάζονται οπωσδήποτε επενδύσεις στον αμυντικό τομέα.
Υπάρχουν διαφωνίες στην ΕΕ που φαίνεται ότι πυροδοτούν τον λαϊκισμό, τον εθνικισμό και άλλες φυγόκεντρες δυνάμεις. Είναι αρκετά ανθεκτική η Ενωση;
Η εμπειρία δείχνει ότι σε στιγμές κρίσης η ΕΕ είναι ικανή να επιδείξει υψηλό βαθμό ανθεκτικότητας. Και κάποιες φορές, μόνο σε κρίσεις, συγκεντρώνει την απαραίτητη δύναμη θέλησης να ξεπερνά εθνικές θέσεις και να δρα ενιαία. Το σημαντικό είναι η ανάπτυξη, διότι, αλλιώς, λαϊκιστικά και εξτρεμιστικά κόμματα θα επωφεληθούν. Το είδαμε στην Ιταλία: είκοσι χρόνια χωρίς ανάπτυξη και τελικά το πολιτικό σύστημα άλλαξε προς όφελος ακραίων δυνάμεων.
Θεωρείτε την ανάπτυξη κομβικό σημείο;
Ακριβώς. Η υλοποίηση των εκθέσεων Ντράγκι και Λέτα είναι πολύ σημαντική. Πρέπει να επιταχύνουμε τους ρυθμούς μας. Χρειάζεται μια προσπάθεια από όλους τους θεσμούς, την Κομισιόν, τα κράτη – μέλη να την υποστηρίξουν και να μην την μπλοκάρουν. Xωρίς ανάπτυξη, οι αμυντικές δαπάνες θα οδηγήσουν σε επίπεδα χρέους που μπορεί να γίνουν μη βιώσιμα. Σημαντική είναι επίσης η επίλυση του ζητήματος της μετανάστευσης. Εάν δεν βρούμε μια νέα συμφωνία για το θέμα, όπως κατάφερε η Δανία σε όλο το πολιτικό της φάσμα, φοβάμαι ότι θα αυξηθούν οι ακραίες φωνές.
Πολλοί πολίτες της ΕΕ τη θεωρούν ως ένα φαραωνικό πολιτικό πείραμα, αποκομμένο από την καθημερινή τους ζωή. Μπορεί να αλλάξει αυτό;
Νομίζω ότι η ΕΕ είναι σαν το οξυγόνο. Το καταλαβαίνεις όταν πια δεν το έχεις. Αυτή είναι η εμπειρία στη Βρετανία, όπου νόμιζαν ότι δεν θα είχε επιπτώσεις η αποχώρησή τους, αλλά πια μόνο το 1/3 πιστεύει ότι το Brexit ήταν καλή ιδέα. Ολες οι χώρες που θέλουν να μπουν κατανοούν τη σημασία τού να ανήκεις στην ΕΕ. Οποιος φύγει το κατανοεί επίσης. Ο κόσμος νομίζει ότι τα 80 χρόνια ειρήνης ήταν κάτι φυσικό. Οχι. Οφείλονται στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης. Χωρίς την ΕΕ, σε αυτή τη γεωπολιτική κατάσταση όπου βλέπουμε και πάλι επιθετικές δυνάμεις, πολλά από τα κράτη – μέλη θα κινδύνευαν.
