Γιάννης Μαρκόπουλος: Τραγούδια με ρίζες

Σε ηλικία 84 χρονών έφυγε από τη ζωή ο Γιάννης Μαρκόπουλος έπειτα από μάχη που έδινε με τον καρκίνο τον τελευταίο χρόνο.

Ηταν ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες που ταυτίστηκε με την άνθηση του λεγόμενου έντεχνου τραγουδιού διατηρώντας παράλληλα το «ελληνικό» ηχόχρωμα στις ενορχηστρώσεις. Βασισμένος σε πολλά στοιχεία του παραδοσιακού ήχου και τη στιχουργική σπουδαίων δημιουργών, κατέθεσε ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών όπως τα «Ιθαγένεια», «Θητεία», «Χρονικό» και «Ριζίτικα».

Τα τραγούδια του εξάλλου ερμηνεύτηκαν από τους μεγαλύτερους ερμηνευτές και ερμηνεύτριες της ελληνικής μουσικής: από τον Νίκο Ξυλούρη και τη Βίκυ Μοσχολιού έως τον Γιώργο Νταλάρα, τη Χαρούλα Αλεξίου και τον Δημήτρη Μητροπάνο. Μαζί με αυτούς αναδείχθηκαν μέσω των ερμηνειών τους οι Χαράλαμπος Γαργανουράκης, Λάκης Χαλκιάς, Βασιλική Λαβίνα κ.ά.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου 1939 στο Ηράκλειο της Κρήτης ενώ τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Ιεράπετρα, στο ωδείο της οποίας έκανε τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στη θεωρία και το βιολί.

Το 1956 συνέχισε τις σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών και παράλληλα πέρασε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο χωρίς ποτέ, ωστόσο, να πάρει πτυχίο, αφού η μουσική τον είχε ήδη απορροφήσει. Στα πρώτα του επαγγελματικά βήματα, συνεργάστηκε με τον Νίκο Κούνδουρο, μακρινό συγγενή του, για την ταινία του οποίου «Μικρές Αφροδίτες» έγραψε μουσική το 1963, κερδίζοντας βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και συνέχισε να συνθέτει για το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Το 1967 με την επιβολή της χούντας έφυγε για το Λονδίνο όπου εμπνεύστηκε τη σύνθεση μετέπειτα χαρακτηριστικών του έργων, όπως η κοσμική καντάτα «Ηλιος ο Πρώτος» σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, τη μουσική τελετή «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται», τμήμα του οποίου αποτελεί το περίφημο «Ζαβαρακατρανέμια», και τους πρώτους «Πυρρίχιους χορούς Α, Β, Γ», οι οποίοι παίχτηκαν από την ορχήστρα Concertante του Λονδίνου στο Queen Elizabeth Hall.

To 1969 επιστρέφει στην Ελλάδα και συμμετέχει με τα έργα του στην αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δημιουργεί μια νέα κίνηση που ονομάζει «Επιστροφή στις ρίζες», την οποία ορίζει ως «σχεδιασμό του μέλλοντος, με στοιχεία από άφθαρτες πηγές της ζωντανής μας παράδοσης, σε συνδυασμό με επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης». Εκφανση αυτής της πρωτοβουλίας που αργότερα πήρε τη μορφή κινήματος ήταν η ίδρυση της ορχήστρας Παλίντονος Αρμονία, αποτελούμενης από όργανα συμφωνικά και ελληνικά, και ενώνει το παρελθόν με το μέλλον μέσα από την ενδοσκόπηση.

Το «Χρονικό»

Το 1970 είναι μια χρονιά – σταθμός στη δισκογραφία του με το «Χρονικό», σε στίχους του Κ.Χ. Μύρη (του Κώστα Γεωργουσόπουλου, δηλαδή) και ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη. Ο στιχουργός ανέφερε σε παλιότερη συνέντευξη («Δίφωνο», 2009): «Το έργο γράφτηκε πριν τη δικτατορία.

Μάλιστα το βράδι της 20ής Απριλίου 1967 δοκίμαζε τα τραγούδια η Μαρία Φαραντούρη στο σπίτι του Μαρκόπουλου… Για τα τραγούδια αυτά είχαν δοκιμαστεί ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, όμως δεν του πήγαιναν καθόλου ως ύφος, όπως και η Φαίη Νούσια, που είναι τραγουδίστρια στη χορωδία της ΕΡΤ».

Μετά το πραξικόπημα γράφτηκαν μόνο το «π. Χ» και το «Πώς να σου τραγουδήσω». Ακολούθησε η «Ιθαγένεια» το 1972, με τον ίδιο στιχουργό και τα περίφημα «Χίλια μύρια κύματα», «Γεννήθηκα», «Χρόνια και χρόνια στον τροχό» κ.ά., και η «Θητεία» το 1974, σε στίχους Μάνου Ελευθερίου. Στην υπόλοιπη δισκογραφία του περιλαμβάνονται, εκτός άλλων, το «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» (σε ποίηση Δ. Σολωμού), «Ο Στρατής ο Θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους» (Γιώργου Σεφέρη), «Μετανάστες» (Γιώργου Σκούρτη). Η φήμη του ταξιδεύει εκτός συνόρων και στην εποχή της Μεταπολίτευσης ο ίδιος δίνει συναυλίες σε όλο τον κόσμο, φθάνοντας να συνθέσει μουσική για τη σειρά του BBC «Who pays the Ferryman?».

Στην καλλιτεχνική του παραγωγή συμπεριλαμβάνεται, επίσης, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, σε έργα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη, του Μενάνδρου, του Σαίξπηρ, του Τσέχοφ, του Μπέκετ και σύγχρονων Ελλήνων, με το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, το Αμφι-θέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου και με τους σκηνοθέτες Αλέξη Σολωμό, Πέλλο Κατσέλη, Μίνου Βολανάκη, κ.ά. Ανάμεσα στις ταινίες: «Vortex» και «Byron» του Κούνδουρου, «Κραυγή γυναικών» και «Πρόβα» του Ζυλ Ντασσέν, «Beloved» του Τζορτζ Κοσμάτος, «Φόβος» του Κώστα Μανουσάκη, «Επιχείρησις Απόλλων» του Γ. Σκαλενάκη, «Η Μοίρα ενός αθώου» του Γρηγόρη Γρηγορίου (βραβείο μουσικής Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης).

Από το 1981 ήταν παντρεμένος με την τραγουδίστρια και συνεργάτιδά του Βασιλική Λαβίνα και μαζί απέκτησαν την κόρη τους Ελένη.