Ο Δημήτρης Μαρωνίτης υπήρξε ένα από τα πολύ μεγάλα μεγέθη των ελληνικών γραμμάτων. Ηταν ένας από τους μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού έλληνες φιλολόγους που μπορεί να θεωρηθεί ότι ξεπέρασαν τα στενά σύνορα της Ελλάδας καταθέτοντας μελέτες, κυρίως για τα ομηρικά έπη, εκτιμώμενες διεθνώς. Σε μια εποχή μάλιστα που τόσο η ανάδειξη όσο και η μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας γινόταν –και γίνεται –ερήμην της σύγχρονης Ελλάδας.

Την ίδια ώρα που ο ομηριστής Μαρωνίτης κατέθετε επιπλέον δύο σπουδαίες μεταφράσεις της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας» (η πρώτη από την Αγρα και η δεύτερη από τον Καστανιώτη και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας) μπορούσε να γράφει με τον ίδιο ζήλο και τη βαθιά γνώση μονογραφίες και άλλα δοκίμια, διεισδυτικά για μερικούς από τους μεγαλύτερους σύγχρονους έλληνες ποιητές και πεζογράφους: Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος, Σολωμός, Σινόπουλος, Σαχτούρης, Χειμωνάς (από τις εκδόσεις Πατάκη και Κέδρος). Κυρίως, όμως, ο Δημήτρης Μαρωνίτης υπήρξε δάσκαλος. Δάσκαλος για πολλές γενιές φοιτητών της Θεσσαλονίκης, δάσκαλος που αγάπησε με πάθος το λειτούργημά του και που υπήρξε από τους εμβληματικούς εκείνους πανεπιστημιακούς που έδωσαν σε προηγούμενες δεκαετίες αρτηριοσκληρωτικών δομών φρέσκο αέρα στην ακαδημαϊκή ζωή, καθιστώντας το Αριστοτέλειο της Θεσσαλονίκης το επίκεντρο, τότε, της σύγχρονης παιδείας.

Ανθρωπος που γεννήθηκε πάμφτωχος στη Θεσσαλονίκη, γόνος οικογένειας καπνεργατών κομμουνιστικών πεποιθήσεων, ποτέ δεν μάσησε τα λόγια του και πλήρωσε τις ανοιχτά αντιχουντικές διαλέξεις του με φυλακές και βασανιστήρια. Τρεις φορές συνελήφθη επί δικτατορίας και φυλακίστηκε: την πρώτη φορά για έναν μήνα, τη δεύτερη για δέκα μήνες και την τρίτη για έξι μήνες, γράφοντας σε χαρτοπετσέτες ένα συγκλονιστικό ημερολόγιο –«Μαύρη γαλήνη» –που θα τον βοηθούσε να επιβιώσει σωματικά και ψυχολογικά. Ενώ οι επιφυλλίδες του στο «Βήμα», τακτικό ραντεβού με τους αναγνώστες του επί σαράντα και πλέον χρόνια, άφησαν και αυτές εποχή.

Ο Μαρωνίτης διακρινόταν επίσης για τη μεγάλη αγάπη του στο θέατρο, φτάνοντας κάποιες στιγμές να ανεβεί και ο ίδιος στο σανίδι (έπαιξε τον παιδαγωγό στην «Ηλέκτρα» του Δημήτρη Μαυρίκιου το 1998). Παρέδωσε άλλωστε τη μετάφραση για την «Ιλιάδα» του Στάθη Λιβαθινού, τον «Αίαντα» του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου (ΜΙΕΤ) και την «Αντιγόνη» επίσης του Λιβαθινού, που ανεβαίνει την ερχόμενη Παρασκευή στην Επίδαυρο. Η αγωνία του να προσθέτει συνεχώς ένα λιθαράκι στο έργο του ήταν και η άλλη όψη της αγάπης του για τη ζωή. Ο θάνατός του στα 87 του χρόνια, με κάπου είκοσι πέντε βιβλία στο ενεργητικό του, πάμπολλα άρθρα, τεράστιο μεταφραστικό έργο, δεν αποτελεί παρά το τέλος της δικής του Οδύσσειας. Μιας Οδύσσειας που, όπως και εκείνη του πρωτότυπου ομηρικού έργου, δεν μπορεί παρά να επιβιώσει μέσα από τη μνήμη, τον θαυμασμό και τη μαθητεία σε αυτή, των ανθρώπων.

Σκέψεις και κρίσεις

Τίτος Πατρίκιος,Ποιητής

Αντιστάθηκεενεργά στη χούντα

Ηταν συγκλονιστική η είδηση του θανάτου του, μολονότι όχι απρόσμενη αφού ταλαιπωρήθηκε αρκετά. Με ανθρώπους που αγαπούμε και εκτιμούμε, πάντα ταραζόμαστε. Ομως είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Πρόκειται για απώλεια για όλους. Για απώλεια, χωρίς υπερβολή, για τον τόπο. Ανθρωπος με πολλές πτυχές, με συμβολή καίρια και ως φιλόλογος και ως δάσκαλος και ως μεταφραστής των αρχαίων –μας κληροδότησε την «Οδύσσεια», την «Ιλιάδα» και πολλές τραγωδίες, με πιο πρόσφατη, νομίζω, τον «Αίαντα» –υπήρξε επίσης και θαυμάσιος συγγραφέας: έχει γράψει λογοτεχνικά διαμάντια, όσοι λ.χ. είδαν προ ετών στο θέατρο το κείμενό του «Μαύρη γαλήνη» συγκλονίστηκαν. Ομως αφιέρωνε το μυαλό και τη δράση του στην προβολή των άλλων συγγραφέων, αρχαίων και νέων, όχι του εαυτού του. Ολοι του είμαστε μεγάλοι οφειλέτες. Και εγώ ιδιαιτέρως για τη σειρά επιφυλλίδων που μου αφιέρωσε στο «Βήμα» την περίοδο 1976-1977, η οποία έγινε και βιβλίο με τον αξιοσημείωτο τίτλο «Ποιητική και πολιτική ηθική». Στο βιβλίο αυτό είχε κείμενά του για τον Αρη Αλεξάνδρου, τον Μανόλη Αναγνωστάκη και εμένα. Στα κείμενα αυτά φώτισε πτυχές της ποίησής μου που ούτε εγώ ο ίδιος δεν είχα συνειδητοποιήσει. Αυτό επίσης όμως που δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε είναι ότι ο Μαρωνίτης υπήρξε αγωνιστής κατά της χούντας. Ηταν από τους ελάχιστους πανεπιστημιακούς που αντιτάχθηκαν ενεργά στο καθεστώς, υπέστη βασανισμό στην ΕΣΑ, έμεινε έγκλειστος, αρρώστησε. Και για όλα αυτά δεν ζήτησε ποτέ ανταλλάγματα. Αλλά και σε όλα τα χρόνια από την πτώση της δικτατορίας μέχρι σήμερα δεν έπαψε ποτέ να διατυπώνει τις πολιτικές του απόψεις και να αναλαμβάνει τη σχετική ευθύνη, όπως και δεν έπαψε ποτέ να εκφράζει την κριτική του στις ενέργειες και στη δράση της οποιασδήποτε εξουσίας.

Χριστόφορος Δ. Αργυρόπουλος,Πρόεδρος του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη

Ο μαχόμενος ανθρωπιστής

Ποιος θα σηκώσει τη θλίψη τούτη απ’ την καρδιά μας

Ο συγγραφέας, φιλόλογος, μαχόμενος ανθρωπιστής Δ.Ν. Μαρωνίτης έζησε και αγωνίστηκε στον χώρο της ακραίας δοκιμασίας, «ανάμεσα στις συμπληγάδες μιας όλο και πιο απομονωμένης προσωπικής έκφρασης και μιας όλο και περισσότερο ισοπεδωτικής ομαδικής γλώσσας». Με την «οργισμένη απόγνωση» που προκαλεί η πρόσκρουση «σε κοινωνίες, που προγραμματικά εφαρμόζουν για τα μέλη τους ένα καθεστώς ανελεύθερο».

Ο φίλος, που «τα σφαλισμένα μάτια του» γεμίζουν δάκρυα τα δικά μας, διατήρησε σε όλη τη διάρκεια της Οδύσσειάς του τη νοσταλγία μιας ζωής που αξίζει να ζεις, όπως τότε που «η ορμή μας γλυκοχάραζε γυμνή να σ’ αποκτήσει/ ο κόσμος ήταν εύκολος. Ενας απλός παλμός». Και τη σοφία του δημιουργού που αντιστέκεται στην υποταγή, τη συνήθεια και τη λήθη: «Απομένει φυσικά και η ενεργητική ανθρωπιστική πράξη (…) ως δοκιμασία και δοκιμή συγκεκριμένης και πρακτικής συνεισφοράς, για να ετοιμαστή το πρόπλασμα μιας πιο εξανθρωπισμένης κοινότητας».

Του οφείλω τη δοκιμή μιας παραλλαγής της σκέψης του πως «με τη μετρημένη μας ζωή και τη μικροσκοπική μας ιστορία είμαστε ένα παράλογο τίποτε στη μέση μιας ατελείωτης ερήμου»: Ο Λόγος, η προσωπική συνεισφορά, που θησαυρίζει τη ζωή των άλλων, δεν είναι «τίποτε». Ούτε η αγάπη.

Αλκη Ζέη,Συγγραφέας

Μεταφράσεις πουθα μείνουν για πάντα

Η απώλεια για εμάς τους φίλους του είναι πολύ μεγάλη. Αλλά ακόμα είναι μεγαλύτερη για το κράτος, για το έθνος μας. Γιατί ήταν ένας πολύ σπουδαίος, ένας βαθιά μορφωμένος άνθρωπος που πίστευε σε πολλά πράγματα και το απέδειξε αυτό επί χούντας. Ηταν κι ένας εξαιρετικός καθηγητής –όποιος πέρασε από μαθητής του, τον αγάπησε. Και το έργο που άφησε πίσω του είναι πολύ μεγάλο. Νομίζω ότι οι μεταφράσεις της «Οδύσσειας» και της «Ιλιάδας» θα μείνουν για πάντα. Μεγάλη η απώλεια, αλλά έχω την αίσθηση ότι ο άνθρωπος πήγε την ώρα που έπρεπε.

Λίζυ Τσιριμώκου,Καθηγήτρια στο ΑΠΘ

«Παρά δήμον ονείρων»

Ενας γλωσσικός μηχανισμός σε διαρκή εγρήγορση. Μυαλό που συνδύαζε, επόπτευε, στάθμιζε –έτρεχε με τα χίλια. Ηταν η αίσθηση που αποκόμιζες από τον Μαρωνίτη, από τον προφορικό είτε τον γραπτό του λόγο. Αυστηρός, εμμονικός, βαρίσκιωτος για πολλούς και συνάμα μαλακός και τρυφερός, ανθρώπινος όσο ελάχιστοι. Φίλος. Δυσκολεύομαι να χρησιμοποιήσω χρόνο παρατατικό για κάποιον που ήταν η προσωποποίηση της δράσης και της μαχητικότητας. Των λόγων αλλά και των έργων· της μέρας αλλά και της νύχτας· της φιλολογίας, της ποίησης και του θεάτρου –εξ αδιαιρέτου· αριστοκράτης του πνεύματος και φανατικός της δημοκρατίας. Δημόσιος και ιδιωτικός, με παρρησία. Εύψυχος.

Από τους καθηγητές που σφράγισαν με την προσωπικότητά τους τη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, ο Δ.Ν. Μαρωνίτης δίδαξε σε γενιές φοιτητών κείμενα που αγάπησε (κλασικά και σύγχρονα) και τα παίδεψε υποδειγματικά έως ότου πετάξουν νέους σπινθήρες. Αφήνει πίσω του έργο φιλολογικό, κριτικό, θεσμικό (γιατί ο τύπος τον ενδιέφερε ισοδύναμα με την ουσία) να ισοφαρίζει την οδυνηρή απουσία του. Ομως θα μας λείπει εξακολουθητικά. Για το πείσμα και το μεράκι του, τη φιλαναγνωσία του, το πάθος για τη γραφή και την ακριβολογία· για τις ατέρμονες συζητήσεις, τις διαφωνίες, τις κόντρες, μαλώματα και φιλιώματα για έναν στίχο, μια παράσταση, ένα βιβλίο…

Καλό ταξίδι.

Γιώργος Βέλτσος

Φωτεινή γαλήνη

Εκεί βρίσκεται από σήμερα ο Δ.Ν. Μαρωνίτης, αφήνοντας για μας τη «μαύρη». Και από εκεί μας χαιρετά τείνοντας την δεξιάν του χείρα, όπως στις επιτύμβιες στήλες του Κεραμεικού. Σ’ όλη μου τη ζωή, από το αμφιθέατρο του «κεντρικού», το 63, μέχρι σήμερα, που έλαβα το μήνυμα της Εριφύλης, ο Μαρωνίτης ήταν για μένα το δέος και το κλέος: «Σηματωρός και Κήρυκας», καρύδι σκληρό. «Αδύνατον να δεχτείς/ αδύνατον να καταλάβεις/ δεν γίνεται να θέλεις να δεχτείς και να καταλάβεις/ Προχωράμε σιγά σιγά/ όπως ένας πλανόδιος/ από τη μια αυγή στην άλλη».

Γιώργος Παπαναστασίου,Διευθυντής Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), αναπληρωτής καθηγητής στο ΑΠΘ

Δεν δίσταζενα κλάψει γοερά

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης δεν ήταν μόνο ένας πραγματικά κορυφαίος έλληνας φιλόλογος, από αυτούς που κατάφεραν η φήμη τους να ξεπεράσει τα όρια της Ελλάδας και να τιμώνται και να εκτιμώνται στο διεθνές στερέωμα. Ηταν ένας φιλόλογος – εραστής του λόγου, που προσέγγιζε τα κείμενα, αρχαία ή νέα δεν έχει σημασία, με μια ξεχωριστή ευαισθησία που χαρακτήριζε όλες τις περιστάσεις της ζωής του –και με την ίδια ευαισθησία που μετάφραζε αρχαία λογοτεχνία στα νέα ελληνικά. Ηταν επίσης ένας άνθρωπος που δεν δίσταζε όχι μόνο να δακρύσει αλλά και να κλάψει γοερά. Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών το υπηρέτησε για πάνω από δεκαπέντε χρόνια ως μέλος του Διοικητικού του Συμβουλίου από το 1979 ώς το 1995. Εξακολούθησε όμως και μετά να έχει το Ιδρυμα στην καρδιά του καθώς του εμπιστεύθηκε την οριστική έκδοση της μετάφρασής του, της «Οδύσσειας», αλλά και την επίσης τελική έκδοση ενός από τα πρώτα του βιβλία, με τίτλο «Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα» (2014). Αλλά η μεγαλύτερη προσφορά του ήταν όταν, ως συντονιστής του Προγράμματος Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση, επέλεξε το Ινστιτούτο για να εκδώσει τα 7 βιβλία που το Πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει (ανάμεσα σε αυτά και ένα δικό του, γραμμένο μαζί με τον Λάμπρο Πόλκα, με τίτλο «Αρχαϊκή επική ποίηση»). Πρόκειται για διαμάντια γνώσης του αρχαίου κόσμου, για τα οποία ήταν ιδιαίτερα περήφανος. Ισως πιο περήφανος γι’ αυτά παρά για οτιδήποτε άλλο συν-έγραψε, είχε πει κάποτε, μπορεί με μια δόση υπερβολής. Οπαδός των συνεργασιών, συνέβαλε ώστε επί προεδρίας του στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας να συναφθεί συμφωνία με το Ινστιτούτο για τη συνέκδοση της μνημειώδους «Ιστορίας της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα», σε επιμέλεια του Τάσου Χριστίδη. Και δική του ήταν η πρόταση το έργο να αφιερωθεί στον Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Πολλά τα έργα, πολύς ο μόχθος, μεγάλη –και οριστική, όπως θα έλεγε και ο ίδιος –η απώλεια.

Γκρέγκορι Ναζ,Καθηγητής Πανεπιστημίου Harvard

Ενας αληθινός γίγας

Ενιωσα βαθύτατη θλίψη μαθαίνοντας το θάνατο του αγαπητού μου φίλου Δημήτρη Μαρωνίτη. Ως συντάκτης της εισαγωγής στην αγγλόφωνη έκδοση του αλησμόνητου βιβλίου του για τον Ομηρο, αισθάνομαι ακόμα μεγαλύτερη την απώλεια ενός αληθινού γίγαντα στο κοινό μας πεδίο της Κλασικής Φιλολογίας. Ηδη μου λείπει αφόρητα.

Τελευταία Νέα