«Πώς φαντάζεστε τον κόσµο τα επόµενα είκοσι χρόνια; Με τι ψυχική διάθεση προσεγγίζετε το µέλλον; Η απάντησή σας µπορεί να έχει τη µορφή που προτιµάτε: ένα κείµενο, µια εικόνα, µια σελίδα µυθιστορήµατος».
Ο σταρ της γαλλικής διανόησης Μπερνάρ Ανρί – Λεβί έθεσε αυτό το ερώτηµα µε αφορµή τη συµπλήρωση είκοσι χρόνων από την έκδοση της επιθεώρησης «Le regle du jeu» («Ο κανόνας του παιχνιδιού») που ίδρυσε. Στην πρόσκληση του Λεβί ανταποκρίθηκαν περισσότερες από 90 προσωπικότητες του πνεύµατος: από τον Μίλαν Κούντερα, τον Μάρτιν Εϊµις και τον Ιαν ΜακΓιούαν έως την Ζάχα Χαντίντ, τον Τζιµ Τζάρµους, τον Γούντι Αλεν και τον Σαλµάν Ρουσντί. Οι απαντήσεις φιλοξενούνται στο διπλό τεύχος του «Κανόνα» που κυκλοφόρησε στο Παρίσι την περασµένη Δευτέρα. Ο Φράνσις Φουκουγιάµα, ο αµερικανός ιστορικός που έγινε διάσηµος προβλέποντας το τέλος της ιστορίας µετά την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισµού, αυτή τη φορά απέφυγε τις προβλέψεις. Επέλεξε, αντίθετα, µια φωτογραφία του Γκραν Κάνιον, την οποία συνόδευσε µε το εξής σηµείωµα: «Δεν µπορώ να προβλέψω πώς θα είναι η Κίνα και η Ινδία σε είκοσι χρόνια, αλλά είµαι πεπεισµένος ότι αυτό που βλέπουµε εδώ πάνω δεν θα έχει αλλάξει ούτε κατ ελάχιστον».
Ο τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα προσέφερε ένα ανέκδοτο απόσπασµα από το τελευταίο του µυθιστόρηµα, το οποίο πρόκειται να εκδοθεί τον επόµενο χρόνο. Το κεφάλαιο 34 του έργου του τιτλοφορείται «το παλιό αρµανιάκ έσταζε στο ξύλινο πάτωµα» και αναφέρεται στην πτώση των αγγέλων, σε µια εποχή της οποίας δεν θα µείνουν ίχνη, µιας Ευρώπης που δεν θα είναι πια η Ευρώπη. Κατά σύµπτωση, σε µια πτώση αναφέρεται και ο βρετανός Μάρτιν Εϊµις: «Ο εποικισµός του κυβερνοχώρου αντιπροσωπεύει µια δεύτερη πτώση για την ανθρωπότητα. Είναι σαν τον καρπό του δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού:
Εάν τον δοκιµάσουµε, χάνουµε οριστικά την αθωότητά µας. Αυτό προσφέρει άπειρες νέες ευκαιρίες για το καλό, το κακό και ό,τι υπάρχει ανάµεσά τους». Ο Γούντι Αλεν, πάλι, µετέωρος όπως πάντα ανάµεσα στους φόβους του και το διαβρωτικό χιούµορ που επιστρατεύει για να τους ξορκίζει, προβλέπει ένα µακρινό µέλλον χωρίς το ανθρώπινο είδος. «Ασφαλώς η εξαφάνιση της ανθρώπινης φυλής θα ήταν µια τραγωδία, ίσως αν εξαιρέσει κανείς µερικά συγκροτήµατα του ροκ εν ρολ», γράφει ο αγαπηµένος αµερικανός σκηνοθέτης της Ευρώπης.
Το «δράµα». Στη δική του πιο µακροσκελή και αισιόδοξη παρέµβαση ο Ιαν ΜακΓιούαν, συγγραφέας του «Σαββάτου», της «Εξιλέωσης» και του «Solar», ανατρέχει στη µαρτυρία ενός µέλους της νοµαδικής φυλής των Τουαρέγκ. Ο άνθρωπος αυτός κατέθετε σε µια εκποµπή την απελπισία του για το γεγονός ότι η υπερθέρµανση του πλανήτη είχε στεγνώσει τις οάσεις, µε αποτέλεσµα να υποχρεωθεί ο ίδιος και η οικογένειά του να µετακοµίσουν στην πόλη. Αντίθετα, ο 13χρονος γιος του ήταν κατενθουσιασµένος γιατί εκεί µπορούσε να πηγαίνει σχολείο, να έχει φίλους και υπολογιστή. «Ανάµεσα σε αυτούς τους δυο παίζεται σε µικροκλίµακα το παγκόσµιο δράµα του 21ου αιώνα, η ιστορία µιας τραγικής και οριστικής απώλειας µε την οποία όµως θα συνυφανθούν νέες ευκαιρίες», γράφει ο ΜακΓιούαν. «Ακούγοντας εκείνη την εκποµπή, µου ήρθε στο µυαλό ένα τραγούδι από τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο που µου τραγουδούσε ο πατέρας µου: Πώς θα µπορέσουµε να τους κρατήσουµε στην αγροικία/ τώρα που είδαν το Παρίσι; Και σκέφτηκα (λαθεµένα ασφαλώς) ότι το µέλλον µας δεν είναι τόσο σκοτεινό».
Ο Φουκουγιάµα δηλώνει βέβαιος µόνο για τη σταθερότητα του… Γκραντ Κάνιον
Οι ουτοπίες, η συντέλεια και οι χρησµοί των οικονοµολόγων
Πριν από µερικές ηµέρες ανοίχτηκε στο Γιαροσλάβ της Ρωσίας µια επιστολή που είχαν γράψει οι κάτοικοι της πόλης το 1960, την οποία είχαν σφραγίσει σε µια κάψουλα µε το αίτηµα να διαβαστεί το περιεχόµενό της πενήντα χρόνια αργότερα.
Οι απόγονοι των επιστολογράφων του 60 συγκεντρώθηκαν στο Μουσείο «Κόσµος» της πόλης για να µάθουν τι προέβλεπαν οι πρόγονοί τους για το µέλλον.
Οι συντάκτες της επιστολής εξέφραζαν τον θαυµασµό τους αλλά και τη ζήλεια τους που έπειτα από 50 χρόνια οι συµπατριώτες τους θα «ζουν πλέον σε µια ελεύθερη κοµµουνιστική κοινωνία όπου ο καθένας είναι ευτυχισµένος και δηµιουργικός σε µια κοινωνία όπου δεν υπάρχουν χρήµατα και καταστήµατα»…
Αυτή η κοµµουνιστική ουτοπία ήταν µια πρόβλεψη για το µέλλον που δεν επαληθεύτηκε ποτέ. Οι σύντροφοι του Γιαροσλάβ, όµως, δεν ήταν οι πρώτοι και ασφαλώς ούτε οι τελευταίοι που αποτύγχαναν παταγωδώς στην προσπάθειά τους να προβλέψουν το µέλλον. Σε κάθε περίπτωση, θα µπορούσαν να παρηγορηθούν από το γεγονός ότι εξίσου κακές επιδόσεις στις προβλέψεις εµφανίζουν ακόµη και οι πλέον ειδικοί. Οπως υπενθυµίζει ο καναδός συγγραφέας Νταν Γκάρντνερ στο τελευταίο του βιβλίο υπό τον τίτλο «Future babble» (σε ελεύθερη απόδοση «Μελλοντική αερολογία»), οι άνθρωποι έχουν µια «φυσική αποστροφή στην αβεβαιότητα». Η Ιστορία, όµως, είναι γεµάτη από ατυχείς προβλέψεις.
Ο Πολ Κρούγκµαν, για παράδειγµα, ο αµερικανός οικονοµολόγος που έχει τιµηθεί µε το βραβείο Νοµπέλ και θεωρείται ένας από τους πιο έγκυρους οικονοµικούς αναλυτές, είναι ο ίδιος που το 1997 προέβλεπε τη βύθιση των χωρών της Ασίας σε µια καταστροφική ύφεση εάν οι κυβερνήσεις τους δεν προχωρούσαν άµεσα σε µέτρα νοµισµατικού ελέγχου. Η συµβουλή του δεν εισακούσθηκε αλλά δεν ήρθε και η καταστροφή. Μερικές δεκαετίες νωρίτερα, ο γερµανός βιολόγος Πολ Εχρλιχ προέβλεπε στο βιβλίο του «Τhe population bomb» ότι τη δεκαετία του 1970 ένας παγκόσµιος λιµός θα αφάνιζε εκατοντάδες εκατοµµύρια κατοίκους του πλανήτη. «Η µάχη για να τραφεί όλη η ανθρωπότητα τελείωσε», έγραφε χωρίς να επιβεβαιωθεί από τα γεγονότα τουλάχιστον µέχρι σήµερα. Ενα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ο Ζακ Αταλί, φηµισµένος σύµβουλος του γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν. Στο βιβλίο του «Μillenniun» που δηµοσιεύθηκε το 1991, φανταζόταν έναν κόσµο όπου οι Ηνωµένες Πολιτείες και η Ρωσία θα είχαν αντικατασταθεί ως υπερδυνάµεις από την Ευρώπη και την Ιαπωνία. Σε αυτόν τον µελλοντικό κόσµο, η Κίνα δεν είχε απολύτως καµία θέση. Ο Αταλί διαψεύδεται οικτρά σε λιγότερο από είκοσι χρόνια.
Το πείραµα. Μεµονωµένες περιπτώσεις; Οχι ακριβώς. Ισως ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πειράµατα για την ανικανότητα του ανθρώπου να προβλέπει το µέλλον έγινε από το «Εconomist». Τo 1984 η σύνταξη του περιοδικού ζήτησε από 16 ανθρώπους να κάνουν δεκαετείς προβλέψεις για µια σειρά από οικονοµικούς δείκτες. Τέσσερις από αυτή την οµάδα ήταν υπουργοί Οικονοµικών, τέσσερις σπούδαζαν οικονοµικά, τέσσερις επικεφαλής επιχειρήσεων και τέσσερις οδοκαθαριστές. Τα αποτελέσµατα ήταν πενιχρά για όλες τις κατηγορίες. Καλύτερα απ όλους, πάντως, τα πήγαν οι επιχειρηµατίες και οι οδοκαθαριστές. Αντίθετα, οι υπουργοί Οικονοµικών τερµάτισαν στην τελευταία θέση. Την ακρίβεια των µακροπρόθεσµων προβλέψεων από τους ειδικούς µελέτησε συστηµατικά και ενδελεχώς ο αµερικανός καθηγητής Ψυχολογίας Φίλιπ Τέτλοκ. Οπως σηµειώνει ο Ντέιβιντ Ααρόνοβιτς στους «Τimes», τα συµπεράσµατα της µελέτης είναι χειρότερα απ όσο θα µπορούσαµε να φανταστούµε. Η οµάδα του Τέτλοκ συγκέντρωσε περισσότερες από 27.000 προβλέψεις που έκαναν 300 ειδικοί σε διάστηµα 30 χρόνων. Και συµπέρανε ότι οι προβλέψεις τους δεν ήταν περισσότερο ακριβείς από τις τυχαίες υποθέσεις που θα έκανε ο καθένας από µας.
Η δολοφονηµένη ουτοπία
αρµανιάκ έσταζε από ένα σπασµένο µπουκάλι στο ξύλινο πάτωµα».
Ο Μilan Κundera είναι τσέχος συγγραφέας. Ζει στο Παρίσι
«Λιγότερη θρησκεία, λιγότερο ποδόσφαιρο»
Ο Salman Rushdie είναι βρετανός ινδικής καταγωγής συγγραφέας
«Πόλεις εντελώς διαφορετικές»
Πριν από είκοσι χρόνια, είχα δηµιουργήσει το Λονδίνο 2066, έναν πίνακα που έδειχνε τον τρόπο µε τον οποίο η πόλη θα έπρεπε να αναπτυχθεί προς τα ανατολικά. Είναι αυτό που συµβαίνει σήµερα µε καταλύτη τους Ολυµπιακούς Αγώνες ( ) Σήµερα στρέφουµε το ενδιαφέρον µας σε σχέδια που περιλαµβάνουν τεράστια σύνολα κτιρίων, εντελώς διαφορετικών, αλλά λογικά συνδεδεµένων µεταξύ τους. Με ανάλογες τεχνικές, οι πόλεις που θα αναδυθούν σε είκοσι χρόνια θα είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές που γνωρίζουµε σήµερα».
Η Ζaha Ηadid είναι αρχιτέκτονας
