Μπαρίς Παστερνάκ: Η ομορφιά γεννιέται από την τόλμη

«ΕΙΜΑΙ ΑΠΑΤΕΩΝΑΣ
Ή ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ;
ΓΙΑ ΠΟΙΟ
ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΡΕΠΕΙ
ΝΑ ΛΟΓΟΔΟΤΗΣΩ;
ΕΚΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ΝΑ ΚΛΑΨΕΙ
ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ
ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΟΥ. ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΔΕΝ ΖΗΤΑΕΙ ΠΟΛΛΑ. ΜΟΝΟ ΝΑ ΜΙΣΗΣΕΙΣ ΟΣΑ ΑΓΑΠΑΣ ΚΑΙ Ν΄ ΑΓΑΠΗΣΕΙΣ ΟΣΑ ΑΠΕΧΘΑΝΕΣΑΙ», ΕΓΡΑΦΕ Ο ΜΠΑΡΙΣ ΠΑΣΤΕΡΝΑΚ (1890- 1960)
● Γενέτειρα: Μόσχα, 1890. Οι γονείς του- ζωγράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών ο πατέρας του, επαγγελματίας πιανίστα η μητέρα του- φροντίζουν ο Μπαρίς να μεγαλώσει σε καλλιτεχνικό, κοσμοπολίτικο περιβάλλον. Στο σπίτι δειπνούν συχνά ο Τολστόι και ο Ραχμάνινοφ.

● Σπουδές/ σταδιοδρομία: Μαθήματα πιάνου με τον «οικογενειακό φίλο» Σκριάμπιν. Εγκαταλείπει το Ωδείο για να σπουδάσει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ. Τον κερδίζει όμως η ποίηση και αφοσιώνεται ολοκληρωτικά σ΄ αυτήν. Τα πρώτα ποιήματα, με σαφείς επιδράσεις από τον Μπλοκ, κυκλοφορούν το 1912.

● Σκάνδαλο: Το 1958 κερδίζει το Βραβείο Νόμπελ. Αν και αρχικά το αποδέχεται αναγκάζεται στη συνέχεια «λαμβάνοντας υπόψη το νόημα που η κοινωνία στην οποία ανήκει έδωσε σ΄ αυτό το βραβείο» να το αρνηθεί. Η Σοβιετική Ένωση Συγγραφέων τον διαγράφει από τις τάξεις της, ενώ πολλοί κριτικοί, χωρίς καν να γνωρίζουν το περιεχόμενο του βιβλίου, ζητούν «να εκδιωχθεί το γουρούνι από τη χώρα».

● Το γνωρίζατε; Ο Δόκτωρ Ζιβάγκο [1956] φυγαδεύτηκε από τη Σοβιετική Ένωση και κυκλοφόρησε το 1957 στην Ιταλία από τον οίκο Φελτρινέλλι. Το πρωτότυπο κείμενο όμως παρέμεινε άγνωστο για τους Ρώσους ώς το 1988. Όπως και η βραβευμένη κινηματογραφική του διασκευή από τον Ντέιβιντ Λην.

● Κριτική ετυμηγορία: Η αδελφή μου η ζωή [1922] θεωρείται από πολλούς, η πιο σημαντική συλλογή Ρώσου ποιητή στον 20ό αιώνα. Άλλαξε τον ρου της ρωσικής ποίησης, επηρεάζοντας αποφασιστικά ποιητές της γενιάς του (Μαντελστάμ, Αχμάτοβα, Τσβετάγιεβα) και νεώτερους. Ο Μαγιακόφσκι υποκλίθηκε στην «ποιητική δεινότητα και την αχαλίνωτη φαντασία» του Παστερνάκ. Οι συλλογές που ακολούθησαν όμως, με εξαίρεση την επίσης αριστουργηματική Δεύτερη γέννηση [1932], αποξένωσαν κάποιους πρώιμους θαυμαστές του. Ο Ναμπόκοφ διαβάζοντας το Στα πρωινά τρένα [1943] απέρριψε τον δημιουργό της συλλογής ως «δακρύβρεχτο μπολσεβίκο» κατηγορώντας τον ότι ευτελίζει την ποίησή του για να γίνει αρεστός στο καθεστώς.

● Φιλεύσπλαχνος Πατερούλης:

Αρνούμενος να εκδώσει ποιήματα στα χρόνια της τρομοκρατίας μεταφράζει Σαίξπηρ ( Άμλετ, Μακμπέθ , Βασιλιάς Ληρ ), Γκαίτε ( Φάουστ ), Ρίλκε, Βερλαίν. Οι θεατρικές του μεταφράσεις, αν και δημοφιλείς στο κοινό λόγω της αμεσότητάς του, επικρίνονται από τους σοβιετικούς κριτικούς ως «ξενότροπες». Ο Στάλιν πάντως απορρίπτει πρόταση του Μπέρια να εκτελεστεί ο Παστερνάκ ως ταξικός εχθρός, αναφωνώντας: «μα αυτός ζει στα σύννεφα!».

● Πολυτιμότερο αντικείμενο:

Δύο επιστολές του Ρίλκε που φύλαγε επί δεκαετίες στο πορτοφόλι του.

● Στα ελληνικά (ενδεικτικά):

«Διάλεξα» (μτφρ.: Άρης Αλεξάνδρου, «Κείμενα», 1984), «Μάρμπουργκ και άλλα ποιήματα» (μτφρ.: Γιώργος Κοροπούλης, «Παρουσία», 1996), «Δόκτωρ Ζιβάγκο» (μτφρ.: Μαρία Τσαντσάνογλου, «Ποταμός», 2006).

● Στίχοι: Σαν δώρο σε κρατώ, σ΄ έφεραν δρόμοι / που πήρα απελπισμένος , στα τυφλά./ Η ομορφιά γεννιέται από την τόλμη,/ κι αυτό είναι που μας τράβηξε κοντά. (μτφρ.: Γ. Κοροπούλης)

Ο Χάρης Βλαβιανός είναι ποιητής και εκδότης του περιοδικού «Ποίηση».