Διαστάσεις «Όσον ζης, φαίνου»

Όταν ο Δημήτρης Γιατρομανωλάκης μιλά για «μουσικούς», εννοεί συχνά τους

ποιητές. Τον Ευριπίδη. Τον Αριστοφάνη. Τη Σαπφώ. Και όταν μιλά για

«παρτιτούρες», αναφέρεται σε παπύρους, σε περγαμηνές και σε λίθους.

Τις τελευταίες δεκαετίες, ορισμένοι μελετητές των κλασικών έχουν ξεκινήσει μια

προσπάθεια να συγκεντρώσουν μελωδίες της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Έχουν

κυκλοφορήσει μάλιστα και ενδιαφέροντες δίσκοι: η «Μουσική της αρχαίας

Ελλάδας», για παράδειγμα, μια ηχογράφηση του 1979 από τον Ισπανό μουσικό

Γκρεγκόριο Πανιάγκα, ή οι «Μουσικές της ελληνικής Αρχαιότητας» (1993) υπό την

διεύθυνση της Γαλλίδας αρχαιολόγου Αννί Μπελίς. Κανείς όμως δεν κάνει πιο

αυστηρή, πιο συστηματική, πιο επιστημονική και πιο παθιασμένη δουλειά από τον

Δημήτρη Γιατρομανωλάκη. «Η μουσική ήταν πλήρως ενσωματωμένη στην αρχαία

ελληνική ζωή», λέει στο περιοδικό Atlantic Monthly. «Δεν μπορούμε να

καταλάβουμε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό – που σε έναν βαθμό είναι ο δικός

μας πολιτισμός – χωρίς να καταλάβουμε τη λειτουργία της μουσικής του». Με άλλα

λόγια, το να παρακολουθούμε μια τραγωδία του Ευριπίδη ή το να διαβάζουμε

στίχους της Σαπφούς, είναι μια εμπειρία εξίσου ελλιπής με το να παρακολουθούμε

ένα έργο του Βάγκνερ.

Πολλές φορές, οι ποιητές και οι δραματουργοί της αρχαίας Ελλάδας «έντυναν»

μουσικά οι ίδιοι τη δουλειά τους, ενώ από τον 5ο π.Χ. αιώνα χρησιμοποιούν ένα

σύνθετο σύστημα μουσικής γραφής. Αν όμως πολλοί μελετούν σήμερα και τα πιο

μικρά αποσπάσματα που μας έχουν μείνει από τη Σαπφώ, ελάχιστοι ασχολούνται με

τα μουσικά κομμάτια που έχουν διασωθεί. «Υπάρχουν κομμάτια ενός συνθέτη από

την Κρήτη που λεγόταν Μεσομήδης, ολόκληρα κομμάτια αρχαίας μουσικής», λέει

συγκινημένος ο Γιατρομανωλάκης, ένας 32χρονος κόντρα τενόρος που έχει

σπουδάσει στην Αθήνα, στην Οξφόρδη και στο Χάρβαρντ. Από τα 60 παραδείγματα

αρχαίας ελληνικής μουσικής που έχουν διασωθεί, τα είκοσι, συμπεριλαμβανομένου

ενός αποσπάσματος από τον Ορέστη του Ευριπίδη, θα μπορούσαν να εκτελεστούν

σήμερα με αρκετή ακρίβεια.

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος ζητεί από τον Γιατρομανωλάκη ένα παράδειγμα από τα

αντικείμενα με τα οποία δουλεύει. Και εκείνος βγάζει από την τσάντα του μια

στήλη από τη Μικρά Ασία, που φυλάσσεται τώρα σε ένα μουσείο της Δανίας. Πάνω

της, με παχιά ελληνικά γράμματα, είναι σκαλισμένη ολόκληρη η παρτιτούρα ενός

επιτάφιου που είχε παραγγείλει κάποιος Σείκιλος. Πάνω από ορισμένες λέξεις

μπορεί κανείς να προσέξει μικρά γράμματα, σημάδια, κουκίδες και γραμμές. Τα

μικρά γράμματα είναι οι νότες, και οι γραμμές είναι ρυθμικά σύμβολα. Ύστερα,

μπροστά στο μαγεμένο ακροατήριο, ο Γιατρομανωλάκης αρχίζει να τραγουδά: «Όσον

ζης, φαίνου/ μηδέν όλως συ λυπού/ προς ολίγον εστί το ζην/ το τέλος ο χρόνος

απαιτεί». Αλλά δεν είναι ευχαριστημένος. Στον δίσκο που θα βγάλει, λέει, θα

ήθελε να τραγουδά ο Καναδός κόντρα τενόρος Ντάνιελ Τέηλορ. Ή η Μπγιορκ.