Αναζήτηση
Κανείς δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει τον ρόλο της ηθικής και του δικαίου
όπως διαμορφώθηκαν κάτω από τα νάματα και τις διδαχές της χριστιανικής
θρησκείας στην οικοδόμηση του δυτικού πολιτισμού και στη διαμόρφωση της
σύγχρονης πολιτικής σκέψης.
Είναι αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια διμέτωπη επίθεση κατά της
ηθικοποίησης της πολιτικής. Κατ’ αρχάς από «αριστερά» με τα κινήματα κυρίως
της 10ετίας του ’60 όπου η ανθρώπινη ζωή θεωρήθηκε αναλώσιμη για την
επίτευξη πολιτικών στόχων. Αλλά και από τα «δεξιά», με τον νεοφιλελευθερισμό
και τους οπαδούς της ελεύθερης αγοράς, οι οποίοι ανήγαγαν τα ιδιωτικά βίτσια
και τα ατομικά συμφέροντα σε υπέρτατες αρχές του δημόσιου βίου.
Και ιστορικά βέβαια διατυπώθηκαν απόψεις εναντίον της ηθικοποίησης της
πολιτικής.
Στη θεωρία για παράδειγμα, με τα προστάγματα του Μακιαβέλλι, όπως διατυπώθηκαν
στον «Ηγεμόνα» του.
Στην πράξη με την πολιτική του Ρεαλισμού (της Real politic), όπως αυτή
εφαρμόστηκε από τον Ρισελιέ, τον Γουλιέλμο της Οράγγης, τον Μπίσμαρκ, τον
Ντισραέλι, τον Θήοντορ Ρούσβελτ και επί των ημερών μας από τον Κίσσινγκερ, τον
Κλίντον, τον Μπλερ και άλλους…
Πάντως η ηθική στην πολιτική έχει γίνει αποδεκτή από τον καιρό του Πλάτωνα.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε πως και η Γαλλική Επανάσταση, που άλλαξε τη ροή
της Ιστορίας, στηρίζονταν σε ένα ηθικό τρίπτυχο: στο αίτημα για «ελευθερία –
ισότητα – δικαιοσύνη».
Ο Αλμπέρ Καμύ υποστηρίζει πως «στην πολιτική είναι τα μέσα που καθαγιάζουν το
σκοπό και ποτέ ο σκοπός τα μέσα». Αποτελεί όμως και η ιδεολογία το μέσο και
τον καταλύτη για να προχωρήσει η Ιστορία;
Πολλοί στοχαστές και συγγραφείς και μεταξύ αυτών ο Russel Jacoby, o Daniel
Bell, o Francis Fucuyama, ο Κλαούντιο Μαγκρίς δέχονται τον ουτοπισμό και την
ιδεολογία ως κινητήριες δυνάμεις των κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών. Την
ίδια στιγμή όμως όλοι συμφωνούν πως ο κόσμος ξέμεινε από πολιτικές ιδέες και
πως η ανθρωπότητα δεν διαθέτει πια κανένα όραμα. Από το 1955 ο Raymond Aron
είχε προβλέψει «το τέλος της εποχής της ιδεολογίας». Ο ριζοσπαστισμός βέβαια
της 10ετίας του ’60 ανέστειλε τη δυσοίωνη εκείνη πρόβλεψη του Aron. Ήρθε όμως
το 1989, που έβαλε αμείλικτα ταφόπετρα στα οράματα, στις ιδεολογίες, στις
ουτοπίες.
Εύλογα λοιπόν διερωτάται ο γνωστός διανοούμενος και συγγραφέας Τζβετάν
Τοντόροφ: «Μπορούν οι ανθρώπινες υπάρξεις να ζουν χωρίς αξίες; Χωρίς ένα
ανώτερο ηθικό και διανοητικό κίνητρο, ικανό να αποτελεί σκοπό της ύπαρξής
τους;». Ο συγγραφέας αυτού του άρθρου είναι απόλυτα ρεαλιστής και γνωρίζει
μάλιστα πολύ καλά, πως τα σημερινά προβλήματα δεν λύνονται από μόνα τους, με
την απλή επίκληση ηθικών αρχών, ή με τη μεταφορά της πολιτικής στους χώρους
της μεταφυσικής, του υπερβατικού ή της ιδεολογίας.
Για να χτυπήσει κανείς «το κακό στη ρίζα του» και για να επιφέρει σοβαρές
αλλαγές στο σημερινό σύστημα, απαιτείται λήψη μιας σειράς μέτρων (νομοθετικών,
διοικητικών, θέσπιση κατάλληλων πολιτικών και πολιτειακών μηχανισμών κ.λπ.).
Πρώτα-πρώτα όμως εμείς οι πολιτικοί, που κρίνουμε τους άλλους, θα πρέπει να
ξεκινήσουμε από τους εαυτούς μας τη διαφάνεια, με έναν ουσιαστικό και
διαχρονικό έλεγχο των περιουσιακών μας στοιχείων των δικών μας και των
οικογενειών μας, που αποκτήθηκαν σ’ ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής μας. Η
σημερινή διαδικασία του πόθεν έσχες ασκείται επιφανειακά και αρκείται σε έναν
απλό επιδερμικό έλεγχο νομιμοφάνειας, χωρίς να προχωρεί σε βαθιά διαχρονική
έρευνα των περιουσιακών και οικονομικών στοιχείων των πολιτικών. Η υφιστάμενη
κατάσταση δηλαδή δεν παρέχει τις αναγκαίες και ζητούμενες αποδείξεις περί της
εντιμότητας των πολιτικών. Απλά δημιουργεί τεκμήρια διαφάνειας και έτσι δεν
διευκολύνεται η οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ του λαού και των
εκπροσώπων του.
Κατά δεύτερο απαιτείται εκδημοκρατικοποίηση και ουσιαστικός εκσυγχρονισμός του
θεσμικού πλαισίου, ώστε να μπορεί το σύστημα να λειτουργεί ανεξάρτητα και
αποτρεπτικά από τους πάσης φύσεως κινδύνους, που ενδεχόμενα να το απειλήσουν.
Αυτό ενδεικτικά σημαίνει π.χ. ρύθμιση των ορίων κεντρικής εξουσίας και
περιφέρειας, εισαγωγή ενός εκλογικού συστήματος (όμοιο με το γερμανικό), που
θα παρέχει τα εχέγγυα της ανεξαρτησίας στους εκπροσώπους του λαού και θα τους
αποδεσμεύει από τυχόν οικονομικές και πελατειακές εξαρτήσεις από ισχυρά
κέντρα, κομματάρχες κ.λπ.
Παράλληλα όμως με τα θεσμικά χρειάζονται και ορισμένα πρακτικά μέτρα, όπως
είναι π.χ. ο έλεγχος όλων των μονοπωλιακών δραστηριοτήτων που ασκούνται
συνήθως με τις ευλογίες ή την ανοχή της εκάστοτε κυβέρνησης. Μέτρα επίσης
είναι αναγκαίο να ληφθούν και για τις όποιες προσλήψεις, ενώ θα πρέπει να
υπάρξει πλήρης απαγόρευση, τουλάχιστον κατά το τελευταίο δωδεκάμηνο προ των
εκλογών. Γιατί είναι αδιανόητο να πληρώνει ο φορολογούμενος πολίτης την
εξαγορά ψήφων τού εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος.
Τελικά, οι λαοί θα πρέπει να οργανωθούν και να αναπτύξουν συστήματα κοινωνίας
πολιτών. Κυρίως όμως θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν στα σημερινά φαινόμενα της
διαφθοράς που ταλαιπωρούν όλες σχεδόν τις κοινωνίες των δυτικών κρατών.
Ο Σωτήρης Χατζηγάκης είναι βουλευτής της Ν.Δ. και πρώην υπουργός.
