«Γιατί, παππού, έγινες κομμουνιστής;»

ΕΣΦΙΞΕ ΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ, ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ
ΤΙΤΟ, ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΟΝ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ, ΔΙΑΓΡΑΦΗΚΕ
ΑΠΟ ΤΟ ΚΚΕ, ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΕ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΧΘΗΚΕ ΜΕ
ΤΟ ΚΚΕΕΣ., ΦΥΛΑΚΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΘΗΚΕ, ΑΛΛΑ
ΔΕΝ ΕΧΑΣΕ ΠΟΤΕ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ.
Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ
ΠΑΠΠΟΥ ΤΟΥ, ΒΑΣΙΛΗ ΝΕΦΕΛΟΥΔΗ, ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ
ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟΥ, ΑΚΤΙΝΑ Θ΄
Στις 16 Ιουλίου 2004 πέθανε στο Σούνιο, σε ηλικία 98 ετών, ο τελευταίος Έλληνας που είχε σφίξει το χέρι του Στάλιν. Το γεγονός είχε συμβεί στα μέσα της δεκαετίας του ΄30, στον εορτασμό της επετείου της Σοβιετικής Επανάστασης όπου- σε ένα κατάμεστο θέατρο στη Μόσχα- παρευρίσκονταν και οι εκπρόσωποι των απανταχού κομμουνιστικών κομμάτων. Ο ίδιος ο Βασίλης Νεφελούδης ποτέ δεν θα συμπεριελάμβανε την προαναφερόμενη χειραψία ανάμεσα στις πολύ φωτεινές στιγμές της ζωής του. Ούτε θα επέμενε ιδιαίτερα στην ταχύτατη άνοδό του στην ιεραρχία του προπολεμικού ΚΚΕ. Απλό μέλος του Κόμματος το 1927, γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας το 1930, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής από το 1934 έως τη σύλληψή του, το 1938. Για τον Βασίλη Νεφελούδη αλλού επικεντρωνόταν η ουσία της ζωής και της δράσης του. Το λέω με πεποίθηση γιατί τον ήξερα καλά. Εγώ δεν γνώρισα άλλον παππού και εκείνος δεν απέκτησε άλλον εγγονό. Ήμαστε, από αυτή την άποψη, μοναδικοί ο ένας για τον άλλον.

Ο Βασίλης Νεφελούδης γεννήθηκε στα Μουδανιά Μικράς Ασίας το 1906, δεύτερος από τα έξι παιδιά ενός εύπορου επιχειρηματία, ο οποίος ήλεγχε μεταξύ των άλλων το ιχθυεμπόριο της περιοχής. Με την Καταστροφή, το 1922 έφθασαν πάμπτωχοι στην Ελλάδα, όπου ο πατέρας- προτού πεθάνει από τον καημό του- έγινε κλητήρας στον Δήμο Αθηναίων και ο Βασίλης- που ονειρευόταν να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο ή να σταδιοδρομήσει στο Ναυτικό – δούλεψε ως παραγιός σε μαγαζί με χαλιά, αντιγραφέας μουσικών χειρογράφων και τελικά προσλήφθηκε στα τραμ. Εισπράκτορας στην αρχή και ύστερα οδηγός. Η κοινωνική καταβαράθρωση των Ελλήνων που ξεριζώθηκαν από την Ιωνία επηρέασεπιστεύω- κρίσιμα τη διαμόρφωση της πολιτικής τους ταυτότητας. Αλλιώς αντιμετωπίζεις τη στερημένη σου καθημερινότητα εάν έχεις γεννηθεί και μεγαλώσει σε μια οικογένεια εργατών ή φτωχών αγροτών και αλλιώς, άμα έχεις πρόσφατο το μέτρο σύγκρισης με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο ζωής. Τα επαναστατικά κινήματα μπορεί να είχαν ασύγκριτα σταθερότερες δομές και αναφορές στις χειμαζόμενες τάξεις των ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης, το νεόκοπο ωστόσο προλεταριάτο της Ελλάδας ριζοσπαστικοποιήθηκε πολύ πιο γρήγορα και έντονα. Απόδειξη ότι τα μέλη της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν, στην πλειονότητά τους, νεαροί στην ηλικία Μικρασιάτες και ότι υπήρχαν περιοχές κατοικούμενες από πρόσφυγεςόπως η καπνεργατική Καβάλα- όπου οι κομμουνιστικές ψήφοι έφταναν σε ποσοστό το 50%!

Στην ερώτησή μου «γιατί, παππού, έγινες κομμουνιστής;», η απάντηση του Βασίλη Νεφελούδη ήταν πολύ διαφωτιστική: «Στον σύνδεσμο των τροχιοδρομικών, οι κομμουνιστές ήταν οι πιο καθαροί και οι πιο ντόμπροι. Δεν λειτουργούσαν σαν κομματάρχες των βουλευτών της Δεξιάς ή των Φιλελευθέρων, δεν χρησιμοποιούσαν γενικά ούτε καπέλωναν τους εργαζόμενους. Τους ενδιέφερε μονάχα το κοινό καλό…». «Και πώς μυήθηκες στη μαρξιστική θεωρία;» επέμενα. «Το πρώτο πράγμα που διάβασα, ήταν μια μπροσούρα του Λένιν σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων. Η θέση και η αξία της γυναίκας- όπως την είχα βιώσει από μικρός στο σπίτι μου- προσέγγιζε πιότερο την αντίληψη του ηγέτη των Σοβιέτ παρά την τότε ελλαδική πραγματικότητα…».

Η κομματική δραστηριότητα του Βασίλη Νεφελούδη υπήρξε πάντοτε προέκταση της συνδικαλιστικής του δράσης. Το 1932 αναδεικνύεται γραμματέας της Ομοσπονδίας Εργατών Ηλεκτρισμού και Επιχειρήσεων Κοινής Ωφελείας και την ίδια χρονιά πρωτοεκλέγεται βουλευτής Αθηνών. Και μάλιστα θριαμβευτικά. Συγκεντρώνοντας περισσότερους σταυρούς προτίμησης από κάθε άλλον υποψήφιο, κάθε άλλου κόμματος. «Αγόρασα μια εφημερίδα και αντίκρυσα τη φωτογραφία μου πρωτοσέλιδα, με τίτλο “Ο Νέος Αττικάρχης”. Τι είχε γίνει; Σου έδινε ο τότε νόμος τη δυνατότητα να διαγράφεις από το ψηφοδέλτιο ένα όνομα και να προσθέτεις ιδιόχειρα κάποιον υποψήφιο της αρεσκείας σου από άλλο κόμμα. Κι έτσι με ψήφισαν πάρα πολλοί Βενιζελικοί ή Βασιλόφρονες εργάτες!» έλεγε με καμάρι. «Δεν θα ήταν προτιμότερο, παππού, να είχαν ψηφίσει ΚΚΕ;». «Οι άνθρωποι έπρεπε να ξεπεράσουν πολλές προκαταλήψεις και φοβίες για να ρίξουν στην κάλπη το σφυροδρέπανο. Επιλέγοντας όμως το πρόσωπό μου, δεν κατέφασκαν έμμεσα και στις ιδέες μου;».

Την εποχή εκείνη συνέβη και το πρωτομαγιάτικο περιστατικό που σταχυολογεί ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης: «…Στη μεγάλη απεργία ο Βασίλης Νεφελούδης θα επιχειρήσει να ανακόψει την πορεία ενός τραμ που οδηγούσε ένας απεργοσπάστης οδηγός. Το όχημα προχωρούσε, η απόσταση μίκραινε – είκοσι μέτρα, δεκαπέντε μέτρα, δέκα μέτρα- αλλά ο συνδικαλιστής Νεφελούδης, όρθιος, επάνω στις γραμμές, έμεινε μέχρι τέλους αμετακίνητος στη θέση του…».

Πλαστό διαβατήριο

Με τόσο δυναμικές πρωτοβουλίες, δεν είναι απορίας άξιον που το Κομμουνιστικό Κόμμα (παρά τις χαμηλές σχετικά εκλογικές του επιδόσεις, οι οποίες ποτέ δεν ξεπέρασαν το ποσοστό του 10%) αποτελούσε κάρφο στα μάτια του καθεστώτος και ότι ο κίνδυνος μιας «μπολσεβικικής εν Ελλάδι επαναστάσεως» προβαλλόταν διαρκώς από τους κρατούντες, άλλοτε ειλικρινά και άλλοτε προσχηματικά για να δικαιολογεί τον αυταρχισμό τους. Μετά την ψήφιση από τη Βουλή και του «ιδιώνυμου»- νόμου που ποινικοποιούσε τις ανατρεπτικές ιδέες- οι ηγέτες του ΚΚΕ, όταν δεν «παραθέριζαν» σε κάποια εξορία ή φυλακή, έβγαιναν στην παρανομία.

Υιοθετούσαν έναν τρόπο ζωής γεμάτο μυστικά και προφυλάξεις, απέφευγαν να κυκλοφορούν την ημέρα και κοίταζαν κάθε τόσο πίσω από την πλάτη τους μην τυχόν τους ακολουθούσε κανένας χαφιές. Σε εκείνη την προ τηλεόρασης κοινωνία, μπορούσες να είσαι πανελλαδικά διάσημος ή περιβόητος και ωστόσο ο άνθρωπος που σου νοίκιαζε το σπίτι να μην αναγνωρίζει το πρόσωπό σου. Σε εκείνο το «αντιτρομοκρατικά υπανάπτυκτο» διεθνές περιβάλλον, μπορούσες να ταξιδεύεις σχετικά άνετα με ένα πλαστό διαβατήριο.

Έτσι, ο Βασίλης Νεφελούδης πήγε στο Παρίσι για να συναντήσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο και να του μεταφέρει προσωπικά την άποψη του κόμματος και ύστερα βρέθηκε για καιρό στη Μόσχα, όπου γνωρίστηκε με εμβληματικές φιγούρες του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος: τον Τίτο, την Πασιονάρια, τον Δημητρόφ… «Εάν ήσουν υποψιασμένος, μπορούσες εύκολα από τότε να διαπιστώσεις δυσλειτουργίες

Βασίλης Νεφελούδης

ΑΚΤΙΝΑΘ΄

ΠΡΟΛ. ΣΟΦΙΑΝΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ, ΕΚΔ. ΕΣΤΙΑ 2007

και διαστρεβλώσεις στη σοβιετική κοινωνία. Ταγμένοι όμως εμείς στην υπεράσπιση του “σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα”, συχνά κάναμε- συνειδητά είτε υποσυνείδητα- τα στραβά μάτια…».

Με τη δικτατορία του Μεταξά, ο κατασταλτατικός μηχανισμός θέριεψε και κατάφερε να εξαρθρώσει οργανωτικά το ΚΚΕ και να συλλάβει σχεδόν σύσσωμη την ηγεσία του, η οποία μεταφέρθηκε στις φυλακές της Κέρκυρας. Στην περίοδο από το 1938 έως το 1943 αναφέρεται η Ακτίνα Θ, βιβλίο που ο Βασίλης Νεφελούδης πρωτοκυκλοφόρησε με μεγάλη επιτυχία το 1974 και ξανακυκλοφορεί σήμερα από την Εστία με πρόλογο του Σοφιανού Χρυσοστομίδη. Κατά τη δεύτερη φάση του Εμφυλίου και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄50, ο Βασίλης Νεφελούδης ανήκε στην κατηγορία των αριστερών που βρίσκονταν μεταξύ σφύρας και άκμονος, που αγωνίζονταν να επιβιώσουν καταζητούμενοι από το ελληνικό κράτος και αγνοημένοι από το ίδιο τους το κόμμα. Εάν ο Άρης Βελουχιώτης οδηγήθηκε στην αυτοκτονία και ο Νίκος Πλουμπίδης στην εκτέλεση εν μέσω συκοφαντιών από τον «Ριζοσπάστη» και τη «Φωνή της Αλήθειας», ο Βασίλης Νεφελούδης βγήκε τελικά ζωντανός, αφού πέρασε επτά ολόκληρα χρόνια κρυμμένος μαζί με τη γυναίκα του σε ένα σπίτι στη Νέα Σμύρνη. Το όφειλε- και το αναγνώριζε- στη στήριξη των συγγενών του, στην εχεμύθεια κάποιων υποψιασμένων γειτόνων και κυρίως στην αφοσίωση της θυγατέρας του, η οποία μοιράστηκε οικειοθελώς τη μοίρα των γονιών της, θυσιάζοντας τις χαρές της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Οι εμπειρίες

Όλες αυτές οι εμπειρίες μπορεί να μην κλόνισαν την πίστη του Βασίλη Νεφελούδη στο σοσιαλιστικό ιδεώδες. Τον έκαναν ωστόσο- όπως και πολλούς άλλους- να επανεξετάσει τα μέσα που οδηγούσαν στον σκοπό καθώς και όλα τα δόγματα-θέσφατα του υποτιθέμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Μετά την πολιτική αποκατάστασή του το 1961, δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑη οποία προσπαθούσε να κρατήσει κάποιες αποστάσεις από το παράνομο ΚΚΕ- και το 1968 συμμετείχε στην ίδρυση του ΚΚΕ (εσωτερικού), που επαγγελλόταν ένα σοσιαλισμό με δημοκρατία, στα χνάρια του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Το 1977, ο Βασίλης Νεφελούδης- αν και θαλερότατος- αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική προκειμένου να ανοίξει τον δρόμο για τους νεώτερους. Μέχρι το τέλος όμως της μακράς ζωής του στάθηκε δραστήριος: κατέγραψε τις αναμνήσεις και τα συμπεράσματά του σε συνολικά επτά βιβλία, δεχόταν όποιον ήθελε να συζητήσει μαζί του και παρακολουθούσε με απέραντη αισιοδοξία τις εξελίξεις στην τέχνη και την επιστήμη. Δεν θα ξεχάσω πόσο εντυπωσιάστηκε όταν του εξήγησα την ψηφιακή επανάσταση, τους προσωπικούς υπολογιστές και το Διαδίκτυο. «Μπορεί να υπάρξει λογοκρισία στο Ίντερνετ;» με ρώτησε. «Πιο δύσκολα από ό,τι οπουδήποτε αλλού…». «Ωραία! Όσο επικοινωνούν ελεύθερα οι άνθρωποι, πάντοτε κάτι καλό προκύπτει!» είπε χαρούμενος.