Ρεύματα και ιδέες

Τα κακά νέα είναι πως σοβαροί επιστήμονες θεωρούν αρκετά πιθανό να καταρρεύσει ο ανθρώπινος πολιτισμός σύντομα, ακόμη και μέσα στις ερχόμενες δεκαετίες. Τα καλά νέα είναι πως, αν κρίνουμε από αντίστοιχες τέτοιες καταστροφές στο παρελθόν, όσοι καταφέρουν να επιβιώσουν θα είναι υγιέστεροι, ομορφότεροι και πλουσιότεροι

H εβδομάδα που τελειώνει πιθανότατα θα μείνει στην ιστορία ως η εβδομάδα που ο πρόεδρος Τραμπ πέταξε το προσωπείο, εγκατέλειψε τα προσχήματα, συντάχθηκε με τη Ρωσία του Πούτιν και εγκατέλειψε την Ουκρανία. Εχει λοιπόν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αυτήν ακριβώς τη στιγμή, να παρακολουθήσουμε την περιπέτεια και να ακούσουμε τις σκέψεις μιας 38χρονης ρωσίδας δημοσιογράφου που, αφού επέζησε από μια απόπειρα δηλητηρίασής της στο Μόναχο, μετακόμισε στην Αμερική και έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Αγαπώ τη Ρωσία».

Tι σχέση μπορεί να έχει ένα αγρόκτημα στον Καναδά 120 χιλιόμετρα μακριά από κατοικημένη περιοχή με τον αμερικανό υπουργό Υγείας Ρόμπερτ Κένεντι, τον γνωστό δισεκατομμυριούχο ομογενή Τζον Κατσιματίδη και τον πρόεδρο του Νομαρχιακού Πανεπιστημίου του Κιότο Γιασουχίρο Τσουκαμότο; Πώς συνδέεται η τύχη μερικών εκατοντάδων στρουθοκαμήλων με έναν υπέρ πάντων αγώνα για την ελευθερία; Το αφήγημα που δημοσίευσε το περιοδικό «Atlantic» μπορεί να μην αναδεικνύει νέα ιδεολογικά ρεύματα, είναι όμως συναρπαστικό και κολλάει γάντι στην απίθανη εποχή μας.

Από τη μια μεριά είναι η αμερικανική αυτοκρατορία του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, με σύνθημα το «drill, baby, drill». Από την άλλη είναι η κινεζική αυτοκρατορία της ηλιακής, της αιολικής και της πυρηνικής ενέργειας. Σε αυτόν τον ενεργειακό Ψυχρό Πόλεμο, η Ελλάδα φαίνεται να παίρνει αντίθετη θέση από την υπόλοιπη Ευρώπη: ενώ εκείνη φλερτάρει με την καθαρή ενέργεια της Κίνας, εμείς ευθυγραμμιζόμαστε, για γεωστρατηγικούς λόγους κυρίως, με τις επιλογές της τραμπικής Αμερικής.

Η μελαγχολία, έλεγε ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ, είναι ο θανάσιμος εχθρός της πολιτικής. Κι αν εμείς πολιτικοί δεν είμαστε, κι αν η μελαγχολία έχει όπως και να το κάνουμε κάτι ποιητικό, πρέπει να διαθέτουμε πάντα τρόπους για να αντιστεκόμαστε στον αυταρχισμό, στην αυθαιρεσία και στη βαρβαρότητα που μας κυκλώνουν και απειλούν να μας καταπιούν. Γιατί όπως έλεγε ο αγαπημένος άνθρωπος που αποχαιρετήσαμε το περασμένο Σάββατο, «η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία».

Το ρητό είναι γνωστό, έχει μάλλον αγγλοσαξονική προέλευση, κυκλοφορεί σε διάφορες παραλλαγές, αλλά η ουσία του είναι η εξής: «Αν δεν είσαι φιλελεύθερος όταν είσαι νέος δεν έχεις καρδιά, κι αν δεν είσαι συντηρητικός όταν είσαι γέρος δεν έχεις μυαλό». Οι κινητοποιήσεις για τη Γάζα επιβεβαίωσαν αυτό το ρητό. Οι δημοσκοπήσεις όμως δείχνουν μια άλλη εικόνα: οι σημερινοί νέοι στρέφονται μαζικά προς τη ριζοσπαστική, λαϊκιστική, συχνά ακραία Δεξιά. Πώς εξηγείται το φαινόμενο αυτό; Και τι προαναγγέλλει;

Aς το παραδεχθούμε: όλοι έχουμε υποκύψει στον πειρασμό, λιγότερο ή περισσότερο συχνά, να κάνουμε μια ερώτηση στον ChatGPT. Εκείνος, πρόθυμος και ευγενικός παντογνώστης, προσφέρει γενναιόδωρα τις υπηρεσίες του: «Σε τι μπορώ να σε βοηθήσω;». Kι εμείς του θέτουμε την πιο εκκεντρική ερώτηση, το πιο δύσκολο πρόβλημα, την πιο απίθανη απορία. Ολα καλά, βολικά και ανώδυνα. Αν όμως μια μέρα, σ’ εκείνο το μαγικό τετραγωνάκι, γράψουμε: «Σκέψου για λογαριασμό μου»;

Ας δούμε τα στοιχεία, που δεν αμφισβητούνται. Οι δισεκατομμυριούχοι της Γαλλίας πληρώνουν δύο φορές λιγότερο φόρο από τον μέσο Γάλλο, καθώς τα έσοδά τους είναι καταχωρισμένα σε εταιρείες συμμετοχών (holding) και δεν υπόκεινται στον φόρο εισοδήματος. Οι 500 μεγαλύτερες περιουσίες της χώρας αντιστοιχούσαν το 1996 στο 6% του ΑΕΠ, ενώ σήμερα αντιστοιχούν στο 42%. Αδικεί λοιπόν κανείς τους γάλλους πολίτες που, αντί να τρέχουν με ενθουσιασμό να πληρώσουν τους φόρους τους, βγαίνουν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν;

H ανάγνωση ενός δυστοπικού μυθιστορήματος είναι έτσι κι αλλιώς δύσκολη: όποιος έχει διαβάσει το καταπληκτικό «Τραγούδι του Προφήτη», όπου ο Πολ Λιντς φαντάζεται την Ιρλανδία στο έλεος μιας δικτατορικής κυβέρνησης, σίγουρα θα συμφωνεί. Ακόμη πιο δύσκολη όμως είναι η ανάγνωση όταν αυτά που περιγράφονται στο μυθιστόρημα αποδεικνύονται προφητικά, συμβαίνουν σήμερα δίπλα μας, αφορούν ανθρώπους με σάρκα και οστά, και αρχικά αιφνιδιάζουν, ύστερα εξοργίζουν, αλλά σιγά-σιγά γίνονται αποδεκτά ως η νέα κανονικότητα.

Δεν πρόκειται για καινούργιο φαινόμενο ούτε περιορίζεται ασφαλώς στην Ελλάδα. Η ηχηρή απουσία όμως της ευγένειας τόσο από τον πολιτικό διάλογο όσο και από την καθημερινότητα στους δρόμους είναι όλο και πιο οδυνηρή, όλο και πιο ενοχλητική, όλο και πιο επικίνδυνη. Θα μπορούσε άραγε η συγκεκριμένη αυτή αξία, το θεμέλιο κάθε ηθικής, το «άλφα και το ωμέγα», να σώσει τις απειλούμενες δημοκρατίες μας;

Ενα φαινόμενο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: οι «φτωχοί εργαζόμενοι»

O Eχούντ Μπάρακ είναι οκτώ χρόνια μεγαλύτερος από τον Νετανιάχου και τον ξέρει από μικρό. Δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι ο ισραηλινός πρωθυπουργός σαμποτάρισε τη συμφωνία για τους ομήρους προκειμένου να συνεχιστεί ο πόλεμος στη Γάζα επειδή ήξερε ότι μόλις τελείωνε ο πόλεμος θα έπρεπε να λογοδοτήσει στη Δικαιοσύνη. Από την άλλη πλευρά τον θαυμάζει για τη διαχείριση των πρώτων ημερών του πολέμου κατά του Ιράν. Το πρόβλημα είναι τι θα γίνει στη συνέχεια. Γιατί, όπως λέει σε μια συνέντευξή του στους «Times», η ανατροπή του καθεστώτος της Τεχεράνης είναι ευσεβής πόθος.