Αν στις αρχές του 21ου αιώνα κάποιοι πίστεψαν ότι οι συγκρούσεις σε ευρωπαϊκό έδαφος ήταν παρελθόν, ότι η γεωπολιτική θα υποχωρούσε μπροστά στην παγκοσμιοποίηση, την οικονομική και ενεργειακή αλληλεξάρτηση, το 2014 ήρθε να διαλύσει οριστικά αυτή την ψευδαίσθηση. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία δεν ήταν απλώς μία βίαιη μεταβολή συνόρων· ήταν η απαρχή μίας νέας εποχής αντιπαραθέσεων και επιστροφής των «σκληρών ισχύων». Ταυτόχρονα, αποτέλεσε το πρώτο ηχηρό πλήγμα στη μεταψυχροπολεμική αρχιτεκτονική του διεθνούς δικαίου, υπενθυμίζοντας ότι η διεθνής τάξη δεν είναι δεδομένη και ότι η σταθερότητα απαιτεί συνεχώς κανόνες, θεσμούς και νομικά αντίβαρα.
Η στρατηγική γεωγραφική θέση της Κριμαίας υπήρξε καθοριστικός παράγοντας ισορροπίας αλλά και ανταγωνισμού στη Μαύρη Θάλασσα. Ωστόσο, όταν τον Φεβρουάριο του 2014 εμφανίστηκαν τα «πράσινα ανθρωπάκια» στους δρόμους της Σεβαστούπολης και της Συμφερόπολης, η Ευρώπη ήρθε αντιμέτωπη με κάτι που θεωρούσε ξεπερασμένο: την απόπειρα αναθεώρησης συνόρων μέσω στρατιωτικής επέμβασης. Η αντίδραση ήταν άμεση και πολυεπίπεδη. Κυρώσεις, διπλωματική πίεση, ενίσχυση της επιτήρησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μία σταθερή θέση μη αναγνώρισης διαμόρφωσαν, την τελευταία δεκαετία, ένα περιβάλλον στο οποίο το τετελεσμένο δεν έγινε αποδεκτό ως φυσιολογικό. Ηταν μία στιγμή όπου το διεθνές δίκαιο λειτούργησε όχι για να αποτρέψει το τετελεσμένο, αλλά για να το απονομιμοποιήσει – μία ουσιώδης διάκριση που συχνά παραβλέπεται.
Αυτό, ωστόσο, δεν ήταν αρκετό να αποτρέψει μία μεγαλύτερης κλίμακας σύγκρουση που δεν είχε προβλεφθεί στις αρχές της δεκαετίας. Μέσα σε μερικές εβδομάδες, οι πρώτες μάχες ξέσπασαν στο Ντονμπάς, εγκαινιάζοντας μία ένοπλη σύρραξη που θα διαρκέσει χρόνια και θα μετατρέψει την ανατολική Ουκρανία σε πεδίο μόνιμης ανάφλεξης. Η σύρραξη αυτή, περιορισμένη στην αρχή, θα εξελιχθεί τελικά στην πλήρους κλίμακας εισβολή της Ουκρανίας από τη Ρωσία το 2022 – μία από τις πιο δραματικές στιγμές της μεταψυχροπολεμικής Ευρώπης. Αν η Κριμαία ήταν το προειδοποιητικό χτύπημα, το 2022 ήταν η έκρηξη που έφερε στην επιφάνεια τις βαθύτερες αδυναμίες και εντάσεις ενός συστήματος που πίστεψε λανθασμένα ότι είχε εισέλθει σε μία εποχή μόνιμης ειρήνης.
Αν υπάρχει ένας λόγος που η Κριμαία αξίζει να σημειωθεί ως το σημαντικότερο γεγονός του 2014, είναι επειδή συνοψίζει όλες τις αντιφάσεις της εποχής μας: από τη μία την επιστροφή των μεγάλων δυνάμεων και από την άλλη τη διεθνή επανασυσπείρωση γύρω από βασικές αρχές, όπως η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα. Τονίζει, όμως, εξίσου την αλληλεξάρτηση αυτών των δύο: μονομερείς ενέργειες δεν μπορούν να νομιμοποιηθούν χωρίς τη συναίνεση της διεθνής κοινότητας, και η διεθνής νομιμότητα δεν μπορεί να σταθεί χωρίς την πολιτική βούληση των ισχυρών.
Εντεκα χρόνια μετά, η προσάρτηση της Κριμαίας μοιάζει με το πρώτο κεφάλαιο ενός νέου γεωπολιτικού κύκλου. Η σταθερότητα που θεωρήσαμε αυτονόητη παραχώρησε τη θέση της σε μία εποχή αβεβαιότητας, υπενθυμίζοντάς μας ότι η διεθνής τάξη αντέχει μόνο όσο οι κανόνες της εφαρμόζονται και οι παραβιάσεις δεν νομιμοποιούνται.
← Επιστροφή στο μενού του αφιερώματος
