Το 2008 καταγράφηκε ως το έτος της «παγκόσμιας κρίσης της παγκοσμιοποίησης». Στον καιρό του βιώθηκε σαν ένα νέο 1929, σαν μια νέα κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας. Εκ των υστέρων μπορούμε να μετριάσουμε τη σύγκριση, αλλά όχι να υποτιμήσουμε την ιστορική σημασία του γεγονότος. Είναι σαφές ότι η κρίση δεν χτύπησε εξίσου τις διάφορες χώρες, μεγάλες οικονομίες όπως η Κίνα και η Ινδία δεν γνώρισαν ούτε ένα έτος ύφεσης. Καθώς όμως η χρηματιστική και τραπεζική υποδομή ήταν σφικτά αλληλεξαρτημένες σε παγκόσμιο επίπεδο, η κρίση και οι φόβοι διαχύθηκαν παντού. Το παγκόσμιο ΑΕΠ το 2009, για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κινήθηκε αρνητικά, πέφτοντας κατά -1,3%.
Στην ουσία, η κρίση του 2008 απέδειξε την αστάθεια του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού που είχε πλέον επικρατήσει, όλο και πιο ανεξέλεγκτος και αρρύθμιστος, αποσπασμένος από την «πραγματική οικονομία», όλο και πιο κερδοφόρος σε σχέση με αυτήν. Αυτή η μορφή καπιταλισμού είχε προειδοποιήσει για την αστάθειά της, καθώς αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις είχαν εκδηλωθεί στη δεκαετία 1990: Μεξικό 1995, Ταϊλάνδη, Κορέα, Ινδονησία 1997, Ρωσία 1998, Αργεντινή 2001. Ομως το 2007–2008 η κρίση χτύπησε τις ΗΠΑ, την καρδιά του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, οπότε διαχύθηκε σε όλον τον πλανήτη.
Η σπίθα που άναψε τη φωτιά ήταν η φούσκα των ακινήτων στις ΗΠΑ, η οποία είχε δημιουργηθεί από την αλόγιστη εξάπλωση του δανεισμού με επισφαλή πιστοληπτικά κριτήρια. Η πολιτική της κεντρικής τράπεζας (Fed) όχι μόνο δεν αποθάρρυνε αλλά υπέθαλψε αυτή την πρακτική. Οταν η φούσκα έσκασε, μερικά εκατομμύρια άνθρωποι χαμηλού εισοδήματος έχασαν τα σπίτια τους, κυρίως όμως αποκαλύφθηκε η αστάθεια του συστήματος. Ο απλός κόσμος έμαθε όρους όπως «παράγωγα», που τώρα αποδεικνύονταν «τοξικά». Ηταν το πακετάρισμα των επισφαλών δανείων (subprimes) σε άλλα ασφαλέστερα τραπεζικά προϊόντα, έτσι ώστε να σχετικοποιηθεί και να καλυφθεί η επισφάλειά τους. Επικυρωμένα από τους μεγάλους οίκους αξιολόγησης και αντιρροπισμένα από ανάλογα «ασφάλιστρα κινδύνου», τα προϊόντα αυτά διαχύθηκαν και κατέκλυσαν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Επενδυτικές τράπεζες παγκόσμιας εμβέλειας πρωτοστάτησαν στη διάχυση αυτών των πολύπλοκων τιτλοποιημένων προϊόντων, κρατώντας όμως και για τις ίδιες ένα μεγάλο μερίδιο. Ετσι, όταν η φούσκα των ακινήτων έσκασε, χάθηκε η εμπιστοσύνη στην αξία όλου εκείνου του ωκεανού αδιαφανών παραγώγων, άρχισαν να καταρρέουν τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες και τελικά η παγκόσμια διατραπεζική αγορά. Η κρίση του 2007–2008 είχε ξεσπάσει.
Θα καταλαγιάσει στα μέσα του 2009 χάρη στην πρωτοφανή στήριξη των κρατών στις τράπεζες, στις επιχειρήσεις και στην οικονομία γενικότερα, σε μια επιχείρηση διάσωσης που χαρακτηρίστηκε τότε «κεϊνσιανισμός έκτακτης ανάγκης». Ηταν ένα σήμα ότι η ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελεύθερου κύκλου 1973 2008 είχε εξαντληθεί. Γρήγορα όμως αποδείχτηκε ότι η κρίση δεν είχε τελειώσει, απλώς είχε αλλάξει μορφή και γεωγραφικό κέντρο. Εξελίχτηκε σε κρίση της ευρωζώνης που ξέσπασε στην Ελλάδα το 2010. Ούτε η Ευρώπη ούτε η Ελλάδα είχαν λάβει το αρχικό μήνυμα, με αποτέλεσμα να βρεθούν απροετοίμαστες.
Είχε η κρίση του 2008 ευρύτερες πολιτικές επιπτώσεις; Ασφαλώς ενίσχυσε την άνοδο λαϊκιστικών δυνάμεων και δοξασιών στη Δύση, ακροδεξιών κατά κανόνα, με εξαίρεση τις αριστερόστροφες που εμφανίστηκαν στη Νότια Ευρώπη. Οι αλλαγές όμως ήταν βαθύτερες και έμελλε να εκδηλωθούν αργότερα. Η παγκοσμιοποίηση είχε αλλάξει τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, η Κίνα και η Ανατολή είχαν ισχυροποιηθεί πολύ, η περιθωριοποιημένη ως τότε Ρωσία εισέβαλε στη Γεωργία ακριβώς το 2008 δείχνοντας ότι διεκδικούσε την ανασύσταση της δικής της σφαίρας επιρροής. Κοντολογίς, η Ιστορία συνεχιζόταν.
← Επιστροφή στο μενού του αφιερώματος
