Εχετε αναρωτηθεί ποτέ από πού πήρε το όνομά του το Ελληνικό; Μήπως γνωρίζετε σε ποια περιοχή της Αττικής ήταν συνήθεια να μπαζώνουν τα ρέματα ήδη από την 3η π.Χ. χιλιετία; Ξέρετε ότι μπορεί να περνάτε καθημερινά δίπλα στο εργαστήριο όπου οι μυκηναίοι εργάτες επεξεργάστηκαν το λινάρι με το οποίο υφάνθηκαν τα πανιά των 50 πλοίων που οι Αθηναίοι έστειλαν στην Τροία με αρχηγό τον Μενεσθέα; Και ξέρετε σε πόση απόσταση από έναν μεγάλο σταθμό του μετρό έχει βρεθεί το αρχαιότερο ελληνικό χειρόγραφο;

Δεν έχετε παρά να αφήσετε τον νου σας να πλανηθεί πάνω στην αρχαία αστική οδό, την επί Σουνίου φέρουσα, ή αλλιώς τη λεωφόρο Βουλιαγμένης, έναν από τους κύριους οδικούς άξονες της Αττικής, που ξεκινούσε από τη Διόμεια Πύλη, νοτιοδυτικά του Ολυμπιείου, και διαχρονικά εξασφαλίζει τη σύνδεση του κέντρου της Αθήνας με το νοτιότερο άκρο της αττικής χερσονήσου, το Σούνιο, και τη μεταλλοφόρο Λαυρεωτική. Εκεί από όπου σήμερα περνά και η γραμμή 2 του μετρό, έργο που έγινε αφορμή να έρθουν στο φως έξι σημεία της, από τη Δάφνη ώς τη Γλυφάδα.

Στην αρχαία Αλωπεκή

Συνοδοιπόρος σε τούτη την ιδιαίτερη διαδρομή στον χρόνο και τα ίχνη του παρελθόντος είναι ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος, η επί τρεις δεκαετίες υπεύθυνη αρχαιολόγος της περιοχής Κωνσταντίνα Καζά – Παπαγεωργίου, η οποία κατάφερε να χωρέσει μέσα σε μια καλοφτιαγμένη έκδοση από τον έμπειρο σε ανάλογα έργα οίκο Καπόν (κυκλοφορεί σε ελληνικά και αγγλικά με πρόλογο του ακαδημαϊκού Μιχάλη Τιβέριου) το απάνθισμα των αρχαιολογικών ερευνών σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, αλλά ουσιαστικά άγνωστες περιοχές της Αττικής.

«Επόμενη στάση Αλωπεκή» και λίγο αργότερα «Επόμενη στάση Ευώνυμος», θα μπορούσε να ακούγεται από τα μεγάφωνα στους συρμούς του μετρό αν ο αρχαίος δήμος Αλωπεκής –γενέτειρα του Σωκράτη και του Αριστείδη του Δικαίου –δεν είχε μετονομαστεί σήμερα σε δήμο Δάφνης (εν μέρει καλύπτει και τα όρια του δήμου Αγ. Δημητρίου) κι εκείνος του Ευωνύμου δεν κάλυπτε τους σημερινούς δήμους Αλίμου, Αργυρούπολης και Ελληνικού και μέρος της Ηλιούπολης.

Είναι εκεί, στον δήμο Αλωπεκής –έναν από τους μεγάλους δήμους της Αττικής όπως και ο Ευωνύμου –που η αρχαιολογική σκαπάνη σε απόσταση μόλις 100 μ. από τον σταθμό εντόπισε τον λεγόμενο Τάφο του Ποιητή, μέσα στον οποίο βρέθηκαν σπάνια μουσικά όργανα: ένα τρίγωνο (μορφή άρπας), μια λύρα, μοναδικό εύρημα, από την οποία σώζεται το ηχείο (κέλυφος χελώνας) και ένας ξύλινος αυλός, τα οποία ο νεκρός όχι μόνο θα τα χρησιμοποιούσε, αλλά και θα τα επισκεύαζε με σιδερένιο πριόνι που βρέθηκε επίσης στον τάφο. Κι αν όλα τούτα που εντοπίστηκαν στο ακίνητο της οδού Ολγας 53 ανήκαν σε κάποιον φιλόμουσο (δάσκαλο ή μαθητή), θύμα πιθανόν του λοιμού, καθώς τα ευρήματα χρονολογούνται στο 430 π.Χ., δεν μπορεί κάποιος να παραβλέψει και τα σπαράγματα παπύρου, που αποτελεί το αρχαιότερο ελληνικό χειρόγραφο, σύμφωνα με την αρχαιολόγο-συγγραφέα.

Του λιναριού τα πάθη

Μια ακόμη απαραίτητη στάση στην έκδοση με τις 192 σελίδες και τις 322 φωτογραφίες, οι οποίες την καθιστούν ελκυστική στο μη μυημένο κοινό, είναι ένα τεχνητό σύστημα αγωγών και ορυγμάτων που έχει εκτελεστεί βάσει ακριβούς σχεδίου και με τη χρήση σύνθετων μαθηματικών κανόνων. Και ίσως να μοιάζει αδιάφορο στον επιβάτη που βγαίνει από τον σταθμό του μετρό στον Αλιμο, όμως αυτή η εγκατάσταση των 3.000 τ.μ., έργο των μυκηναϊκών χρόνων, εκτιμάται πως χρησιμοποιούνταν για το πρώτο στάδιο κατεργασίας λιναριού. Η μεγάλη έκταση και κατ’ αναλογία ο μεγάλος όγκος κατεργαζόμενου προϊόντος οδηγούν στο συμπέρασμα πως η συγκεκριμένη εγκατάσταση βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ηγεμόνα που κατοικούσε στην Ακρόπολη των Αθηνών, καθώς το λινάρι ήταν πολύτιμο όχι μόνο για την ένδυση και την οικοσκευή, αλλά και για τη ναυπηγική (πανιά, σχοινιά). Και την εποχή εκείνη οι Αθηναίοι συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο με 50 πλοία που θα χρειάζονταν ασφαλώς πολλά μέτρα λινού υφάσματος για τα πανιά.

Ανακαλύψεις

Τα «ελγίνεια» των νοτίων προαστίων

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης έρχεται πιο κοντά σε όσα προσπερνά βιαστικός καθημερινά είτε στον δρόμο είτε στους σταθμούς του μετρό από το κέντρο προς τα νότια. Κι ανακαλύπτει μεταξύ άλλων ότι ήδη από την 3η π.Χ. χιλιετία είχε διαπιστωθεί η κατάχωση με παράλληλη εκτροπή τουλάχιστον δύο χειμάρρων στην περιοχή του Αλίμου. Οτι το μεγαλύτερο ταφικό μνημείο σχήματος Π στην Αττική, ο ταφικός περίβολος του Ελληνικού, που σήμερα ανήκει στον χώρο της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας, έδωσε το όνομά του στον δήμο διότι «δήλωνε ανά τους αιώνες την ελληνικότητά του». Και ότι τα νότια προάστια έχουν τα δικά τους «ελγίνεια». Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επιτύμβια στήλη της Αρχεστράτης που, αν και αποκαλύφθηκε το 1819 στα όρια του δήμου Αιξωνής (σημερινή Γλυφάδα), κατέληξε στο αρχαιολογικό μουσείο του Leiden στην Ολλανδία.

KωνσταντίναΚαζά – Παπαγεωργίου

Η αρχαία αστική οδός και το Μετρό κάτω από τη Λεωφόρο Βουλιαγμένης

Εκδ. Καπόν, 2015, σελ. 192

Τιμή: 58,30 ευρώ