Αναζήτηση
Ο βαθύτατα διάχυτος ανορθολογισμός συνιστά θεμελιακό χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής και κοινωνικής κουλτούρας και ευθύνεται σε μέγιστο βαθμό για τα παθολογικά φαινόμενα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας, περιλαμβανομένης και της τρέχουσας κρίσης. Δυστυχώς, όπως επιβεβαιώνουν τελευταίες έρευνες, «η οικονομική κρίση φαίνεται ότι μάλλον επιδεινώνει φαινόμενα ανορθολογικής πολιτικής σκέψης». Δεν νομίζω, πάντως, ότι χρειάζονται εμβριθείς έρευνες για να διαπιστωθεί κάτι τέτοιο. Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς τον λόγο ορισμένων πολιτικών στελεχών της Δεξιάς ή και της Αριστεράς ή να διαβάσει ορισμένα από όσα γράφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ακόμη περισσότερο να αναστοχαστεί πάνω σε ορισμένες πολιτικές πράξεις, κοινωνικά φαινόμενα, πολιτιστικά δρώμενα, και θα βγάλει αβίαστα το συμπέρασμα.
Ωστόσο ο ανορθολογισμός δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της ελληνικής πραγματικότητας. Παρακολουθώ κάπως συστηματικά δύο έντονες συζητήσεις που διεξάγονται στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η μία αφορά την προοπτική αποχώρησης της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο, μέσω δημοψηφίσματος που θα διεξαχθεί στις 18/9, έπειτα από ένωση που ξεπερνά τα 300 χρόνια. Η άλλη αφορά τη σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ.
Η πρώτη συζήτηση διεξάγεται με εντυπωσιακά νηφάλιο, ορθολογικό τρόπο, με επιχειρήματα υπέρ ή κατά και πολιτισμένες αντιπαραθέσεις. Αμφιβάλλω εάν οποιαδήποτε άλλη χώρα, ευρωπαϊκή ή μη, θα μπορούσε με τόσο ψύχραιμο τρόπο να συζητά την αυτοδιάλυσή της, τον ακρωτηριασμό της. Μάλλον αδύνατο. Σε ορισμένες περιπτώσεις θα ισοδυναμούσε με εθνική προδοσία και θα ετοιμαζόταν το… εκτελεστικό απόσπασμα. Κι όμως, στο Ηνωμένο Βασίλειο η συζήτηση αυτή διεξάγεται με υποδειγματικά ορθολογικό τρόπο. Σχεδόν μοναδική περίπτωση.
Η άλλη συζήτηση όμως, που αναφέρεται στη σχέση της χώρας με την ΕΕ, αποτελεί τον θρίαμβο του ανορθολογισμού. Εκστομίζονται τέτοια παράλογα επιχειρήματα που δεν έχουν ακουστεί ούτε από τις… πλέον «ψεκασμένες δυνάμεις» της ελληνικής πραγματικότητας. Και όλα αυτά, από αποφοίτους και της Οξφόρδης, του Κέιμπριτζ, της LSE… Τώρα, πώς είναι δυνατόν η μία συζήτηση (Σκωτία) να είναι τόσο ορθολογική και η άλλη (ΕΕ) τόσο ανορθολογική, παραμένει μυστήριο, αν και φαίνεται ότι η αδυναμία μεγάλου μέρους της συντηρητικής πολιτικής ελίτ της χώρας να αποδεχθεί τον ρόλο της Βρετανίας ως μικρομεσαίας δύναμης και να προσαρμοστεί αναλόγως εξηγεί τα συμπτώματα. Θέλουν να πιστεύουν ότι η χώρα είναι ακόμη «παγκόσμια δύναμη» και, επομένως, δεν μπορεί να βολευτεί μέσα στο μάλλον στενό πλαίσιο της ΕΕ. Φαντασιώσεις.
Υπάρχουν βεβαίως άλλες χώρες στην ΕΕ όπου παρατηρούνται συμπτώματα πρωτόγονου ανορθολογισμού. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όμως, ο ανορθολογισμός ως άρρηκτη πτυχή του ελληνικού εξαιρετισμού έχει μια διάσταση που δεν απαντάται με ιδιαίτερη ευκρίνεια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο ελληνικός ανορθολογισμός είναι βαθύτατα συνωμοσιολογικός. Δυσμενή φαινόμενα, καταστάσεις, κρίσεις, προβλήματα που συμβαίνουν εγχωρίως κατά κανόνα πιστεύεται ότι είναι αποτέλεσμα εξωτερικής συνωμοσίας εις βάρος της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μια πρόσφατη έρευνα το 75,25% των συνελλήνων εμφανίζεται να πιστεύει ότι «η κρίση της ελληνικής οικονομίας ήταν προσχεδιασμένη έξωθεν», σατανικό σχέδιο εξόντωσης της χώρας.
Πιστεύουν και άλλα απίθανα. Αλλά ειδικά για την κρίση, η πεποίθηση ότι υπήρξε το αποτέλεσμα εξωτερικής συνωμοσίας ξεπερνά και τα πλέον ακραία όρια του ανορθολογισμού. Τώρα γιατί συνωμότησαν καταχθόνια οι ξένοι ώστε να οδηγήσουν τη χώρα στην κρίση και, στη συνέχεια, να επιβαρυνθούν με μερικά δισ. ευρώ για να τη σώσουν, παραμένει ένα ελληνικό μυστήριο. Αλλά δεν είναι και το μόνο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συνωμοσιολογική αυτή προσέγγιση οφείλεται κατά βάση στην επιθυμία του Ελληνα να μεταφέρει «κάπου αλλού» την ευθύνη για όσα στραβά συμβαίνουν στη χώρα. Ο Ελληνας δεν ευθύνεται για τίποτα, παρά τη σκανδαλώδη φοροδιαφυγή, την εκτεταμένη διαφθορά (το φακελάκι ανθεί ακόμη και σήμερα), την άνομη συμπεριφορά, τη σπατάλη πόρων… Παρότι όλες αυτές οι παθογένειες έχουν αποκαλυφθεί με αδιάσειστα στοιχεία, ελάχιστα διδάσκουν.
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
