VΕΝΕΤUS Α: ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ
ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ
ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΑ
ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΟΥ ΒΟΗΘΗΣΑΝ
ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. ΣΗΜΕΡΑ, Η
ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥΣ
ΤΟ ΑΝΤΑΠΟΔΙΔΕΙ ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ
ΤΑ ΝΑ ΔΡΑΠΕΤΕΥΣΟΥΝ ΑΠΟ ΤΑ
ΑΡΧΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΟΥΝ
ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΚΗΝΗ
Τι συνδέει δύο λόγιους που τους χωρίζουν έξι αιώνες; Ο πρώτος ανήκει στον 15ο, ο άλλος είναι σύγχρονός μας. Ο πρώτος ήθελε και να διαφυλάξει τους θησαυρούς του και να τους κάνει προσιτούς σε όλους. Ο δεύτερος μόλις εξεπλήρωσε αυτή τη διπλή επιθυμία για το πολυτιμότερο πετράδι τoυ θησαυρού. Επτά χρόνια τού πήρε να συγκεντρώσει χρήματα, το καλύτερο συνεργείο. Γιατί η επιχείρηση ήταν συνεργατική, χρειαζόταν να στηθεί ανθρώπινη αλυσίδα. Οι φύλακες το ΄χανε διπλοκλειδωμένο, πάνω από χρόνους εκατό δεν το ΄χε δει ανθρώπου μάτι: ρυτιδιασμένο πια, με υγρασία αιώνων ποτισμένο, πολλή ζωή δεν είχε, το ξέρανε. Του δώσανε την άδεια. Έμενε μόνο να βρεθεί «η μαγική η κούνια», μα την παράγγειλε κι αυτή σε ειδικό τεχνίτη.
Δεν πρόκειται για αίνιγμα αλλά για παραμύθι. Να το ξετυλίξουμε;
Βυζαντινής καταγωγής και παιδείας ήταν ο καρδινάλιος Βησσαρίων, που έφερε και τον τιμητικό τίτλο τού Πάπα Κωνσταντινουπόλεως. Γεννημένος στην Τραπεζούντα, σπουδαγμένος στη Βασιλεύουσα, φοιτητής του Πλήθωνα Γεμιστού. Ο Ιωάννης Παλαιολόγος τον πήρε μαζί του στη Σύνοδο της Φεράρας. Με το ίδιο σθένος που, ενάντια στον δάσκαλό του, υπεραμύνθηκε της προσέγγισης Πλάτωνα και Αριστοτέλη, εργάστηκε και για την ένωση των δύο Εκκλησιών: οι Οθωμανοί ήσαν προ των πυλών. Έμεινε στην Ιταλία.
Έμελλε να «σώσει το Βυζάντιο» με άλλον τρόπο: τροφοδοτώντας την Αναγέννηση. Συγγραφέας και μεταφραστής ο ίδιος, ο Βησσαρίων μετέτρεψε το παλάτσο του στη Ρώμη στην πρώτη Ακαδημία. Μανιώδης συλλέκτης ελληνικών χειρογράφων, μετά την Άλωση πια, το 1468, δώρισε μια συλλογή που ξεπερνούσε τα χίλια χειρόγραφα στην κραταιά Βενετία. Την έβλεπε ως το νέο Βυζάντιο. Για να στεγαστεί η δωρεά, χτίστηκε έναν περίπου αιώνα αργότερα η Βιβλιοθήκη του Αγίου Μάρκου, η Βiblioteca Μarciana.
Ελληνιστές
Τον Μάιο του 2007, η σωστική επιχείρηση που είχαν οργανώσει ο καθηγητής Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας Γκρέγκορι Ναζ και το επιτελείο του ήταν σε πλήρη εξέλιξη. Στόχος το επ΄ ονόματι Venetus Α χειρόγραφο της συλλογής του Βησσαρίωνα. Ελληνιστές, συντηρητές και ειδικοί της ψηφιακής φωτογράφισης, με τη συνδρομή του προσωπικού της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, έστησαν το μηχανικό λίκνο χειρογράφων, τη «μαγική κούνια», που θα υποβάσταζε το βιβλίο απαλά και σταθερά, εξασφαλίζοντας σωστή γωνία φωτογράφισης αλλά και προστασία. Ο υπεύθυνος συντήρησης της Βρετανικής Βιβλιοθήκης επέβλεπε το λεπτό εγχείρημα. Τον έλεγχο της φωτογράφισης είχαν αναλάβει οι ελληνιστές από τις οθόνες τους. Με έκπληξη είδαν να αποκαλύπτονται σημεία που είχαν να διαβαστούν αιώνες. Το ψηφιακό πανομοιότυπο των 654 σελίδων είναι ήδη αναρτημένο στο Διαδίκτυο: http://chs. harvard. edu/chs/homer-multitext. Προσιτό σε όλους, δεν είπε ο Βησσαρίων;
Το Venetus Α, πολυτελής έκδοση ασύγκριτης ομορφιάς, σχεδιασμού και εκτέλεσης, «μυρίζει» Κωνσταντινούπολη. Φτιαγμένο τον 10ο αιώνα, μάλλον από έναν και μοναδικό γραφέα, με τη νεόκοπη και κομψή μικρογράμματη γραφή του συνιστά ήδη πρωτοπορία. Η μοναδικότητά του όμως πηγάζει από τα σχόλια που περιβάλλουν τις τρεις πλευρές του κειμένου, τρυπώνοντας ακόμη και ανάμεσα στις αράδες του. Μας αποκαλύπτουν παραλλαγές και ερμηνείες χιλίων ετών, φθάνοντας πίσω ώς τους σοφούς της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Σήμερα θα το περιγράφαμε ως ένα αριστούργημα της τεχνολογίας της πληροφορίας.
Η σωστική επιχείρηση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα, το Ομηρικό Πολυκείμενο, που επιδιώκει να παρουσιάσει την κειμενική διάδοση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στο ιστορικό της πλαίσιο. Το πρόγραμμα «τρέχει» στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών (ΚΕΣ ή CΗS: Center for Ηellenic Studies) του Χάρβαρντ στην Ουάσιγκτον. Εκεί μετέφερε το στρατηγείο του ο Γκρεγκ Ναζ, αποχωρώντας από την προεδρία του Τμήματος Κλασικών Σπουδών στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Ούγγρος, μεγαλωμένος στις Ηνωμένες Πολιτείες, σπούδασε Γλωσσολογία προτού αφιερωθεί στην ομηρική και την αρχαϊκή ελληνική ποίηση. Έχει πρόσβαση σε 17 γλώσσες, κινούμενος άνετα από τη σανσκριτική στη νεοελληνική. Στον Ναζ οφείλεται η επιλογή της Ελλάδας (Ναύπλιο) για την εγκατάσταση παραρτήματος του CΗS στην Ευρώπη. Το ΚΕΣ, που εγκαινιάστηκε επίσημα πέρυσι το καλοκαίρι από τον καθηγητή Γιάννη Πετρόπουλο, πρόεδρο του Δ.Σ., κάνει το Ναύπλιο τη μοναδική εικονική πύλη στην Ευρώπη που ήδη παρέχει ελεύθερη είσοδο στις βιβλιοθήκες του Χάρβαρντ. Στην προίκα του προστέθηκε τώρα και η «μαγική κούνια», που θα επιτρέψει σε Βιβλιοθήκες και Αρχεία να ψηφιοποιήσουν τα πιο εύθραυστα χειρόγραφα ή παλαιά βιβλία τους.
Η Αγγελική Ροβάτσου είναι ιστορικός- ανθρωπολόγος
