Από την 1η Ιουλίου αρχίζουν 18 μήνες συνεχών εορτασμών προς τιμήν του Κάρολου Δαρβίνου. Πριν από 150 χρόνια εκείνη την ημέρα ο πιο γνωστός φυσιοδίφης της Ιστορίας διατύπωσε τη θεωρία της φυσικής επιλογής ως κινητήριας δύναμης της εξέλιξης. Το 2009 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννησή του και 150 από την έκδοση του διάσημου βιβλίου του «Η καταγωγή των ειδών». Ένα λεπτό, όμως. Αξίζει πραγματικά αυτές τις τιμές;
O Δαρβίνος, στο κάτω κάτω, δεν ήταν ο πρώτος που μίλησε για την εξέλιξη. Για παράδειγμα, ο παππούς του Έρασμος είχε ασχοληθεί με το ζήτημα στα τέλη του 18ου αι. και στις αρχές του 19ου αι. ο μεγάλος Γάλλος φυσιολόγος Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ είχε υποστηρίξει τη θεωρία, αλλά δεν μπόρεσε να εξηγήσει τον μηχανισμό της. Ο Λαμάρκ θα έπρεπε να περιμένει τη θεωρία της φυσικής επιλογής. Αντίθετα όμως από ό,τι πιστεύουμε, ο πατέρας της θεωρίας δεν ήταν ο Δαρβίνος. Είχαν προηγηθεί τουλάχιστον ο γιατρός Ουίλιαμ Ουέλς και ο συγγραφέας Πάτρικ Μάθιου. Ο Ουέλς περιέγραψε τη φυσική επιλογή το 1818 όταν ο Δαρβίνος ήταν μόλις εννέα ετών και το ίδιο έκανε ο Μάθιου το 1831, τότε που ο Δαρβίνος ξεκινούσε για την πενταετή περιπλάνησή του στον κόσμο με το πλοίο «Βeagle». Μόνο μερικούς μήνες μετά την επιστροφή του άρχισε να παίρνει στα σοβαρά την πιθανότητα της εξέλιξης, χωρίς να ξέρει τίποτε για την επιλογή των ειδών.
Έως το 1858 ο Δαρβίνος είχε αφιερώσει περισσότερα από 20 χρόνια μελετώντας τα ζώα και τα φυτά, είχε γεμίσει πολλά σημειωματάρια με τις σκέψεις του και είχε γράψει ένα σύντομο χειρόγραφο, το οποίο κυκλοφόρησε μετά τον πρόωρο θάνατό του, ενώ είχε συζητήσει για τη θεωρία της εξέλιξης με λίγους φίλους. Δεν είχε δημοσιεύσει όμως τίποτε για την εξέλιξη, παρά για άλλα ζητήματα, μεταξύ των οποίων μια εξαντλητική μελέτη για ένα είδος οστρακόδερμων που εξαφανίστηκε. Τότε, τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς, ο Δαρβίνος έλαβε ένα δέμα από έναν νεαρό άνδρα που λεγόταν Άλφρεντ Ράσελ Ουάλας. Στο δέμα υπήρχε ένα σύντομο χειρόγραφο, το οποίο εξηγούσε τη θεωρία της εξέλιξης με βάση τη φυσική επιλογή.
Αυτό που ακολούθησε είναι ένα από τα πιο γνωστά κεφάλαια στην ιστορία της Βιολογίας. Την 1η Ιουλίου 1858, το χειρόγραφο του Ουάλας και δυο σύντομες ανακοινώσεις του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή διαβάστηκαν σε μια συνάντηση της εταιρείας Linnean στο Λονδίνο. Η συνάντηση
Έξι φορές αναθεώρησε την «καταγωγή των ειδών»
είχε διοργανωθεί από μερικούς επιστημονικούς φίλους του Δαρβίνου, με σκοπό να αποδοθεί στον ίδιο η ανακάλυψη. Αν και το χειρόγραφο του Ουάλας ήταν πιο σαφές και αναλυτικό, σήμερα γιορτάζουμε τον Δαρβίνο και το δικό του επιβλητικό άγαλμα κοσμεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Λονδίνο. Γιατί; Ο λόγος είναι η έκδοση του βιβλίου «Η καταγωγή των ειδών», που άλλαξε τα πάντα.
Πριν από την «Καταγωγή των ειδών» η ποικιλομορφία της ζωής μπορούσε μόνο να περιγραφεί. Μετά μπορούσε να εξηγηθεί και να γίνει κατανοητή. Πριν, τα είδη θεωρούνταν σταθερές οντότητες, δημιουργήματα μιας ανώτερης δύναμης. Μετά, συνδέθηκαν σε ένα τεράστιο οικογενειακό δένδρο που οι ρίζες του φτάνουν δισεκατομμύρια χρόνια πίσω, στην αυγή της ζωής. Ίσως, ακόμη σημαντικότερο είναι το γεγονός ότι η έκδοση αυτού του βιβλίου άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Μας ενέταξε στη φύση, ενώ αποκτήσαμε ένα κοινό οικογενει ακό δένδρο με πολλούς ξεχωριστούς προγόνους. Ο λόγος για τον οποίο η «Καταγωγή των ειδών» έγινε τόσο δημοφιλής, συναρπαστική και πειστική, ο λόγος για τον οποίο ο Δαρβίνος πέτυχε εκεί όπου απέτυχαν οι προκάτοχοί του, είναι ότι στο βιβλίο του δεν περιέγραψε μόνο πώς λειτουργεί ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής στην εξέλιξη, αλλά παρουσίασε και έναν τεράστιο όγκο στοιχείων από κάθε πεδίο της τότε γνωστής Βιολογίας. Ανέφερε την αναπαραγωγή των περιστεριών στην αρχαία Αίγυπτο, τα υποτυπώδη μάτια των τυφλών ψαριών, το ένστικτο των μελισσών να φτιάξουν τις κυψέλες τους, τα άπτερα σκαθάρια στη Μαδέρα, τα φύκια στη Νέα Ζηλανδία. Συγχρόνως, χρησιμοποίησε κάθε στοιχείο που είχε στη διάθεσή του. Παρατήρησε, αιτιολόγησε, συνέκρινε, έβγαλε συμπεράσματα και περιέγραψε πειράματα για τα οποία είχε διαβάσει ή είχε πραγματοποιήσει ο ίδιος.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η «Καταγωγή των ειδών» είναι αψεγάδιαστη ή ότι ο Δαρβίνος είχε δίκιο σε όλα όσα υποστήριζε. Εξάλλου ο ίδιος δημοσίευσε έξι διαφορετικές εκδόσεις, αναθεωρώντας μεγάλο τμήμα των αρχικών υποθέσεών του. Ωστόσο, η γνώση του για τη φύση ήταν τόσο μεγάλη και η έρευνά του τόσο διεξοδική και εμπεριστατωμένη, ώστε αυτό το βιβλίο ήταν ένας εντελώς νέος τρόπος να δούμε τον κόσμο. Ένας τρόπος που μας άλλαξε για πάντα.
10 (άλλες) ιδέες που άλλαξαν τον ρουν της Ιστορίας
Φιλοσοφία και ευδαιμονία
Ο Πλάτων πίστευε πως κάθε άνθρωπος επιθυμεί την εξέλιξη και πως η φιλοσοφία είναι το κλειδί της ευδαιμονίας. Μια από τις πιο ριζοσπαστικές ιδέες του ήταν η εξίσωση της ανθρώπινης εξέλιξης και ευδαιμονίας με αυτό που αποκαλεί εσωτερική αρμονία της ψυχής. Για τον Πλάτωνα, η δικαιοσύνη και η αρετή δεν βρίσκονται εκτός αλλά εντός μας, έχουν σχέση με την κατάσταση της ψυχής. Ήταν μια ιδέα με εξαιρετικά μεγάλη επίδραση στην ιστορία της δυτικής ηθικής και θρησκείας, η οποία επηρέασε καθοριστικά την ανάπτυξη του Χριστιανισμού.
2 ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ
Η ηλιοκεντρική θεωρία του Σύμπαντος
Ο πρώτος που διατύπωσε την άποψη ότι η Γη και τα άλλα σώματα του Ηλιακού Συστήματος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο δεν ήταν ο Κοπέρνικος ούτε φυσικά ο Γαλιλαίος, αλλά ο Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός Αρίσταρχος ο Σάμιος (310 π.Χ.- 230 π.Χ.) Ο Γαλιλαίος όμως απέδειξε την ισχύ της ηλιοκεντρικής θεωρίας και μύησε την ανθρωπότητα σε αυτό που αποκαλούμε επιστημονική διερεύνηση των άστρων, καθώς ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε συστηματικά το τηλεσκόπιο για αστρονομικές παρατηρήσεις.
«Σκέφτομαι, άρα υπάρχω»
Ο Καρτέσιος προσπάθησε και κατόρθωσε να απεγκλωβίσει τη φιλοσοφία από τον σχολαστικισμό, να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου και να απελευθερώσει το ανθρώπινο πνεύμα από την αυθεντία του παρελθόντος. Διακηρύσσοντας cogito ergo sum (σκέπτομαι, άρα υπάρχω), έθεσε το σκεπτόμενο υποκείμενο στο επίκεντρο της μελέτης και προέκρινε τη ριζική αμφιβολία ως μέσου για να φτάσει ο άνθρωπος σε μια νέα βεβαιότητα. Όπως λέει στον «Οbserver» ο καθηγητής φιλοσοφίας Τζον Κότιγχαμ, ακόμα δεν έχουμε εκτιμήσει πλήρως το έργο του.
Η θεωρία της βαρύτητας
Εργαζόμενος πάνω στις ιδέες του Αριστοτέλη και του Ινδού αστρονόμου Βραχμαγκούπτα (και παρατηρώντας, σύμφωνα με τον θρύλο, πώς πέφτει το μήλο από τη μηλιά…), ο Νεύτων διατύπωσε το πρώτο αξίωμα για τη βαρύτητα, το οποίο είχε παγκόσμια ισχύ. Ήταν η πρώτη απόδειξη ότι τα Μαθηματικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την κατανόηση του φυσικού κόσμου. Ο νόμος της βαρύτητας του Νεύτωνος παραμένει η βάση επί της οποίας οικοδομούνται τα διαστημικά προγράμματα. Φυσικά, σε αυτόν οφείλεται και η σωστή λειτουργία μεγάλου αριθμού μηχανών, συσκευών και συστημάτων.
Η «ελευθερία του επιχειρείν»
Όπως λέει ο Νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς, η βασική οικονομική ιδέα του Άνταμ Σμιθ ήταν πως επιδιώκοντας το ίδιον συμφέρον, το άτομο οδηγείται σαν από ένα αόρατο χέρι στο κοινό καλό. Ήταν επαναστατική ιδέα, διότι έλεγε πως δεν χρειαζόμαστε έναν καλοκάγαθο δεσπότη για να διασφαλίσουμε το κοινό συμφέρον, το μόνο που χρειαζόμαστε είναι οι αγορές. Η θεωρία του Αόρατου Χεριού έχει πλέον απαξιωθεί, εξακολουθεί ωστόσο να ασκεί μεγάλη επιρροή, καλή και κακή. Το laissez faire του Σμιθ, πάντως, εμπεριείχε και μια υπο-ιδέα την οποία οι φανατικοί της ελεύθερης αγοράς παραγνωρίζουν, ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να παρεμβαίνουν σε κάποιους τομείς.
Η γυναικεία χειραφέτηση
Για την καθηγήτρια Ψυχολογίας και Γυναικείων Σπουδών Λιν Σίγκαλ, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για γυναικεία χειραφέτηση χωρίς να αποτίσουμε φόρο τιμής στη Μαίρι Γούλστοουνκραφτ, Βρετανίδα που έζησε τον 18ο αι., η οποία συχνά χαρακτηρίζεται η πρώτη φεμινίστρια. «Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων της γυναίκας» («Α Vindication of the Rights of Woman»), το βιβλίο που έγραψε το 1792, είναι ένα από τα πρώτα έργα φεμινιστικής φιλοσοφίας.
Η ανάλυση του καπιταλισμού
Σύμφωνα με τον Βρετανό συγγραφέα και (αντάρτη) Εργατικό Τόνι Μπεν, αρκεί… λίγος Μαρξ για να καταλάβουμε γιατί εισέβαλαν οι ΗΠΑ στο Ιράκ, ήθελαν τα πετρέλαια. Διότι, σύμφωνα με τον Κάρολο, η μεγάλη παγκόσμια σύγκρουση δεν αντιπαραθέτει ούτε φύλα ούτε φυλές, αλλά το 95% των ανθρώπων που παράγουν τον πλούτο και το 5% που τον βάζουν στην τσέπη. Ο Μπεν μάλιστα πιστεύει ότι οι ιδέες του Μαρξ και η ιδέα της δημοκρατίας είναι ένα και το αυτό: «Ο Στάλιν δεν είχε καμία σχέση με τον Μαρξ, όπως και η ισπανική Ιερά Εξέταση δεν είχε καμία σχέση με τον Ιησού».
Η θεωρία του ασυνείδητου
Ο Φρόυντ έδωσε ένα γερό χαστούκι στον ανθρώπινο εγωισμό, δηλώνοντας με απλά λόγια πως ο άνθρωπος δεν είναι πραγματικά κυρίαρχος ούτε του ίδιου του του εαυτού, συχνά το ασυνείδητο παίζει πρωταρχικό ρόλο. Μετέτρεψε έτσι τη σχέση του ανθρώπου με το μυαλό του (και με άλλα μυαλά) σε αντικείμενο μελέτης. Όπως λέει ο «Οbserver», σήμερα είμαστε όλοι «μετα-Φροϋδικοί». Πιστεύουμε πως τα συναισθήματα παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα κίνητρα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων. «Ολόκληρο το ορθολογιστικό επιχείρημα έχει ανατραπεί».
Η θεωρία της σχετικότητας
Η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν απλώς άλλαξε τον κόσμο. Είναι η βάση κάθε σύγχρονης θεωρίας για τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου, από τον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό μέχρι τα τσιπάκια των ηλεκτρονικών υπολογιστών και τις κρυσταλλολυχνίες. Είναι παράξενη θεωρία, λέει πράγματα όπως ότι δεν υπάρχει οικουμενικός χρόνος, το τικ τακ ενός ρολογιού σε έναν συγκεκριμένο χώρο έχει διαφορετική ταχύτητα από το τικ τακ ενός ρολογιού σε άλλο χώρο. Την ίδια ακριβώς «παραξενιά» όμως παρουσιάζει και το GΡS: λειτουργεί μετρώντας τη χρονική καθυστέρηση μεταξύ του αυτοκινήτου μας και των δορυφόρων που βρίσκονται σε τροχιά.
Ο Παγκόσμιος Ιστός
Ο Τιμ Μπέρνερς-Λι, ο άνθρωπος που εφηύρε λίγο- πολύ μόνος τον Παγκόσμιο Ιστό την περίοδο 1989-1990, είναι για πολλούς ο Γουτεμβέργιος της σύγχρονης εποχής. Και το να προσπαθούμε σήμερα, είκοσι χρόνια μετά την εφεύρεσή του, να εκτιμήσουμε τη μακροπρόθεσμη σημασία του Παγκόσμιου Ιστού είναι σαν να προσπαθούσαμε να προβλέψουμε τη σημασία της τυπογραφίας το 1475, είκοσι χρόνια μετά την ανακάλυψή της. Οπότε, να τα ξαναπούμε σε περίπου τρεις αιώνες;
Ποιος ήταν
● Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, επιστήμη για την οποία έχασε σύντομα το ενδιαφέρον του, και Θεολογία στο Κέμπριτζ έπειτα από παρότρυνση του πατέρα του.
● Στο Κέμπριτζ άρχισε να εξερευνά «τα θαύματα της φύσης του Θεού», όπως έκαναν πολλοί ιερείς την εποχή εκείνη, ενώ παρακολούθησε μαθήματα Φυσικής Ιστορίας.
● Το 1831 δέχθηκε πρόταση να ταξιδέψει με το πολεμικό πλοίο «Βeagle» σε μια εξερευνητική αποστολή δύο χρόνων, με σκοπό την καταγραφή των ακτών της Λατινικής Αμερικής.
● Ο Δαρβίνος ταξίδεψε τελικά με το «Βeagle» για μια πενταετία. Οι έρευνες και η μεθοδικότητά του εδραίωσαν τη φήμη του ως φυσιοδίφη.
● Την 1η Ιουλίου του 1858 ανακοινώνει για πρώτη φορά τη θεωρία της εξέλιξης με βάση τη φυσική επιλογή. Στις 24 Νοεμβρίου του επόμενου έτους εκδίδεται το βιβλίο του «Η καταγωγή των ειδών» που προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων. Από τους πολεμίους του, τού αποδόθηκε η φράση «ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο», μολονότι ο ίδιος δεν την είχε διατυπώσει ποτέ.
● Ο Κάρολος Δαρβίνος πέθανε στο Ντόουν του Κεντ 19 Απριλίου 1882. Ακόμη και σήμερα η θεωρία του θεωρείται βλάσφημη από τους υποστηρικτές του «ευφυούς σχεδιασμού».
