ΕΥΡΩΠΗ

Είναι η τέταρτη σε έκταση ήπειρος του πλανήτη μας και αντιπροσωπεύει μόνο το 6,5% της έκτασης όλων των ηπείρων. Καταλαμβάνει συνολικά, με τα νησιά, έκταση 10.527.346 τ. χλμ., περίπου τo 7% της συνολικής ξηράς του πλανήτη μας, αλλά είναι η πιο πυκνοκατοικημένη. Ο πληθυσμός, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2001, ξεπερνούσε τα 950.000.000 κατοίκους.

Η ιστορία της Ευρώπης είναι αρχαιότατη. Εδώ εμφανίστηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός, ο ελληνικός. Από εδώ ξεκίνησαν και οι Ρωμαίοι, που συνέχισαν την ελληνική πολιτιστική παράδοση. Και οι δύο αυτοί λαοί- Έλληνες και Ρωμαίοι- κάλυπταν ουσιαστικά την αρχαία περίοδο. Η σημερινή Ευρώπη δεν ήταν όλη γνωστή κατά την αρχαιότητα. Γνωστές ήταν οι μεσογειακές χώρες της Ελλάδας, Ιταλίας, Γαλατίας (σημερινής Γαλλίας) και Ισπανίας, ένα τμήμα της Βαλκανικής και τα νησιά της Μεσογείου. Οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης ανακαλύφθηκαν από τους τολμηρούς Φοίνικες που ταξίδευαν μέχρι τα Βρετανικά νησιά για την προμήθεια κασσίτερου. Είναι οι πρώτοι θαλασσοπόροι που τόλμησαν να περάσουν τις Ηράκλειες Στήλες (σημερινό Γιβραλτάρ). Εξερεύνησαν επίσης και τα βόρεια παράλια, προς την πλευρά του Ατλαντικού. Έλληνες και Ρωμαίοι βασίστηκαν αργότερα σ΄ αυτές τις γνώσεις για να ανακαλύψουν νέα, άγνωστα μέχρι τότε, εδάφη στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Με τις κατακτητικές τους εκστρατείες οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν και γνωστοποίησαν στον υπόλοιπο κόσμο τα νέα μέρη της Ευρώπης: τις γερμανικές, ισπανικές και τις υπόλοιπες γαλατικές περιοχές. Οι ιεραπόστολοι του Βυζαντίου εξερεύνησαν αργότερα και έκαναν γνωστές τη Ρωσία και τις σκανδιναβικές χώρες. Έτσι άρχισαν να σχεδιάζονται και οι πρώτοι ευρωπαϊκοί χάρτες.

Τα όρια της Ευρώπης είναι τα παρακάτω: το βορειότερο άκρο της αποτελεί η Γη του Φραγκίσκου Ιωσήφ, που φτάνει μέχρι τις 82 βόρειο πλάτος, ενώ στον νότο το νησί Γαύδος με 34 και 50΄ βόρειο πλάτος αποτελεί το νοτιότερο μέρος της.

Θέση- σύνορα

Ως σύνορα της Ευρώπης παίρνουμε τη νοητή γραμμή που εκτείνεται κατά μήκος των Ουραλίων, του ποταμού Έμπα και της κοιλάδας Κουμά- Μάνιτς. Μερικοί γεωγράφοι περιλαμβάνουν στα όρια της Ευρώπης ολόκληρο τον Καύκασο. Η Ευρώπη βρίσκεται στο βόρειο και ανατολικό ημισφαίριο της Γης και οι χώρες της απλώνονται κυρίως στην εύκρατη ζώνη. Στα Βόρεια βρέχεται από τον Β. Παγωμένο Ωκεανό, Νότια από τη Μεσόγειο Θάλασσα (τμήματα της οποίας είναι ο Εύξεινος Πόντος, η Προποντίδα, ο Ελλήσποντος, το Αιγαίο πέλαγος και η Αδριατική θάλασσα). Ανατολικά συνορεύει με την Ασία και Ν.Α. με την Κασπία Θάλασσα. Στα Δυτικά βρέχεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Θάλασσες, πορθμοί

Αξιόλογες θάλασσες στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό είναι η Λευκή, που εισχωρεί στα βόρεια παράλια της Ρωσίας και σχηματίζει τους τρεις κόλπους του Ονέγκα, του Αρχάγγελου και του Καντλάσκα. Βορειότερα είναι η Θάλασσα του Μπάρεντς, με τον κόλπο Τσέσκαγια και τον πορθμό του Καρά.

Στην πλευρά του Ατλαντικού βρίσκεται η Βόρεια Θάλασσα και νοτιότερα η Θάλασσα της Μάγχης, με τον περίφημο πορθμό του Καλέ. Βορειότερα βρίσκονται οι πορθμοί Σκάγερακ και Κάτεγατ και στη συνέχεια μπαίνουμε στη Βαλτική Θάλασσα. Είναι κλειστή και σχηματίζει τον Βοθνικό, το Φιλανδικό και τον κόλπο της Ρίγας. Στον Ατλαντικό βρίσκεται και ο μεγάλος Βισκαϊκός (ή Γασκονικός) κόλπος, ανάμεσα στην Πυρηναϊκή και τη Χερσόνησο της Βρετάνης.

Στη Μεσόγειο συναντάμε τον πορθμό του Γιβραλτάρ, τους κόλπους του Λέοντα, της Γένουας, του Τάραντα, της Βενετίας, της Τεργέστης και τους ελληνικούς κόλπους: Στρυμωνικό, Κασσάνδρας, Θερμαϊκό, Αμβρακικό, Μαλλιακό, Παγασητικό, Πατραϊκό, Λακωνικό, Κυπαρισσιακό, Σαρωνικό, Ευβοϊκό. Οι σπουδαιότεροι πορθμοί είναι της Μεσσήνης και του Οτράντο. Η διώρυγα της Κορίνθου είναι η πιο σημαντική. Υπάρχουν πολλές διώρυγες που ενώνουν τους διάφορους ποταμούς μεταξύ τους ή με λίμνες, στο εσωτερικό πολλών χωρών της Ευρώπης.

Χερσόνησοι, ακρωτήρια, νησιά

Εισχωρώντας βαθιά μέσα σε δύο ωκεανούς και σε πολλές θάλασσες σχηματίζει πλήθος ακρωτήρια, χερσονήσους, πορθμούς, νησιά και ισθμούς. Στα βόρεια σύνορά της σχηματίζονται οι Χερσόνησοι Χάνιν και Κόλα, στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό, όπου απλώνεται και η μεγάλη Σκανδιναβική Χερσόνησος, με το Βόρειο Ακρωτήριο. Στον Ατλαντικό βρίσκουμε τη Χερσόνησο της Γιουτλάνδης (ή Δανική), τις δύο μικρές χερσονήσους της Γαλλίας: της Νορμανδίας και της Βρετάνης, με τα ακρωτήρια Φινιστέρο και Άγιο Βικέντιο. Στη Μεσόγειο υπάρχουν οι εξής μεγάλες Χερσόνησοι: Ιβηρική (ή Ισπανική ή Πυρηναϊκή), η Ιταλική, η Βαλκανική και η Κριμαϊκή στον Εύξεινο Πόντο. Ακρωτήρια υπάρχουν ακόμα το Σπαρτιβέντο στην Ιταλία και τα ελληνικά Ταίναρο, Μαλέας, Καφηρέας, Σούνιο και Άκτιο.

Ανάμεσα στον Φινλανδικό Κόλπο και τη λίμνη Λατόγκα σχηματίζεται ο ισθμός της Καρελίας και στην Ελλάδα ο ισθμός του Αγίου Όρους (ο ισθμός της Κορίνθου είναι τώρα διώρυγα). Τα μεγαλύτερα νησιά της Ευρώπης είναι η Μεγάλη Βρετανία (230.000

τ. χλμ.), η Ισλανδία (103.000 τ. χλμ.), η Ιρλανδία (84.420 τ. χλμ.), η Νόβαγια Ζέμλια (82.600 τ. χλμ.), η Δυτική Σπίτσμπεργκ (39.414 τ. χλμ.), η Σικελία (25.462 τ. χλμ.), η Σαρδηνία (23.818 τ. χλμ.), η Κορσική (8.720 τ. χλμ.), η Κρήτη (8.258 τ. χλμ.), η Σχέλαντ (6.835 τ. χλμ.), η Εύβοια (3.908 τ. χλμ.), η Κολγκούγεφ (5.250 τ. χλμ.), η Μαγιόρκα (3.500 τ. χλμ.), η Γκότλαντ (3.200 τ. χλμ.) και η Μάλτα (316 τ. χλμ.).

Μορφολογία του εδάφους

Μεγάλες ανωμαλίες παρουσιάζει το ευρωπαϊκό έδαφος. Η Ανατολική Ευρώπη, όμως, εμφανίζεται επίπεδη και εξαιρετικά ομοιόμορφη. Καταλαμβάνει κυρίως τη μεγάλη λοφώδη ανατολικοευρωπαϊκή ρωσική πεδιάδα, ένα μεγάλο τμήμα της οποίας βρίσκεται σε υψόμετρο λιγότερο από 200 μ. Τα όρη που βρίσκονται στην περιοχή αυτή είναι προς Ανατολάς τα Ουράλια (με ψηλότερη κορυφή τη Ναρόνταγια (1.894 μ.), στα Νότια τα όρη της Κριμαίας (1.545 μ.) και ΒΔ η οροσειρά Χίμπιον (1.125 μ.). Σε αντίθεση με την Ανατολική, η Δ. Ευρώπη φαίνεται ως μια συνέχεια από μεγάλες και εύφορες πεδιάδες, που χωρίζονται από ορεινές αλυσίδες και όγκους με ακανόνιστη διάταξη προς όλες τις διευθύνσεις. Στα ΒΑ τμήματα της Δ. Ευρώπης υπάρχουν οι λοφώδεις πεδιάδες και τα οροπέδια της Φινλανδίας και της Σουηδίας, που έχουν δυτικό σύνορο το σκανδιναβικό υψίπεδο, όπου δεσπόζει το όρος Γκαλντχέπιγκεν (ύψους 2.468 μ.). Στα νότια συναντάμε το μεγάλο βύθισμα, που περιλαμβάνει τη Βόρεια Θάλασσα και τη Βαλτική. Με αυτή συνορεύει στα Νότια το βόρειο βαθύπεδο του κεντρικού τμήματος της Δ. Ευρώπης. Νοτιότερα ακόμα εκτείνεται η ορεινή αλυσίδα, με ψηλότερη κορυφή το όρος Πι ντε Σανσί του κεντρικού ορεινού όγκου της Γαλλίας. Στα Νότια η Δυτική Ευρώπη ορίζεται από τοξοειδείς οροσειρές αλπικής προέλευσης: τα Πυρηναία (ύψ. 3.404 μ.), τις Άλπεις (Λευκό Όρος 4.810 μ.), τα Καρπάθια (2.663 μ.). Από τις δύο πλευρές των Νότιων Καρπαθίων βρίσκονται οι κοιλάδες του Δούναβη, ενώ στα Νότια των Άλπεων εκτείνεται η κοιλάδα του Πάδου (Λομβαρδίας). Στην Ιβηρική Χερσόνησο υψώνονται τα όρη της Ανδαλουσίας, τα Κανταβρικά, η Σιέρα Μορένα, η Σιέρα Νεβάδα. Η μεγάλη οροσειρά των Άλπεων αποτελεί τεράστιο φράγμα, που εμποδίζει την επίδραση των μεσογειακών ανέμων να φτάσουν το εσωτερικό της Ευρώπης και να αλλάξουν το ηπειρωτικό της κλίμα.

Ποταμοί και λίμνες

Πυκνότατο είναι το ποτάμιο δίκτυο της Ευρώπης. Τα σημαντικότερα ποτάμια είναι:

Ο Βόλγας, με μήκος 3.820 χλμ., είναι το πιο μεγάλο ποτάμι της Ευρώπης και της Ρωσίας. Ο Δούναβης, δεύτερος μεγάλος ποταμός της Ευρώπης με 2.850 χλμ. μήκος, είναι πλωτός σε μεγάλη έκταση. Διαρρέει οκτώ χώρες της Κεντρικής κυρίως Ευρώπης (Γερμανία, Αυστρία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Σερβία, Ρουμανία, Βουλγαρία) και εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο. Στις όχθες του είναι χτισμένες μικρές και μεγάλες πόλεις. Οι πιο σπουδαίοι παραπόταμοί του είναι: ο Προύθος, ο Σερέτης, ο Αλούτας, ο Τέμες, ο Σάβος, ο Δράβος και ο Μοράβας.

Ο Ουράλης (2.534 χλμ. μήκος) ανήκει περισσότερο στην Ασιατική Ρωσία. Ο Δνείπερος (μήκος 2.201 χλμ.) εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο. Ο Ντον (μήκος 1.970 χλμ.) χύνεται στον Εύξεινο Πόντο. Ο Πετσχόρας, με μήκος 1.890 χλμ., είναι ο μεγαλύτερος από τους βόρειους ποταμούς της Ρωσίας. Ο Βιστούλας (μήκος 1.387 χλμ.) πηγάζει από τα Καρπάθια και χύνεται στη Βαλτική Θάλασσα. Είναι ο μεγαλύτερος πλωτός ποταμός της Πολωνίας. Ο Ρήνος (μήκος 1.326 χλμ.), διασχίζει την Ελβετία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία. Ξεκινά από τις Ελβετικές Άλπεις, διαρρέει τις ολλανδικές και γερμανικές πεδιάδες και κοντά στη Χάγη εκβάλλει στη θάλασσα της Μάγχης. Ο Δνείστερος (μήκος 1.352 χλμ.), πηγάζει από τα Καρπάθια και χύνεται στον Εύξεινο Πόντο. Ο Ντβίνα (μήκος 1.780 χλμ.) και ο Ντβίνα – Σουχόνα (μήκος 1.293 χλμ.). Ο Έλβας (μήκος 1.165 χλμ.), εκβάλλει στη Βόρεια θάλασσα. Είναι πλωτός μέχρι ένα σημείο για μικρά πλοιάρια. Ο Λίγηρας (μήκος 1.020 χλμ.) είναι ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια της Γαλλίας. Ο Τίσα (μήκος 976 χλμ., εμβαδό 153.000 τ. χλμ.) Ο Ροδανός (812 χλμ. μήκος) πηγάζει από τις Άλπεις και χύνεται στη Μεσόγειο Θάλασσα. Είναι πλωτός κατά το μεγαλύτερο μήκος του. Ο Σηκουάνας (μήκος 776 χλμ.) είναι πλωτός σε μήκος 570 χλμ. και εκβάλλει στη θάλασσα της Μάγχης. Ο Όντερ (μήκος 912 χλμ). πηγάζει από τα Καρπάθια και χύνεται στη Βαλτική. Ο Τάγος (μήκος 1.046 χλμ.) πηγάζει από τα Ιβηρικά όρη και χύνεται στον ποταμόκολπο της Λισαβώνας. Ο Βέσερ (μήκος 772 χλμ.) εκβάλλει στη Βόρεια Θάλασσα.

Την Ιταλική Χερσόνησο διαρρέουν ο Πάδος και ο Τίβερης. Ο πρώτος χύνεται στην Αδριατική Θάλασσα. Το μήκος του φτάνει τα 700 χλμ. Είναι πλωτός και αρδεύει τη μεγάλη ομώνυμη πεδιάδα. Ο Πάδος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Ιταλίας. Μικρότερος είναι ο Τίβερης (400 χλμ. μήκος), αλλά είναι και ο γνωστότερος. Βρίσκεται κοντά στη Ρώμη.

Ο Έβρος (μήκος 552 χλμ.) πηγάζει από τον Αίμο και εκβάλλει στο Αιγαίο Πέλαγος. Αρδεύει την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία.

Υπάρχουν και άλλοι μικρότεροι αλλά αξιόλογοι ποταμοί, όπως ο Μόζας, ο Γαρούνας, ο Τάμεσης, ο Ονέγκα, ο Προύθος, ο Μέμελ, ο Νέβα, ο Μέζεν και οι ελληνικοί: Αξιός, Αλκιάκμονας, Στρυμόνας, Αχελώος, Σπερχειός, Πηνειός.

Στην Ευρώπη υπάρχουν πάρα πολλές λίμνες, αλλά όλες έχουν μικρές διαστάσεις. Οι περισσότερες είναι συγκεντρωμένες γύρω από τη Βαλτική Θάλασσα και στην Αλπική περιοχή. Οι σημαντικότερες είναι η Λάτογκα, η Ονέγκα (στη Ρωσία), η Βένερ, η Βέτερ (στη Σουηδία), η Ματζιόρε και η Κόμο (στην Ιταλία), της Κωνσταντίας και της Γενεύης (στην Ελβετία), η Μπάλατον (στην Ουγγαρία), η Σκόδρα, οι Πρέσπες, η Οστρόβου κ.ά.

Πόλεις και λιμάνια

Οι πιο σημαντικές από τις ευρωπαϊκές πόλεις είναι: Λονδίνο, Γλασκώβη, Εδιμβούργο, Μάντσεστερ, Μπέρμιγχαμ, Δουβλίνο, Παρίσι, Μπορντό, Λυών, Μασσαλία, Μαδρίτη, Βαρκελώνη, Καρθαγένα, Σεβίλλη, Ρώμη, Τορίνο, Μιλάνο, Νάπολι, Φλωρεντία, Γένουα, Χάγη, Άμστερνταμ, Βρυξέλλες, Αμβέρσα, Βέρνη, Γενεύη, Ζυρίχη, Βιέννη, Βόννη, Αμβούργο, Φρανκφούρτη, Στουτγάρδη, Όσλο, Στοκχόλμη, Ελσίνκι, Βερολίνο, Λειψία, Βουδαπέστη, Πράγα, Βουκουρέστι, Βελιγράδι, Ζάγκρεμπ, Βαρσοβία, Κρακοβία, Μόσχα, Λένινγκραντ, Στάλινγκρατ, Γκόρκι, Οδησσός, Σόφια, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιάς.

Ευρωπαϊκά λιμάνια: Θεσσαλονίκη, Πειραιάς, Πάτρα (Ελλάδα), Γένουα, Βενετία, Τεργέστη, Πρίντεζι, Μπάρι, Νάπολι, Λιβόρνο (Ιταλία), Μασσαλία, Χάβρη, Μπορντό, Τουλόν (Γαλλία), Εδιμβούργο, Λίβερπουλ, Πλίμουθ, Πόρτσμουθ, Σαουθάμπτον, Κάρντιφ (Αγγλία), Βαρκελώνη, Βαλέντσια, Σαραγόσα, Καρθαγένα (Ισπανία), Αμβούργο, Κίελο, Βρέμη (Γερμανία), Άμστερνταμ, Ρότερνταμ (Ολλανδία), Αμβέρσα, Λιέγη (Βέλγιο), Λένινγκραντ, Οδησσός, Αρχάγγελος, Μπακού, Σεβαστούπολη (Ρωσία, Ουκρανία, Γεωργία), Οπόρτο, Φάρο, Λισαβώνα (Πορτογαλία), Ντουμπρόβνικ, Ριγέκα (Κροατία), Βάρνα, Πύργος (Βουλγαρία), Γδίνια, Γκντανσκ (Πολωνία), Όσλο (Νορβηγία), Στοκχόλμη (Σουηδία), Ελσίνκι (Φινλανδία), Κωνστάντζα (Ρουμανία).

Βασικές περιοχές

Η Ευρώπη διαιρείται σε πέντε βασικές περιοχές:

1.Νότια Ευρώπη: Περιλαμβάνει τις χώρες της Βαλκανικής (Ελλάδα, Αλβανία, Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία- Ερζεγοβίνη, Σερβία, Σκόπια, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ευρωπαϊκή Τουρκία), Ιταλικής (Ιταλία) και Ιβηρικής Χερσονήσου (Ισπανία, Πορτογαλία).

2. Βόρεια Ευρώπη: Περιλαμβάνει τη Σκανδιναβική Χερσόνησο (Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία), τη Γιουτλάνδη (Δανία) και τις Βαλτικές χώρες (Λιθουανία, Εσθονία, Λετονία) καθώς και την Ισλανδία.

3.Ανατολική Ευρώπη: Περιλαμβάνει τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία, την Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Μολδαβία.

4. Δυτική Ευρώπη: Σε αυτήν ανήκουν η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, η Αγγλία και η Ιρλανδία.

5.Κεντρική Ευρώπη: Σε αυτήν ανήκουν η Γερμανία, η Αυστρία, η Ελβετία, η Τσεχία, η Σλοβακία, η Πολωνία και η Ουγγαρία. Το κλίμα

Το κλίμα της Ευρώπης μπορεί να θεωρηθεί από τα πιο καλά στον κόσμο. Μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα, που ανήκει στον πολικό κύκλο, χαρακτηρίζεται από ακραίες θερμοκρασίες κατά τον χειμώνα. Το μεγάλο μέρος ανήκει στην εύκρατη ζώνη. Τρεις βασικοί παράγοντες συντελούν σε αυτή τη διαμόρφωση: Η θέση της σε συνδυασμό με τα ρεύματα του Ατλαντικού και το ότι δεν χαρακτηρίζεται από μεγάλο υψόμετρο. Το ευρωπαϊκό κλίμα χαρακτηρίζεται από τέσσερις τύπους: το κλίμα της περιοχής προς τον Ατλαντικό, το ηπειρωτικό κλίμα (περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης), το αρκτικό κλίμα (σε ένα μικρό μέρος της Βόρειας Ευρώπης) και το μεσογειακό κλίμα στη Νότια Ευρώπη. Θα μπορούσε ακόμη να αναφερθεί και το κλίμα της Κεντρικής Ευρώπης ως μεταβατικό ανάμεσα και στους τέσσερις τύπους κλίματος που αναφέρθηκαν (περιοχή της Τσεχοσλοβακίας και της Ουγγαρίας).