Μύθοι και θρύλοι για την έκλειψη Ηλίου ανά τους αιώνες

Η έκλειψη ήταν πάντα ένα σημάδι. Για όλους τους πολιτισμούς, τους λαούς και

τις θρησκείες, η Σελήνη που κάλυπτε το φως του Ηλίου ήταν ένας οιωνός εξ

ουρανού. Κακός τις περισσότερες φορές, αλλά όχι πάντα. Κάθε πολιτισμός, κάθε

φυλή στο παρελθόν (αλλά και σήμερα ακόμη) πιστεύει σε έναν θρύλο γύρω από την

έκλειψη. Οι αρχαίοι Κινέζοι έτρεμαν τον αόρατο δράκο που εμφανιζόταν έξαφνα

για να «καταπιεί» τον Ήλιο. Στην Ινδία, οι άνθρωποι κρύβονταν κάτω από το νερό

για να σωθούν από την καταστροφική του μανία, ενώ στην Ιαπωνία κάλυπταν τα

πηγάδια τους φοβούμενοι τις… δηλητηριώδεις σταγόνες που θα έπεφταν από τον

ουρανό, στη διάρκεια μιας έκλειψης.

Στην Αρχαία Ελλάδα, όπου εντοπίζονται και οι πρώτες ιστορικές αναφορές

ηλιακών εκλείψεων, πίστευαν πως ήταν ο Δίας εκείνος που έκανε νύχτα το

καταμεσήμερο, για να τρομάξει τους ανθρώπους. Η έκλειψη ήταν οιωνός σταλμένος

από τους θεούς. Αυτό το μήνυμα της έκλειψης επιχειρεί να αναλύσει και ο

Πίνδαρος σε ένα από τα σωζόμενα ποιήματά του, όπου κάνει λόγο για μια ολική

έκλειψη (πιθανότατα εκείνη που έγινε στις 30 Απριλίου του 463 π.Χ. και η οποία

ήταν ορατή από τη Θήβα): «Ακτίνα του Ήλιου! Ω, εσύ που βλέπεις μακριά, τι θα

μηχανευτείς τώρα; Ω, μητέρα των ματιών μου! Ω, υπέρτατε αστέρα, που μας

κρύφτηκες μέρα μεσημέρι! Γιατί περιέπλεξες έτσι τη δύναμη του ανθρώπου και τον

τρόπο σοφίας, με το να ορμήσεις μπροστά στο σκιερό μονοπάτι;».

Στην Ταϊτή πιστεύεται πως οι εκλείψεις γίνονται για να γιορτασθεί ο έρωτας

τού Ήλιου με τη Σελήνη, ενώ οι Εσκιμώοι αλλά και πολλές φυλές της Αμερικής

πίστευαν πως στη διάρκεια μιας έκλειψης ο Ήλιος και η Σελήνη αφήνουν τις…

θέσεις τους στον ουρανό, για να ρίξουν μια ματιά στα όσα διαδραματίζονται κάτω

στη Γη.

Σε κάθε γωνιά του πλανήτη, άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτισμούς πιστεύουν σε

παράξενους θρύλους που σχετίζονται με την έκλειψη του Ηλίου. Πολλοί θεωρούν

πως πρόκειται για τον οιωνό μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής, ενώ στην Ανατολή

μιλούν για δράκους και πνεύματα που «καταπίνουν» τον Ήλιο.

Κίνα

Ο δράκος καταπίνει τον Ήλιο

Η αρχαιότερη αναφορά σε μιαν έκλειψη Ηλίου έρχεται από την Κίνα. Οι ιστορικοί

εκτιμούν πως πρόκειται για μια έκλειψη που έγινε ορατή από την Κίνα γύρω στα

2134 π.Χ. Οι Κινέζοι πίστευαν, τότε, πως ένας αόρατος δράκος καταπίνει τον

Ήλιο. Και για να τον διώξουν έκαναν φασαρία. Ο όχλος χτυπούσε δυνατά τα

τύμπανα και οι τοξότες πετούσαν τα βέλη τους ψηλά στον ουρανό, νομίζοντας πως

έτσι ο δράκος θα φοβηθεί και θα φύγει.Η έκλειψη όμως συνέβη, χωρίς οι δύο

αστρονόμοι του αυτοκράτορα να την έχουν προβλέψει. Εξοργισμένος ο αυτοκράτορας

που δεν ήταν προετοιμασμένος για να διώξει τον δράκο, διέταξε να αποκεφαλιστούν.

Μέση Ανατολή

Η πρόβλεψη του Θαλή

Η έκλειψη που έγινε στις 28 Μαΐου του 585 π.Χ. ήταν η πρώτη που προβλέφθηκε

σωστά από τον Θαλή τον Μιλήσιο (φωτό) και στάθηκε η αφορμή για να σταματήσουν

οι εχθροπραξίες ανάμεσα σε δύο εθνότητες της Μέσης Ανατολής: τους Μήδες και

τους Λυδίους. Ξαφνικά, στη διάρκεια της μάχης, «η ημέρα έγινε νύχτα». Το

φαινόμενο εντυπωσίασε τόσο τους πολεμιστές, που «πάγωσαν». Η έκπληξή τους ήταν

τέτοια που σταμάτησαν ό,τι έκαναν, κήρυξαν ανακωχή και οι εχθροπραξίες σταμάτησαν.

Αρχαία Αίγυπτος

Σημάδια – σύμβολα για τον θρίαμβο του φωτός

Το μυστήριο της Αρχαίας Αιγύπτου σπαζοκεφαλιάζει τους επιστήμονες εδώ και

αιώνες. Οι Αιγύπτιοι λάτρευαν τον ουρανό, έκτισαν τα μεγαλύτερά τους μνημεία

σύμφωνα με τη θέση των ουράνιων σωμάτων και παρακολουθούσαν με ευλάβεια τα

άστρα από την κοιλάδα του Νείλου. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να μην υπάρχει η

παραμικρή αναφορά σε κάποια έκλειψη Ηλίου ή Σελήνης σε ολόκληρη την αρχαία

αιγυπτιακή Ιστορία; Ιστορικοί, αρχαιολόγοι και αστρονόμοι έχουν προσπαθήσει να

βρουν μία ικανοποιητική απάντηση. Άλλωστε, τουλάχιστον μία έκλειψη κάθε 75

χρόνια ήταν ορατή από κάποιο σημείο της Αιγύπτου στη 2η και την 3η χιλιετία

π.Χ. Γιατί ένας πολιτισμός που λάτρεψε τον Ήλιο να μην έχει κάνει ούτε μία

αναφορά σε ένα τόσο μυστηριώδες, εντυπωσιακό και σημαδιακό ­ για την εποχή

εκείνη ­ φαινόμενο, όπως είναι μία έκλειψη Ηλίου;

Οι θιασώτες της θεωρίας που έχει κερδίσει τις περισσότερες γνώμες των ειδικών,

υποστηρίζουν ότι οι Αιγύπτιοι έχουν αφήσει σημάδια των εκλείψεων. Απλά δεν

είναι τόσο φανερά όσο θα περίμενε κανείς. Μιλούν για συμβολική αναπαράσταση

των εκλείψεων, όπως έχει σχεδιαστεί στην είσοδο πολλών ταφικών μνημείων και

ναών. Το σχέδιο δείχνει έναν μαύρο κύκλο από τον οποίο ξεπηδούν λαμπερές

ακτίνες φωτός και λένε ότι απεικονίζει τον θρίαμβο του φωτός πάνω στο σκοτάδι.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το σχέδιο αυτό συνοδεύεται από τα κεφάλια δύο

ερπετών και τα κέρατα μιας γίδας, σύμβολα του Ήλιου για τους Αιγυπτίους.

Αρχαία Ελλάδα – Ρώμη

Ο Πλούραρχος περιγράφει ολική έκλειψη

Στις 3 Αυγούστου του 431 π.Χ. «ο Ήλιος πήρε το σχήμα μηνίσκου και ξανάγινε

ολόκληρος, ενώ στη διάρκεια της έκλειψης έγιναν ορατοί μερικοί αστέρες».

Η περιγραφή ανήκει στον Θουκυδίδη, ο οποίος παρατήρησε ότι στη διάρκεια του

Πελοποννησιακού Πολέμου σημειώθηκαν πολλές ηλιακές εκλείψεις το οποίο μάλιστα

είχε συνδέσει με σεισμούς.

Στις 15 Αυγούστου του 310 π.Χ. την ολική έκλειψη του Ήλιου παρατήρησε ο

τύραννος Αγαθοκλής και οι άνδρες του, όταν είχαν αναχωρήσει από τις Συρακούσες

για την Αφρική.

Στους διαλόγους του Πλουτάρχου αναφέρεται η περίπτωση μιας ηλιακής έκλειψης

που παρατήρησε ο Λούκιος, «η οποία αρχίζοντας μετά το μεσημέρι, μας έδειξε

πολλούς αστέρες σε όλα τα μέρη του ουρανού και προκάλεσε πτώση της

θερμοκρασίας και ψύχρα, όπως ακριβώς κατά το λυκόφως». Η έκλειψη αυτή

εξακριβώθηκε ότι συνέβη στις 20 Μαρτίου του 71 μ.Χ. Στη Ρωμαϊκή Ιστορία

αναφέρεται επίσης μεγάλος αριθμός εκλείψεων. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές

περιγράφεται από τον Κικέρωνα και συνέβη στις 21 Ιουνίου του 40 π.Χ. Όσο για

αυτήν της 21ης Ιουνίου του 168 π.Χ., λέγεται ότι βοήθησε τους Ρωμαίους

στρατιώτες να κερδίσουν τους Μακεδόνες, με τους οποίους βρίσκονταν σε πόλεμο,

καθώς την ερμήνευσαν ως «την έκλειψη ενός βασιλιά».

Στόουνχετζ

Το μνημείο που σημαδεύει το θερινό ηλιοστάσιο

Το μνημείο του Στόουνχετζ στην Αγγλία είναι ένα από τα πιο μυστηριώδη στην

ιστορία της ανθρωπότητας. Πολλοί λένε ότι δεν είναι τυχαίο που οι τεράστιοι

ογκόλιθοι μεταφέρθηκαν εκεί για να σχηματίσουν το μνημείο περίπου την ίδια

εποχή που χτίστηκε η Μεγάλη Πυραμίδα του Χέοπα στην Αίγυπτο.

Το Στόουνχετζ, εκτός από τους φαν των… Χ-Files, ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία

και στους φίλους των ουράνιων φαινομένων. Τη μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου, που

σημαίνει την έναρξη του καλοκαιριού, δηλαδή την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου

(21 Ιουνίου), ο ανατέλλων ήλιος εμφανίζεται στον ορίζοντα σε πλήρη

ευθυγράμμιση με τις γιγαντιαίες πέτρες του μνημείου. Γι’ αυτό και πολλοί

πιστεύουν ότι το μνημείο χτίστηκε για να σημαδεύει την αρχή του χρόνου, μια

που έτσι μπορούσαν να καθορίσουν την ακριβή του διάρκεια. Έπαιζε δηλαδή τον

ρόλο του ημερολογίου, βάσει του οποίου οι κάτοικοι εκείνης της περιοχής

μπορούσαν να προγραμματίσουν τις αγροτικές τους εργασίες.

Η προχωρημένη επιστημονική γνώση των δημιουργών του Στόουνχετζ, όμως, φαίνεται

σε ένα ακόμα σημείο, εκπλήσσοντας ακόμα περισσότερο τους ειδικούς. Η πρόβλεψη

των εκλείψεων εξαρτάται από τη διάρκεια των φάσεων της Σελήνης, η οποία εύκολα

σηματοδοτείται. Εξαρτάται όμως και από τον κύκλο της περιστροφής δύο αόρατων

σημείων στο Διάστημα: Εκεί δηλαδή που συναντώνται οι τροχιές της Σελήνης και

της Γης.

Η εξέταση του μνημείου φανερώνει ότι οι σχεδιαστές του είχαν βρει τη μέθοδο

υπολογισμού αυτού του κύκλου και είχαν σημαδέψει όλα τα σημεία της τροχιάς της

Σελήνης με τεράστιους βράχους. Έτσι μπορούσαν να προβλέψουν τις εκλείψεις.

Κανείς δεν ξέρει ποιος πολιτισμός έχτισε το Στόουνχετζ.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι υπήρξε ένα κεντρικό σημείο συγκέντρωσης, λατρείας και

παρατήρησης των ουράνιων φαινομένων ­ ανάμεσά τους και οι εκλείψεις ­ για τους

ανθρώπους της αρχαιότητας. Ακόμα και σήμερα, πάντως, οι λάτρεις του Ήλιου

συγκεντρώνονται κάθε χρόνο στη σκιά των ιερών επιβλητικών του βράχων για να

γιορτάσουν την ανατολή του θερινού ηλιοστασίου.

Ελλάδα

Η επιστροφή του Οδυσσέα

Στην «Οδύσσεια» του Ομήρου, ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη στη διάρκεια μιας

έκλειψης Ηλίου. Την ημέρα που πρόκειται να φανερωθεί και να εξοντώσει τους

μνηστήρες της Πηνελόπης, ο μάντης Θεκλύμενος αναφέρει, ανάμεσα σε άλλους

κακούς οιωνούς, πως «χάθηκε ο Ήλιος, πλάκωσε παντού πηχτή θολούρα». Η φράση

αυτή ερμηνεύτηκε από τον Πλούταρχο και τον Ευστάθιο ως πρόβλεψη μιας ολικής

έκλειψης Ηλίου. Ορσμένοι σύγχρονοι ερευνητές μάλιστα ταύτισαν την έκλειψη με

εκείνη της 16ης Απριλίου του 1178 π.Χ, η οποία ήταν ολική στην περιοχή γύρω

από την Ιθάκη.

Ινδία

Η οργή του δράκου

Κι εκεί, οι άνθρωποι πίστευαν πως για την έκλειψη ευθύνονταν κάποιοι μεγάλοι

δράκοι που ζούσαν στον ουρανό. Στη διάρκεια μιας έκλειψης, για να

προφυλαχθούν, βουτούσαν μέσα σε λίμνες και άφηναν το νερό να καλύψει ολόκληρο

το σώμα τους, μέχρι τον λαιμό. Πίστευαν πως η ιεροτελεστία αυτή θα μπορούσε να

τους προφυλάξει από την οργή του δράκου.

Αγγλία

Ήξεραν ακριβώς τις κινήσεις!

Οι παλιοί τεχνίτες που έχτισαν το Στόουνχετζ της Αγγλίας είχαν αναπτύξει μια

μέθοδο για να προβλέπουν τις εκλείψεις, παρακολουθώντας τους «κύκλους» της

Σελήνης. Η δομή του Στόουνχετζ αποδεικνύει πως ήξεραν πράγματι τις ακριβείς

κινήσεις του Ήλιου και της Σελήνης.

Λουδοβίκος

Φόβος έως θανάτου

Ο αυτοκράτορας της Γαλλίας Λουδοβίκος ο Α’, (η ενθρόνισή του σε γκραβούρα

εποχής) γιος του Καρλομάγνου, πέθανε παρατηρώντας την έκλειψη που σημειώθηκε

στις 5 Μαΐου του 840 μ.Χ. Η έκλειψη εκείνη είχε διάρκεια πέντε λεπτών και 46

δευτερολέπτων. Λέγεται πως ο Λουδοβίκος έμεινε να παρατηρεί τον Ήλιο που τον

σκέπαζε η Σελήνη για πέντε ολόκληρα λεπτά και πως αναστατώθηκε τόσο, που

πέθανε από τον φόβο του.

Ιαπωνία

Δηλητήριο εξ ουρανού

Πριν από χρόνια, οι άνθρωποι στην Ιαπωνία πίστευαν πως στη διάρκεια μιας

έκλειψης πέφτουν από τον ουρανό σταγόνες με δηλητήριο. Γι΄ αυτό και,

περιμένοντας την έκλειψη, μέρες πριν, σκέπαζαν όλα τα πηγάδια τους για να

κρατήσουν τις δηλητηριώδεις σταγόνες μακριά από το πόσιμο νερό τους.

Αμερική

Ο Κολόμβος προβλέπει έκλειψη Σελήνης

Ο Χριστόφορος Κολόμβος χρησιμοποίησε τις αστρονομικές του γνώσεις για να

«εκβιάσει» τους ιθαγενείς στην Τζαμάικα, όπου έμεινε με το πλοίο και το

πλήρωμά του για περίπου έναν χρόνο. Όταν σταμάτησαν να του στέλνουν τρόφιμα, ο

Κολόμβος επέλεξε τη νύχτα της 29ης Φεβρουαρίου του 1504, για να τους

προειδοποιήσει: Τους είπε πως ο Θεός έχει θυμώσει πολύ μαζί τους και πως για

τον λόγο αυτό θα εξαφανίσει τη Σελήνη. Πράγματι, λίγα λεπτά αργότερα, οι

ιθαγενείς είδαν το φεγγάρι να χάνεται. Έπεσαν στα γόνατα, ζητώντας από τον

Κολόμβο να τους συγχωρήσει. Κι εκείνος τους «συγχώρησε», όταν πια η έκλειψη

(Σελήνης, έστω…) είχε τελειώσει.