Διαστάσεις Το νησί της γνώσης

Πώς να είναι άραγε να έχεις μιλήσει με τους μεγαλύτερους επιστήμονες του αιώνα

που δύει; Με τον πατέρα της κβαντικής μηχανικής, ας πούμε, και με τον πατέρα

της σχετικότητας; Αναζητώντας μια απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, οι

δημοσιογράφοι της «Ρεπούμπλικα» συναντήθηκαν πρόσφατα στο Μέιν με τον άνθρωπο

στον οποίο ανήκει η ρήση: «Όσο μεγαλώνει το νησί της γνώσης, τόσο μακραίνουν

τα όρια της γνώσης». Δόκτωρ Τζων Γουίλερ «τον ρώτησαν» ποιος ήταν ο

σημαντικότερος επιστήμονας αυτού του αιώνα;

Ο Νιλς Μπορ, χωρίς καμιά αμφιβολία, απάντησε ο 90χρονος καθηγητής του

Πρίνστον, που μαζί με τον μαθητή του Ρίτσαρντ Φέινμαν έχουν υπογράψει τις

εγκυρότερες μελέτες για τις «μαύρες τρύπες» – έναν όρο, άλλωστε, που ο ίδιος

επινόησε. Ο πατέρας της κβαντικής μηχανικής ήταν διατεθειμένος να ταξιδέψει

οπουδήποτε προκειμένου να μάθει τις απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα, και είχε

πειστεί πως οι ιδανικοί τόποι ήταν η Ινδία και η Κίνα. Στις χώρες αυτές έμεινε

αρκετό καιρό και μίλησε με αρκετούς επιστήμονες, αλλά επέστρεψε μάλλον

απογοητευμένος. Όταν μιλούσε, ήταν πολύ δύσκολο να τον παρακολουθήσεις. Μια

μέρα που συζητούσε για την ατομική βόμβα με τον Τσώρτσιλ, ο τελευταίος γύρισε

σ’ ένα σύμβουλό του και τον ρώτησε: «Μα γιατί αυτός ο άνθρωπος χρησιμοποιεί

τόσο μεγάλες φράσεις;».

Στην πρώτη του διάλεξη, που κρατήθηκε μυστική για να μη μαζευτεί πάρα πολύς

κόσμος, ο Αϊνστάιν μίλησε για την ουσία της φύσης. Ο Γουίλερ ήταν εκεί, όπως

και στην τελευταία διάλεξη που έδωσε ο πατέρας της σχετικότητας, είκοσι χρόνια

αργότερα, κλείνοντάς την με το ρητορικό ερώτημα: «Αν εγώ παρατηρώ ένα ποντίκι,

το γεγονός ότι το παρατηρώ μπορεί να αλλάξει τη φύση του;». Δεν του άρεσε

καθόλου ότι η παρατήρηση είχε προσλάβει τόσο μεγάλη σημασία σε σχέση με τον

ορισμό της πραγματικότητας. Μια μέρα τον επισκέφθηκε ο Γουίλερ για να του

μιλήσει για τα ποζιτρόνια και τις μαύρες τρύπες. Ο Αϊνστάιν τον άκουσε

προσεκτικά για είκοσι λεπτά, και στο τέλος του είπε: «Δεν μπορώ να πιστέψω

ακόμη ότι ο Θεός παίζει ζάρια. Ίσως όμως να έχω κερδίσει το δικαίωμα να κάνω

λάθη».

Ο Γουίλερ είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και τον καλύτερο φίλο του Αϊνστάιν στο

Πρίνστον, τον Κουρτ Γκέντελ, που ανέπτυξε μια δική του θεωρία του Σύμπαντος. Ο

μεγάλος Αμερικανοαυστριακός φιλόσοφος περιγράφει ένα Σύμπαν όπου, προχωρώντας

διαρκώς προς το μέλλον, μπορείς να ξαναβρεθείς στο παρελθόν και να ζήσεις την

ίδια ζωή. Ένα Σύμπαν με ένα χρόνο κλειστό, όπως κλειστός είναι ο χώρος στον

πλανήτη μας. Όταν τον επισκέφθηκε ο Γουίλερ με δύο συνεργάτες του για να του

μιλήσουν για το υπό έκδοση βιβλίο τους, εκείνος τους ρώτησε αν μιλούν σ’ αυτό

για το θεώρημά του. Εκείνοι του απάντησαν αρνητικά. «Κρίμα», είπε. «Θα έπρεπε

να με έχετε πάρει πιο σοβαρά».