Οτι, τελικά, ο Νίκος Φίλης και ο Πάνος Σκουρλέτης θα έχριζαν εαυτούς οπαδούς της αρχαιολατρίας, του παρελθόντος που αγκυλώνει, αυτό δεν θα μπορούσα να το φανταστώ. Οχι επειδή πιστεύω ότι οι ιδεολογικές περιπέτειες του ΚΚΕ εσωτερικού, στις οποίες και οι δύο συμμετείχαν, θα τους είχαν οπλίσει με τη βασική κριτική στάση απέναντι στη χρήση του παρελθόντος. Δεν περίμενα δηλαδή από τον Φίλη ή τον Σκουρλέτη να μπορούν να αντιπαρατεθούν στον Ζαμπέλιο και τον Παπαρρηγόπουλο, στην καταστροφική για τη χώρα Μεγάλη Ιδέα και στην εθνικοπατριωτική χρήση της εθνικόφρονος πεποίθησης περί τρισχιλιετούς συνέχειας του έθνους.

Περίμενα όμως και από τους δύο λίγο πραγματισμό –άλλωστε, τον διέθεταν, απ’ όσο θυμάμαι, στην κομματική τους καριέρα. Επαιζαν, βεβαίως, και οι δύο με τα σύμβολα, τα άγια των αγίων της Αριστεράς, αλλά ταυτόχρονα τα χρησιμοποίησαν όταν χρειάστηκε, πιστοί στο δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» –ιδίως ο Νίκος Φίλης, που βρέθηκε σε ηγετική θέση στην κομματική «Αυγή», έπαιξε αυτό το παιχνίδι άριστα προς όφελός του και των απόψεών του. Κατ’ αναλογίαν, συνεπώς, ο κομματικός πραγματισμός θα μπορούσε να τους έχει ενσταλάξει την πεποίθηση ότι οι κοινωνίες είναι αναγκασμένες, αν θέλουν να κερδίσουν τα στοιχήματά τους, να κοιτάζουν μπροστά και όχι πίσω.

Αλλά, πάλι, μήπως ο πραγματισμός των δύο συγκεκριμένων στελεχών δεν συνδέεται σε τίποτα με τον πραγματισμό που χρειάζεται η χώρα; Μπορούν, στα σοβαρά, τα δύο συγκεκριμένα πρόσωπα να σχεδιάσουν και να συμβάλουν σε οποιαδήποτε ανάκαμψη; Δύσκολο. Ο ένας, ο Φίλης, στρατευμένος, όλη του τη ζωή ήταν σε μια κομματική «διαδικασία». Ο άλλος, ο Σκουρλέτης, συνδύασε την υπουργική του θητεία με την αντίθεση σε κάθε έννοια προόδου, ξεκινώντας από τις Σκουριές. Επί της ουσίας δεν έχουν τίποτα να πουν για τη ζωή εκεί έξω. Γι’ αυτό επιλέγουν την εσωστρέφεια, επιλέγουν τα αριστερά δόγματα που αρνούνται την ανάπτυξη στο όνομα είτε της οικολογίας (ταλαιπωρημένη από τον Κουρουμπλή, αλλά δεν βαριέσαι…) είτε της παρελθοντολαγνείας.

Κάπως έτσι, Φίλης και Σκουρλέτης, μέσω της πολλής αριστερίλας, συναντούν την εθνικοφροσύνη και τους συνδικαλιστές της αρχαιολογίας που αντλούν επιχειρήματα κατά της ανάπτυξης, μέσω της συντεχνιακής τους ισχύος, στην περιοχή των εθνικοφρόνων συμβόλων. Ο πολιτικός τυχοδιωκτισμός έχει πολλά πρόσωπα. Δεν χάλασε ο κόσμος αν προβληθούν δυο ακόμα.