Για δεκαετίες, η επικρατούσα θεωρία υποστήριζε ότι ο Homo sapiens εμφανίστηκε στην ανατολική Αφρική πριν από περίπου 200.000 χρόνια και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ωστόσο, πρόσφατες ανακαλύψεις στο Jebel Irhoud του Μαρόκου και στη Νότια Αφρική έχουν καταδείξει ότι η προέλευση της ανθρωπότητας ήταν πολύ πιο σύνθετη και γεωγραφικά διασκορπισμένη. Μια νέα μελέτη στο Nature, από ομάδα του Πανεπιστημίου της Ουψάλας, επιβεβαιώνει ότι ο νότος της αφρικανικής ηπείρου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρώπου. Η έρευνα, η μεγαλύτερη που έχει πραγματοποιηθεί σε αρχαίο αφρικανικό DNA, ανέλυσε τα γονιδιώματα 28 ατόμων που έζησαν στη Νότια Αφρική τα τελευταία 10.000 έως 150 χρόνια. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι άνθρωποι αυτοί δεν αποτελούσαν απλώς μια τοπική ομάδα, αλλά έναν πληθυσμό που είχε παραμείνει γενετικά απομονωμένος για τουλάχιστον 200.000 χρόνια.
Την ώρα που άλλοι πληθυσμοί σε Αφρική και Ευρασία μετακινούνταν και αναμειγνύονταν, δημιουργώντας δίκτυα ανταλλαγής γονιδίων, στο νότιο τμήμα της ηπείρου υπήρχε μια «σταθερή γενετική δεξαμενή», μια ανθρώπινη «κιβωτός» που διατήρησε κρίσιμες εξελικτικές παραλλαγές. Η ανακάλυψη αυτή ανατρέπει την ιδέα της Ανατολικής Αφρικής ως μοναδικής κοιτίδας της ανθρωπότητας. Ηδη από το 2017, τα ευρήματα στην Jebel Irhoud – απολιθώματα ηλικίας έως 350.000 ετών – είχαν δείξει ότι σύγχρονοι άνθρωποι υπήρχαν σε πολλά σημεία της ηπείρου. Επιπλέον, το 2019, γενετικές αναλύσεις εντόπισαν την αρχαιότερη μητρική γραμμή του Homo sapiens στη λεκάνη του Ζαμβέζη, ενισχύοντας την ιδέα ενός παναφρικανικού μοντέλου εξέλιξης.
Παρά τις ακραίες κλιματικές συνθήκες που δυσκολεύουν τη διατήρηση DNA στην Αφρική, η ομάδα του Ματίας Γιάκομπσον κατάφερε να ανακτήσει πολύτιμα γονιδιώματα. Η ανάλυση έδειξε ότι οι πληθυσμοί αυτοί εξελίχθηκαν πολιτισμικά και τεχνολογικά χωρίς εισροές νέων ομάδων, γεγονός που αποδεικνύει ότι η καινοτομία ήταν τοπική και αυτόνομη.
Η μελέτη αποκάλυψε επίσης 79 αποκλειστικές γενετικές παραλλαγές του Homo sapiens, μεταξύ των οποίων και μεταβολές που αφορούν τη λειτουργία των νεφρών – πιθανόν συνδεδεμένες με την εξελικτική μας ικανότητα να ψύχουμε το σώμα μέσω της εφίδρωσης.
Ο απομονωμένος αυτός πληθυσμός άρχισε να αναμειγνύεται με άλλους μόλις πριν από 1.400 χρόνια, όμως η γενετική του κληρονομιά παραμένει ζωντανή: οι σύγχρονοι San της Νότιας Αφρικής διατηρούν περίπου 80% αυτής της αρχαίας ποικιλότητας.
