Θυμάμαι την αυτοσυγκράτηση με την οποία έφτασα στον χώρο των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, στην Κουμουνδούρου, για το αφιέρωμα «Τα καλοκαίρια της Αριστεράς» που οργανώναμε τον Ιούλιο του 2009 στον «Ταχυδρόμο». Κι αν φαινόταν πολύ ποπ ο τίτλος;

Αν έφτανε στα όρια της ελαφρότητας, με δεδομένο τον πυκνό ιστορικό χρόνο στον οποίο αναφερόταν; Ευτυχώς ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και η ομάδα του αποδείχθηκαν πιο «ανοιχτοί» στη δημοσιογραφική προσέγγιση, έτσι ώστε το αφιέρωμα τελικά να περιέχει από την κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα και τα επισκεπτήρια των συγγενών στους εξορίστους του Αϊ-Στράτη (η φωτογραφία του Κώστα Κουλουφάκου με τη μητέρα του Αγγελική και τον αδερφό του Τάσο) μέχρι τα τραπεζώματα των Λαμπράκηδων και τα νεανικά περιοδικά της εποχής.

Παρόμοιες σκέψεις γεννιούνται για το «ανοιχτό» και πολυθεματικό Φεστιβάλ Ιστορίας που διοργανώνουν τα ΑΣΚΙ στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων από αύριο έως τις 19 του μήνα, με αφορμή τα 30 χρόνια λειτουργίας τους. Στη διάρκεια των 11 ημερών θα πραγματοποιούνται καθημερινά με ελεύθερη είσοδο: θεματικές συζητήσεις, εργαστήρια, προβολές ντοκιμαντέρ, ιστορικοί περίπατοι.

Οι εκδηλώσεις πλαισιώνουν την κεντρική έκθεση με τίτλο «Οταν όλα είναι δυνατά! 4 στιγμές του 20ού αιώνα», η οποία θα περιλαμβάνει σπάνια τεκμήρια από τις συλλογές των ΑΣΚΙ. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον μάλιστα ότι «φιλοδοξεί να προτείνει μια εναλλακτική αφήγηση της διαδρομής των ελληνικών πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων του 20ού αιώνα, αντιμετωπίζοντάς την όχι ως μια τελεολογική ιστορία διάψευσης και ήττας, όπως συχνά συμβαίνει, αλλά ως ένα πεδίο που μας επιτρέπει να σκεφτούμε τη δυναμική της συλλογικής δράσης, των πολιτικών ιδεών και των συλλογικών προσδοκιών».

Στις συλλογές των ΑΣΚΙ περιλαμβάνονται εκατοντάδες αρχεία, χιλιάδες έντυπες εκδόσεις, μια σημαντική συλλογή Τύπου, νόμιμου και παράνομου, αφίσες, προκηρύξεις, όλα με ελεύθερη πρόσβαση.

Για την ιστορία, τις δράσεις, αλλά και τη μελλοντική στόχευση απευθυνθήκαμε στον ιστορικό Βαγγέλη Καραμανωλάκη, πρόεδρο του ΔΣ των ΑΣΚΙ.

Πώς συμβάλλουν τα ΑΣΚΙ στην έρευνα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας – ενδεχομένως για έναν νεαρό μελετητή που ξεκινά σήμερα την έρευνά του;

Αντικρίζοντας τα τελευταία χρόνια το αναγνωστήριο των ΑΣΚΙ εντυπωσιάζεται κανείς από την παρουσία παλαιότερων αλλά κυρίως νεότερων ερευνητών και ερευνητριών.

Οι λόγοι είναι προφανείς και συνδέονται με τον πλούτο των αρχειακών και έντυπων συλλογών των ΑΣΚΙ: αρχεία πολιτικών κομμάτων και πολιτικών προσωπικοτήτων, συλλογές ημερήσιου και περιοδικού Τύπου, αρχεία οργανώσεων και φορέων, σειρές προφορικών μαρτυριών, συλλογές αφισών καλύπτουν το σύνολο του 20ού αιώνα έως σήμερα, με έμφαση στα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα.

Εάν τα τεκμήρια αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί συστηματικά σε έρευνες για τη δεκαετία του ’40 και τη μεταπολεμική περίοδο, τα τελευταία χρόνια έχει διευρυνθεί ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των νέων ερευνητών για τη χούντα και τη Μεταπολίτευση, περιόδους που οι συλλογές των ΑΣΚΙ καλύπτουν προνομιακά σε σχέση με τα υπόλοιπα Αρχεία και Βιβλιοθήκες. Ενα σημαντικό τμήμα των τεκμηρίων στα οποία αναφερόμαστε, περισσότερα από 250.000, είναι ελεύθερα προσβάσιμα στα Διαδίκτυο, ανάμεσά τους συλλογές για τον Εμφύλιο, τη Μακρόνησο, τη Μεταπολίτευση αλλά και περιοδικά, όπως η Επιθεώρηση Τέχνης ή ο Πολίτης. Ολα αυτά ταξινομημένα και με τα ανάλογα εργαλεία (καταλογογραφήσεις, ευρετήρια) είναι προσβάσιμα ελεύθερα σε κάθε ενδιαφερόμενο/η.

 Από ποιους άξονες αποτελείται το πολυεπίπεδο έργο των Αρχείων μέσα στις 3 δεκαετίες λειτουργίας;

Ποιος είναι ο ρόλος ενός σύγχρονου Αρχείου σε μια εποχή όπως η σημερινή, μια εποχή άνθησης της δημόσιας ιστορίας αλλά και ενός λόγου που συνεχώς επικαλείται το παρελθόν; Τα ΑΣΚΙ ιδρύθηκαν το 1992 αποσκοπώντας στη διαφύλαξη και στην ελεύθερη πρόσβαση σε έναν αρχειακό πλούτο συνδεδεμένο με την Αριστερά, διατρανώνοντας την πίστη τους στη λογική των «ανοιχτών αρχείων», απέναντι σε κάθε είδους περιορισμό στη γνώση.

Από τότε ως σήμερα συνέχισαν να εμπλουτίζουν τις συλλογές τους αποκτώντας αρχεία ή δημιουργώντας, όπως λ.χ. το αρχείο της «συγχρονίας» με σημερινά τεκμήρια που κινδυνεύουν να καταστραφούν ή να χαθούν ή το αρχείο της αλβανικής μετανάστευσης στην Ελλάδα την τελευταία τριακονταετία.

Παράλληλα και από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας τους, τα ΑΣΚΙ στράφηκαν προς την έρευνα και τη μελέτη της περιόδου που καλύπτουν οι συλλογές τους: συνέδρια και ημερίδες, κύκλοι διαλέξεων, συμμετοχή σε ελληνικά και διεθνή ερευνητικά προγράμματα, μεταπτυχιακά σεμινάρια, μελέτες, η έκδοση του ετήσιου περιοδικού «Αρχειοτάξιο» αποτελούν ορισμένες από τις δραστηριότητες που αναδεικνύουν τα ΑΣΚΙ ως ένα σύγχρονο ερευνητικό κέντρο.

Τέλος, ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του 2000, τα ΑΣΚΙ αποτελούν ένα σταθερό σημείο αναφοράς για αυτό που θα ονομάζαμε δημόσια ιστορία θέλοντας να δώσουν το δικό τους στίγμα: ιστορικοί περίπατοι, μια ιστορική εκπομπή στο ραδιόφωνο, εκθέσεις, διαλέξεις για εκπαιδευτικούς και το ευρύτερο κοινό. Ολα αυτά αποσκοπούν στον ίδιο στόχο: «ανοιχτά αρχεία» με σκοπό τη διάχυση της γνώσης και την πολύπλευρη μελέτη και προσέγγιση του παρελθόντος.

 Αν δεν συνιστά ένα αφήγημα «διάψευσης και ήττας», όπως επισημαίνεται στην παρουσίαση, πού αποβλέπει η έκθεση;

Η αναδρομική ανάγνωση της ελληνικής μεταπολεμικής ιστορίας των πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων εύλογα επικεντρώνεται στην ήττα και στη διάψευση των συλλογικών οραμάτων, με βάση τις πραγματικές ιστορικές εξελίξεις.

Και όμως μοιάζει να ξεχνάμε σε αυτή την ανάγνωση το γεγονός πως υπήρξαν στιγμές που όλα ήταν «ανοιχτά», όλα μπορούσαν να συμβούν. Την ώρα της Απελευθέρωσης από τη ναζιστική κατοχή, τη δεκαετία του ’60 και των μαζικών κινημάτων, τη στιγμή της πτώσης της χούντας έμοιαζαν όλα δυνατά· δεν αναφέρομαι σε μια ιστορία θριάμβων και συμφορών, δεν πιστεύω σε μια τέτοια ιστορία.

Είναι ανάγκη, όμως να ξαναδιαβάσουμε την ιστορία των ανθρώπων του 20ού αιώνα, να αντιληφθούμε τα όνειρα και τις προσδοκίες τους, καθώς και τις εποχές που τα γέννησαν. Με αυτή την έννοια, η έκθεση στέκεται σε αυτές τις περιόδους, αναδεικνύει τις στιγμές χαράς και συνάντησης, τις στιγμές που σφυρηλάτησαν την πίστη των ανθρώπων σε κοινά ιδανικά και οράματα και που υπήρξαν καθοριστικές για τη στάση τους στα όσα ακολούθησαν

 Και μια προσωπική ερώτηση: για ποια ή ποιες στιγμές νιώθετε ιδιαίτερα περήφανος που συμμετείχατε σε αυτή τη διαδρομή;

Δύσκολη ερώτηση. Η συμμετοχή σε μια συλλογικότητα έχει πάντα τις όμορφες και τις δυσάρεστες πλευρές της. Θα μπορούσα να σταθώ σε πολλές στιγμές που με έκαναν να αισθανθώ περήφανος για τη συμμετοχή μου στα ΑΣΚΙ. Ισως όμως δεν έχουν σημασία οι στιγμές.

Συλλογικά εγχειρήματα όπως τα ΑΣΚΙ δικαιώνουν την επιλογή να κάνει κανείς ιστορία ως μια πολιτική στάση, ως μια διαδικασία κριτικής στάσης απέναντι στα όσα έχουν συμβεί, ως μια διαδικασία κατανόησης του παρελθόντος και συνομιλίας με το σήμερα. Αν νιώθω περήφανος είναι γιατί 30 χρόνια μετά, τα ΑΣΚΙ εξακολουθούν να υπάρχουν και να προχωρούν σε μια χώρα που οι ιστορικοί θεσμοί συνεχώς δοκιμάζονται.

Είμαι περήφανος γιατί ενώ τα ΑΣΚΙ έχουν αλλάξει – οι ζωντανοί οργανισμοί πρέπει να αλλάζουν γιατί αλλιώς πεθαίνουν – , εξακολουθούν να υποστηρίζουν την υπόθεση των «ανοιχτών αρχείων» με πάθος και δύναμη, να αντιμετωπίζουν τη γνώση του παρελθόντος ως αναφαίρετο δικαίωμα του πολίτη. Αυτό είναι το νήμα που μας συνδέει με τους εμπνευστές και ιδρυτές των ΑΣΚΙ, αυτό είναι το νήμα που μας συνδέει με τις νεότερες γενιές των ιστορικών που συμμετέχουν ήδη ενεργά στα ΑΣΚΙ και θα συνεχίσουν στη θέση μας.

Info

«Η Ιστορία μάς αφορά», Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, Πάρκο Ελευθερίας (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ), 9-19/2. Πληροφορίες: www.askiweb.eu, aski@askiweb.gr, 210-3223062. Ανάμεσα στις ομιλίες-εκδηλώσεις σταχυολογούμε: τον ιστορικό περίπατο «Φοιτητές στην πόλη: διαδρομές του φοιτητικού κινήματος» (Αγγελική Χριστοδούλου), τη συζήτηση «Μεταπολίτευση, Λογοτεχνία και Αριστερά», τη συζήτηση για τις πολλαπλές αναγνώσεις του παρελθόντος με τον κομίστα Θανάση Πέτρου, την ποιήτρια Δανάη Σιώζιου, τον Β. Καραμανωλάκη, τη σκηνοθέτρια Εύα Στεφανή, τον ηθοποιό Νίκο Χατζόπουλο

Τελευταία Νέα