«Επάγγελμα πόρνη»: Σχεδίες σωτηρίας

Οπως σε όλα τα μοτίβα της λογοτεχνίας που έχουν δημιουργήσει παράδοση μέσω της ευρηματικής επανάληψής τους, ο Ομηρος είναι ο εισηγητής, θα έλεγα και όσα μέλλονται να προταθούν, θα ανιχνευτούν στα ομηρικά έπη. Ενα από τα πλέον γνωστά αφηγηματικά στρατηγήματα είναι η μεταμόρφωση, με σκοπό να αποκρυβεί η αυθεντική ταυτότητα ενός ατόμου. Η καταφυγή σε αυτή την τεχνική γίνεται για να μπορέσει ο ήρωας ή ο αντιήρωας να εκδικηθεί, να εξαπατήσει, να βιώσει λάθρα, να αποφύγει διώκτες, να παραπλανήσει Αρχές ή εχθρικά άτομα, να αποκοιμίσει φρουρούς, να περάσει απαγορευμένες ζώνες ως αδιάφορος, αλλά και να εξευτελίσει, να γελοιοποιήσει ή να αποκαλύψει ανικανότητες ή να εκμεταλλευτεί ρωγμές σ’ ένα σύστημα αποκλεισμού.

Ο Ομηρος είναι γεμάτος από τέτοιες στρατηγικές των θεών εν πρώτοις. Ο Δίας μεταμορφώνεται για να αποπλανήσει αθώες θνητές κορασίδες. Η Αθηνά αλλάζει συνεχώς ταυτότητα, υποδύεται ακόμη και τον περιοδεύοντα εμποράκο για να προσφέρει σωτήριες λύσεις στον προστατευόμενό της Οδυσσέα. Ο ίδιος ο Οδυσσέας υποδύεται συνεχώς άλλους ρόλους, αλλάζει επάγγελμα, όνομα, πατρίδα, σκοπό, για να διευκολύνει την επιστροφή του στην Ιθάκη.

Με αυτή την ακένωτη δεξαμενή στρατηγικών αλλαγής ταυτότητας η παγκόσμια λογοτεχνία και το θέατρο έγιναν αστείρευτη πηγή νέων και πρωτότυπων παραλλαγών.

Ο Ορέστης και στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή και στον Ευριπίδη αλλάζει ταυτότητα για να μπορέσει να εισβάλει στα ανάκτορα των Μυκηνών και να εξοντώσει τον Αίγισθο και τη μητέρα του. Αλλοτε μεταμορφώνεται σε περιοδεύοντα έμπορο που ζητεί φιλοξενία, άλλοτε σε φίλο… του Ορέστη και άλλοτε σε άγγελο ειδήσεων!

Ο Οδυσσέας στον «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή καθοδηγεί τον νεαρό Νεοπτόλεμο πώς θα εξαπατήσει τον αυτοεξόριστο ήρωα μεταμφιεσμένος σε έμπορο.

Στον Αριστοφάνη ο συγγενής του Ευριπίδη αλλάζει φύλο και ταυτότητα για να εισέλθει ως γυναίκα στα Θεσμοφόρια και να αποσοβήσει τα όσα δεινά σχεδιάζουν οι γυναίκες για τον «μισογύνη» τραγικό!

Στον Σαίξπηρ αγόρια παίζουν κορίτσια που μεταμφιέζονται σε αγόρια!

Σκοπός μου δεν είναι βέβαια να εξαντλήσω όλες τις στρατηγικές μεταμορφώσεων ή αντιποιήσεων αρχής ή ταυτότητας στην παγκόσμια λογοτεχνική και θεατρική παραγωγή.

ΑΛΛΑΓΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ. Αλλού θέλω να εστιάσω. Η μεταμόρφωση ή η αλλαγή ταυτότητας, δεν υπάρχει αμφιβολία, προηγείται του Ομήρου, άρα των λογοτεχνικών τακτικών. Αλλά η ιδιοφυΐα του μεγάλου επικού και οι εκπληκτικές λύσεις που έδωσαν μέσα στους αιώνες η λαϊκή αφήγηση και οι έντεχνες λογοτεχνικές τεχνικές δημιούργησαν ένα απέραντο μωσαϊκό εντυπωσιακών λύσεων ώστε καθένας καθημερινός άνθρωπος που θέλει να αποδράσει από την ταυτότητά του καταφεύγει συνήθως σε λύσεις που έχουν προταθεί από τη λογοτεχνία ή το θέατρο. Σήμερα πλέον από το σινεμά και την τηλεόραση.

Ετσι, για να δικαιωθεί ο λογικός αιφνιδιασμός του Οσκαρ Ουάιλντ που ανατρέποντας το στερεότυπο «η τέχνη μιμείται τη φύση» δογμάτισε πως «η φύση και η πραγματικότητα μιμούνται την τέχνη»!

Πάντως, για να επιστρέψω στα πρότυπα, η πρώτη μεταμόρφωση καταγράφεται στη «Γένεση» της Παλαιάς Διαθήκης, όταν ο Πειρασμός μεταμορφωμένος σε Οφιν εξαπατά τους πρωτόπλαστους!

Εχει πάντως γοητεία το γεγονός να υποδύεται κανείς τον Αλλον. Αυτή η γοητεία δημιούργησε την εν γένει εγγενή στον άνθρωπο θεατρικότητα και κατ’ ακολουθία τη θεατρική τέχνη ως συστατικό του πολιτισμού.

Μια τέτοια αντιποίηση προσωπικότητας ήταν η έξοχη έμπνευση της αείμνηστης Λιλής Ζωγράφου, όταν της απαγορεύτηκε να δηλώσει το επάγγελμα που ασκούσε, δημοσιογράφος, για να της εκδοθεί διαβατήριο. Εκείνη με μια ιδιοφυή υψίστης πολιτικής λειτουργίας κίνηση ζήτησε να γραφεί στο διαβατήριό της «επάγγελμα πόρνη». Κίνηση ματ! Αριστοφανική. Γιατί στον Αριστοφάνη η κωμωδία στο πρώτο μέρος αναφέρεται σε μια λογική ανατροπή. Οι γυναίκες κάνουν ερωτική απεργία, οι γυναίκες καταλαμβάνουν τη Βουλή και ψηφίζουν νόμους, ιδρύεται πολιτεία στη χώρα των πουλιών, ένας αγράμματος και αχρείος πολίτης νικάει έναν χυδαίο πολιτικό κ.τ.λ. Στο δεύτερο μέρος οργιάζουν στον Αριστοφάνη οι επιπτώσεις του εγχειρήματος.

ΑΝΑΤΡΟΠΗ. Ετσι και η ανατροπή της Ζωγράφου. Μια ολόκληρη χουντική διοικητική, θεσμική, ιδεολογική και ηθική μηχανή απορρυθμίζεται. Είναι αυτό που λέει ο Πασκάλ: «Κόκκος άμμου στην ουρήθρα». Μπλοκάρεται το παν. Η κρατική ελληνοχριστιανική εξουσία καλείται να εκδώσει επίσημο έγγραφο, διαβατήριο, όπου θα δέχεται ότι μια ελληνίδα πολίτις αναγνωρίζεται και συστήνεται στο εξωτερικό ως ασκούσα επάγγελμα απάδον προς τα ιδεώδη της φυλής!

Το κείμενο είναι απολαυστικό και στο βάθος τραγικά ειρωνικό, ένας πολιτικός τραγέλαφος. Η Αλεξάνδρα Παλαιολόγου με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Ενκε Φεζολάρι και με ένα έξοχο τραγούδι του Κραουνάκη με χιούμορ, με πίκρα, με αηδία ζωής και θαυμάσιους ρυθμούς ερμήνευσε το αποκαλυπτικό κείμενο της Ζωγράφου.