Χθες ο Μίκης Θεοδωράκης έκλεισε τα 91 του χρόνια. Αποσυρμένος στο σπίτι του στην οδό Επιφανούς, είναι σήμερα ο τελευταίος μεγάλος μιας γενιάς που πρόλαβε πέντε ολόκληρους ιστορικούς κύκλους του νεοελληνικού σχηματισμού. Κατοχή – Εμφύλιο – Δικτατορία – Μεταπολίτευση – Μνημόνια.

Συχνά, η συνθετική και συμφωνική του κατάθεση σκεπάστηκε από την πληθωρική μα στέρεη δημόσια στάση του. Συχνά, ο πολιτικός Μίκης δέσποζε και κυριαρχούσε του μουσικού Μίκη, του λαϊκού, μα και λόγιου μουσουργού. Ακόμη και πριν από λίγο διάστημα όταν απευθύνθηκε με κείμενό του στον ελληνικό λαό για την επέτειο του δημοψηφίσματος και με βέλη κατά της σημερινής κυβέρνησης.

Το θέμα όμως δεν είναι απλώς πώς στέκεται στο σημερινό τοπίο ο αειθαλής δημιουργός. Το θέμα είναι άλλο και συχνά απασχολεί τον δημόσιο διάλογο. Οι συνθήκες γεννούν τους δημιουργούς; Ή οι δημιουργοί έχουν και μια κάποια αυτοτέλεια από τη φλόγα της Ιστορίας;

Λέμε συχνά –και σωστά –πως ο χρόνος που ζούμε είναι πυκνός. Τα γεγονότα είναι συμπυκνωμένα. Συχνά, οι δημοσιογράφοι δεν προλαβαίνουμε να τα αποκωδικοποιήσουμε. Επιτροπεία, φτωχοποίηση, απονομιμοποίηση ενός ολόκληρου πολιτικού συστήματος, νέα μετανάστευση. Και διεθνώς: τρομοκρατία, πόλεμοι, πραξικοπήματα, άνοδος της Ακροδεξιάς. Μόνο πληκτικό δεν είναι το μέσα και το έξω κάδρο. Και όμως…

Δεν έχουν προκύψει δημιουργοί του διαμετρήματος ενός Μίκη. Ή αν σας κακοφαίνεται η αντιστοιχία, δεν έχουν προκύψει εκείνοι οι πολιτισμικοί πόλοι – πρόσωπα που να αποτυπώσουν το παρόν με ευρεία χαρακτηριστικά. Δεν έχουν καν προκύψει οι παρέες που να διατυπώσουν ένα πολιτισμικό αίτημα που να αγκαλιάζει το νέο πλήθος.

Η μαγεία της λαϊκής τέχνης είναι πως ενοποιεί τον κόσμο. Βέβαια προϋπόθεσή της είναι ο κοινός δημόσιος χώρος. Τα τραγούδια του Μίκη πρώτα γίνονταν γνωστά στη γειτονιά και μετά στα στάδια. Και μπορεί να είχαν σαφές πρόσημο αλλά τα τραγουδούσε όλος ο λαός. Ο οικοδόμος που έσπαγε τα πεζοδρόμια της Σταδίου στα Ιουλιανά και ο μεσοαστός που ανερχόταν στο προσκήνιο της αγοράς. Οχι τυχαία και ο Μίκης, ή επι-Μίκης όπως τον έλεγε ο Μποστ, όταν αποκόπηκε από τον κόσμο και τα επίδικά του, έγραψε και πιο εσωστρεφή ή δύσκολα έργα (π.χ. τον «Διόνυσο»).

Σήμερα, εποχή ρευστή και πυκνή, το μουσικό τοπίο έχει ταλέντα αλλά δεν έχει πόλους. Ο χώρος των ιδεών κατακερματισμένος, όπως και ο πραγματικός, διαθλάται μέσα από οθόνες και iPhone. Το ωραίο καλλιτεχνικό σύγχρονο υλικό δεν συνιστά συμπαγές ρεύμα. Ισως αυτό κάνει τον Μίκη να μοιάζει πολύ μακρινός παρότι αναπνέει ανάμεσά μας.

Τελευταία Νέα