Η 51η επέτειος από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα έμοιαζε λιγότερο με γιορτή και περισσότερο με μνημόσυνο της δημοκρατίας. Οι αρχηγοί τριών κομμάτων της αντιπολίτευσης απουσίαζαν, ενώ δύο από αυτούς που παραβρέθηκαν βροντοφωνάζουν, οι ίδιοι ή / και οι βουλευτές τους, ότι η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση είναι στην πραγματικότητα «χούντα», «καμόρα» και «εγκληματική οργάνωση». Στο στόχαστρο βρίσκεται μόνιμα και με εμμονικό πάθος ο Πρωθυπουργός, που σύμφωνα με ορισμένα κόμματα πρέπει να διωχθεί για «εσχάτη προδοσία».
Σαν να μην πέρασε μια μέρα από την επάρατη επταετία! Η σύνδεση ενός πολιτικά κυρίαρχου, δημοκρατικά εκλεγμένου Πρωθυπουργού που συμπτωματικά (;) πλησιάζει την επταετή διακυβέρνηση, με τους δικτάτορες συνταγματάρχες μού έφερε στον νου τον εκλεγμένο στρατηγό των Αθηναίων Περικλή, για την ηγεσία του οποίου ο Θουκυδίδης μάς άφησε την περίφημη ρήση: εγίγνετό τε [η πολιτεία] λόγω μεν δημοκρατία, έργῳ δε υπό του πρώτου ανδρὸς αρχή. Δεν ασκούσε «δικτατορική» εξουσία ο στρατηγός Περικλής. Ο Θουκυδίδης εξηγεί ότι ήταν υπόθεση πολιτικής επιρροής: «μπορούσε να ελέγχει τον λαό αβίαστα, και δεν αγόταν από τον δήμο αλλά μάλλον οδηγούσε αυτός τον δήμο, διότι δεν προσπαθούσε να αποκτήσει δύναμη με μέσα ανάρμοστα, κολακεύοντάς τον, αλλά μπορούσε με το κύρος που διέθετε να του αντιταχθεί, προκαλώντας ακόμη και την οργή του δήμου» (μτφρ. Σκουτερόπουλου).
Ενδιαφέροντα είναι επίσης τα επόμενα λόγια του Θουκυδίδη για τους διαδόχους του Περικλή: «Αυτοί που ήλθαν έπειτα στα πράγματα ήταν μάλλον ίσης αξίας και ορέγονταν καθένας για τον εαυτό του να γίνει πρώτος, φθάνοντας στο σημείο να αφήσουν να περάσει ο έλεγχος των πραγμάτων στις διαθέσεις του δήμου». Βρισκόμαστε στα 430 π. Χ., μετά τη δεύτερη εισβολή των Πελοποννησίων στην Αττική και τον φοβερό λοιμό που έπληξε τους Αθηναίους. Ο Περικλής έχει μόλις εκφωνήσει τον τελευταίο του λόγο (θα πεθάνει ένα χρόνο αργότερα), επιχειρώντας να ενθαρρύνει τους καταπτοημένους και αγανακτισμένους Αθηναίους που έχουν στραφεί εναντίον του ως πείσαντα σφας πολεμείν. Δεν θα κάνω ούτε ρητορική ούτε ιστορική αξιολόγηση του λόγου του Περικλή και της «νεκρολογίας» του από τον Αθηναίο ιστορικό. Ούτε υφίστανται ακριβείς αντιστοιχίες αλλά μόνον αναλογίες ανάμεσα στα πρόσωπα και τα πράγματα της εποχής εκείνης και στη σημερινή πολιτική πραγματικότητα. Ομως, το προοίμιο του λόγου, ανεξάρτητα από τα συμφραζόμενά του, έχει διαχρονική αξία ως πολιτική παρακαταθήκη του Θουκυδίδη διά στόματος του Περικλή:
«Κατά τη γνώμη μου, όταν μια πολιτεία ως σύνολο στέκεται γερά αποβαίνει χρησιμότερη για τους πολίτες παρά εάν οι πολίτες ατομικά ευημερούν αλλά η ίδια ως σύνολο καταρρέει. Διότι, ένας άνθρωπος που ως άτομο ευδοκιμεί ενώ η πατρίδα του καταστρέφεται, χάνεται κι αυτός μαζί της, ενώ αντίθετα εάν κακοτυχεί σε πατρίδα ευτυχισμένη έχει πάρα πολλές ελπίδες να σωθεί» (μτφρ. Σκουτερόπουλου τροποποιημένη).
Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
