Τα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη

Τα «Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη» στην αγγλική έκδοση του Archaeopress (Aristotle’s Μετεωρολογικά), που συνυπογράφουν οι Αναστάσιος Τσώνης και Χρήστος Ζερεφός, εντάσσονται σε ένα υποείδος του επιστημονικού βιβλίου που παρουσιάζει ειδικό ενδιαφέρον για τον ενημερωμένο αναγνώστη: ας το πούμε περιφραστικά, «η εποχή και η γνώση πίσω από ένα σημαντικό βιβλίο». Πρόσφατο παράδειγμα, το οποίο παρουσιάσαμε μέσα από τις σελίδες του «Βιβλιοδρομίου», το «Ahab’s rolling sea» του Ρίτσαρντ Κινγκ (Princeton University Press, 2019) ή αλλιώς τι γνώριζε ο Χέρμαν Μέλβιλ και οι σύγχρονοί του για την κητολογία, τις φάλαινες και την οικολογία της εποχής τους. Επιστρέφοντας στα «Μετεωρολογικά», διαβάζουμε στο βιβλίο των δύο επιστημόνων: «Πόσο καλά τα κατάφερε ο Αριστοτέλης όταν προσπάθησε να ερμηνεύσει τα καιρικά φαινόμενα πριν από 2.300 χρόνια, όταν υπήρχε μόνο ο ορθός λόγος, η παρατήρηση και η παλαιότερη πείρα, έχοντας μόνο “πρωτόγονα” εργαλεία και μερικές προσωπικές μετρήσεις;». Από τις σελίδες της έκδοσης περνούν οι βασικές παρατηρήσεις του αρχαίου φιλοσόφου για τη σύσταση του Σύμπαντος και την ίδια τη μετεωρολογία, τους ανέμους, την άλω και την ίριδα, τη θεωρία των χρωμάτων κ.ά. Στην έκδοση, που υπάρχει και σε ηλεκτρονική μορφή από την ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου (archaeopress.com), συγκεντρώνονται και ορισμένες παρατηρήσεις του Αριστοτέλη σχετικά με το φαινόμενο που σήμερα θα ορίζαμε ως κλιματική αλλαγή. Μία από αυτές αφορούσε δύο κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού: «Την περίοδο των τρωικών πολέμων η γη του Αργους ήταν υγρή και ελώδης και μπορούσε να θρέψει μόνο έναν μικρό πληθυσμό, ενώ η περιοχή των Μυκηνών ευημερούσε (κάτι που εξηγεί τη μεγαλύτερη φήμη τους). Σήμερα ισχύει το αντίθετο. Η γη των Μυκηνών είναι ξεραμένη, ενώ οι κοιλάδες του Αργους επιτρέπουν την καλλιέργεια. Με δεδομένο ότι τέτοιες αλλαγές μπορούν να συμβούν σε μικρής έκτασης περιοχές, πρέπει να παραδεχθούμε ότι το ίδιο θα συμβαίνει και σε μεγαλύτερα εδάφη – ακόμη και σε ολόκληρες χώρες». Ο Αναστάσιος Τσώνης είναι επιστήμονας της ατμόσφαιρας και διακεκριμένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν στο Μιλγουόκι. Η έρευνά του επικεντρώνεται στη θεωρία του χάους, τη δυναμική του κλίματος και την παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός, εκτός άλλων, είναι επόπτης του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή και διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Εφήμερες «Ενστάσεις»

«Συλλογίστηκε κανένας τι υποφέρει ένας ευαίσθητος φαρμακοποιός που διανυκτερεύει;». Ο στίχος – ερώτημα του Γιώργου Σεφέρη από το αριστουργηματικό «Υφος μιας μέρας» ταιριάζει ως γενικό αίσθημα ύστερα από την ανάγνωση της συλλογής «Ενστάσεις» με σημειώματα του αρτινού δικηγόρου Ευάγγελου Σακέλλιου (από τις θαυματουργές εκδόσεις Ισνάφι των Ιωαννίνων). Μόνο που εδώ θα πρέπει να φανταστεί κανείς την ευαισθησία ενός δόκιμου δικηγόρου, ο προσωπικός κόσμος του οποίου χωράει τις αναμνήσεις από τον Αγγελο Ελεφάντη («Αστο, είναι καλό το κειμενάκι, θα το βάλω», Φεβρουάριος του 1986) ως τις χορογραφίες του Δημήτρη Παπαϊωάννου, τον σημαιοφόρο Οδυσσέα Τσενάι, τη δίκη των ρεμπετών το 1939, το άνοιγμα των αρχείων του ΚΚΕ. Αλλά και σημειώσεις περισσότερο εξομολογητικές: «Ο Αύγουστος είναι αμήχανος μήνας. Φέρνει σ’ ένα απέραντο εξομολογητήριο, σαν αυτά που είναι κρυμμένα στις μικρές Κυκλάδες… Παραμένει χοάνη ψυχών και αισθήσεων, όταν η θνήσκουσα μνήμη σε προδίδει και σ’ αφήνει γυμνό, μετέωρο στους απέραντους Σεπτέμβριους που αγαπήσαμε». Τα 34 σημειώματα που περιέχονται στην έκδοση των 157 σελίδων έχουν δημοσιευθεί ως περιοδική αρθρογραφία στην εφημερίδα «ΗΧΩ της Αρτας», την περίοδο 2008-2020.