Δημοκρατικές άμυνες

Ας μπούμε στον μήνα της ανάπαυλας, αν όχι με αισιοδοξία - είναι μη ρεαλιστικό να είναι κανείς αισιόδοξος τη σήμερον ημέρα -, πάντως με κάτι σαν ανάσα. Δεν μιλώ τόσο για την πανδημία, όσο για τη Δημοκρατία, που δείχνει ότι μπορεί να αντισταθεί στους αντιπάλους και στους σφετεριστές της.

Την τελευταία εβδομάδα - το θέρος συνεχίζει να δίνει άδικο στον Ουμπέρτο Εκο - έλαβαν χώρα μια σειρά από γεγονότα που δεν αξίζει να περάσουν απαρατήρητα και θέλω να πιστεύω ότι δεν ήταν τυχαία. Εγιναν μεγάλες ειρηνικές διαδηλώσεις κατά τριών ημι-δημοκρατών, για διαφορετικούς αλλά συνδεόμενους λόγους. Κατά του Πούτιν για τη σύλληψη του λαοφιλούς κυβερνήτη της πόλης Χαμπορόβσκ και την εν γένει περιφρόνησή του προς καθέναν και καθετί που δεν τον ακολουθεί τυφλά. Κατά του Νετανιάχου, για τον τρόπο που χειρίστηκε την πανδημία αλλά και την όλο και πιο αντιδημοκρατική στάση του, στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας. Και κατά του Ερντογάν, που βλέπει τη δημοτικότητά του να κατρακυλά παρά την όλο και πιο σκληρά εθνικιστική στάση του - στην πραγματικότητα: και εξαιτίας της. Στην Ισπανία, μια υγιή, παρά τις ατέλειές της, δημοκρατία, σε αρκετά επιτυχή, ως τώρα, συνύπαρξη με τον μοναρχικό της μανδύα, ο πρώην βασιλιάς Χουάν Κάρλος εξαναγκάστηκε, από μια όχι πρωτοφανή «συμμαχία» της «αριστερής» κυβέρνησης με τον σημερινό βασιλιά και γιο του προηγουμένου, να φύγει από τη χώρα, μπροστά στις αποκαλύψεις για οικονομικά σκάνδαλα και (αναδρομικό) διασυρμό του αξιώματός του. Στις βαριά κλυδωνιζόμενες ΗΠΑ, το Κογκρέσο διοργάνωσε πραγματική «ιερά εξέταση» κατά των τεχνολογικών κολοσσών Apple, Facebook, Google και Amazon, ζητώντας εξηγήσεις για μονοπωλιακές συμπεριφορές τους, κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης και, εμμέσως, υπέρμετρη επιρροή στην κοινωνική ζωή αλλά και στη διαμόρφωση πολιτικών και εκλογικών αποφάσεων.

Το «ξύπνημα» αυτό των δημοκρατικών αντανακλαστικών απαντά σε πραγματικές απειλές. Η δημοκρατία - αλλά και η σημερινή κατάσταση της ανθρωπότητας, που έχει ούτως ή άλλως να αντιμετωπίσει μείζονες εξωγενείς κινδύνους: κλιματική αλλαγή, πανδημίες, συνεχείς οικονομικές κρίσεις, δημογραφική ανισοκατανομή - δεν μπορεί να ανεχθεί ούτε εξάπλωση του αυταρχισμού, ούτε εκ των έσω ηθική διάβρωση, ούτε πλήρη κάμψη των κανόνων της νομιμοποίησης και της λογοδοσίας στο όνομα της τεχνολογικής προόδου. Το ότι αρκετές κοινωνίες αρνούνται την τυφλή υποταγή, το ότι οι κοινές προσπάθειες αυξάνονται - με χαρακτηριστική την πρόσφατη στροφή της Ευρωπαϊκής Ενωσης -, το ότι αρκετοί πολιτικοί ηγέτες δεν μένουν αδιάφοροι και δεν περιχαρακώνονται στα του οίκου τους - όλα αυτά είναι σημάδια εγρήγορσης.

Θετικά, αλλά όχι επαρκή - γι' αυτό βιάζομαι να προσθέσω: όλες οι παραπάνω «αντιδράσεις» δεν σημαίνουν ότι η Δημοκρατία νικά. Κάποιος, όχι αναγκαστικά κακόπιστος, θα μπορούσε μάλιστα να πει ότι συνιστούν απόδειξη της αδυναμίας της. Αντί για συζήτηση περί κατάργησης της βασιλείας, στάχτη στα μάτια ότι ο παλιός βασιλιάς ήταν «κακός», έτσι ώστε να επιβιώσει ο νέος. Διατήρηση, σχεδόν διαιώνιση, Πούτιν, Νετανιάχου, Ερντογάν στην εξουσία - οι διαμαρτυρίες μπορούν να ιδωθούν περισσότερο ως εκτόνωση, παρά ως αντίσταση. «Τρίξιμο των δοντιών» στους γίγαντες της τεχνολογίας, αλλά ελάχιστα μέτρα εναντίον τους και πάντως διατήρηση της ισχύος τους - οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής. Την επόμενη της πολυδιαφημισμένης ακρόασης στη Γερουσία, η Microsoft ανακοίνωσε ότι όχι μόνο δεν έχει πρόθεση να «σπάσει», αλλά ετοιμάζεται να αγοράσει την κινεζικής ιδιοκτησίας εταιρεία Tik Tok.

Ναι, ισχύουν σε κάποιο βαθμό αυτά - συχνά η Δημοκρατία δίνει την εντύπωση ότι πολεμά με ξύλινα σπαθιά απέναντι στα τανκς των εχθρών της. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι ίδιον της Δημοκρατίας είναι ότι δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό της να χρησιμοποιήσει τα όπλα των αντιπάλων της. Το δικό της όπλο είναι η δυνατότητα να εμπνεύσει, ώστε τα ξύλινα σπαθιά να γίνουν μυριάδες, όσοι είναι αυτοί που δεν θέλουν αυταρχισμούς, κληρονομικά αξιώματα και στρεβλωτικά μονοπώλια, και τα τανκς να μείνουν άσφαιρα. Αυτή είναι η ελπίδα που θα κριθεί τον Νοέμβριο, στις αμερικανικές εκλογές.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος