Επίκειται λοιπόν κυβερνητικός ανασχηματισμός. Αλλά γιατί; Γιατί ανασχηματίζεται μια κυβέρνηση πέρα από λόγους ανωτέρας βίας (λόγω θανάτου κυβερνητικού στελέχους ή οικειοθελούς αποχώρησης); Οι ανασχηματισμοί κυβερνήσεων είναι σύνηθες φαινόμενο στα κοινοβουλευτικά συστήματα της Ευρώπης, πολύ λιγότερο στα προεδρικά τύπου Ηνωμένων Πολιτειών όπου τα στελέχη της κυβέρνησης δεν επιλέγονται από τα μέλη των νομοθετικών σωμάτων αλλά αποτελούν λίγο-πολύ προσωπικές επιλογές του επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας (αν και απαιτείται επικύρωση από τα νομοθετικά σώματα). Στα ευρωπαϊκά κοινοβουλευτικά συστήματα η διακριτική ευχέρεια του ανασχηματισμού ανήκει θεσμικά και συνταγματικά στον πρωθυπουργό. Αυτός κρίνει, αυτός αποφασίζει πολιτικά. Αν και σε πολλές περιπτώσεις τείνει να λειτουργεί ως άλλοθι για την αποτροπή μιας προδιαγεγραμμένης πορείας. H σχετική βιβλιογραφία συνοψίζει πέντε κύριους λόγους – κριτήρια για τους οποίους γίνεται ένας κυβερνητικός ανασχηματισμός.

Πρώτον, προκειμένου να βελτιωθεί η νομιμοποίηση του κυβερνητικού σχήματος που για διάφορους λόγους έχει τραυματισθεί, συρρικνωθεί. Με την έννοια της νομιμοποίησης δεν εννοείται η τυπική κοινοβουλευτική νομιμοποίηση αλλά η ουσιαστική, της πολιτικής και κοινωνικής αποδοχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η κυβέρνηση Τσίπρα είναι σαφές ότι, ιδιαίτερα μετά την τραγωδία στο Μάτι, έχει χάσει κάθε ηθικό κύρος, νομιμοποίηση. Οθεν η ανάγκη του ανασχηματισμού.

Δεύτερον, προκειμένου να βελτιώσει την αποδοτικότητα -αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης αφού θα έχει αποδειχθεί ότι κάποια, λίγα ή πολλά, από τα μέλη της δεν αποδίδουν. Αντίθετα, με τη συμπεριφορά και επιλογές τους (μπορεί να) προκαλούν και προβλήματα. Και πάλι οι πυρκαγιές έδειξαν τον χαμηλό ή μάλλον ανύπαρκτο δείκτη αποδοτικότητας της συγκεκριμένης κυβέρνησης με ολέθριες συνέπειες . Ανασχηματισμός λοιπόν.

Τρίτον, για τη μετατόπιση των πολιτικών ευθυνών για πράξεις και παραλείψεις με καταστροφικές ενίοτε συνέπειες προκειμένου πρωτίστως να διαφυλαχθεί αλώβητη η εικόνα του πρωθυπουργού, έστω κι αν ο ίδιος έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη. Πρόκειται για τον ανασχηματισμό αναζήτησης του αποδιοπομπαίου τράγου (scapegoating). Και είναι ο ανασχηματισμός που «πιστοποιεί αποτυχία πολιτικής ηγεσίας».

Τέταρτον, για να επιλυθούν ενδεχομένως εσωκομματικά προβλήματα, έριδες, συγκρούσεις ανάμεσα σε στελέχη, κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει, τουλάχιστον εμφανώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση της κυβέρνησης Τσίπρα.

Και ο πέμπτος και τελευταίος λόγος αναφέρεται στον «εκλογικό ανασχηματισμό», σ’ αυτόν που γίνεται για «να φρεσκαρισθεί η κυβέρνηση» κυρίως λόγω επερχόμενων εκλογών. Είναι ο ανασχηματισμός που σηματοδοτεί τελικά το επερχόμενο τέλος της κυβερνητικής θητείας, που από μόνος του δεν αποτρέπει την ήττα. Κερδίζεις, όπως έλεγε νομίζω ο Τ. Μπλερ, το πολύ πολύ μια πολιτική ανάσα δύο-τριών εβδομάδων…

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του FEPS