Αναζήτηση
Ημέρες που είναι, ένας συνάδελφος χθες άκουγε το «Ave Maria» με την Κάλλας. Ερώτηση: η απόλυτη συμμετρία είναι ζητούμενο ή περιορισμός;
Ο βρετανός μουσικός Στίβεν Χιου πρόσφατα προκάλεσε αίσθηση με άρθρο του στο οποίο έθετε ερωτήματα για μια λάθος νότα στο περίφημο πρώτο Κονσέρτο για Πιάνο του Τσαϊκόφσκι, ένα βιρτουόζικο έργο που χρησιμοποιεί εκτενώς θέματα από παραδοσιακά ρωσικά τραγούδια. Στην αρχή του κονσέρτου υπάρχει μια μουσική φράση που περιέχει μια νότα η οποία όμως έπειτα, σε κάθε επανάληψη της φράσης αυτής, έχει αντικατασταθεί από μια άλλη. Αυτή η μικρή αλλαγή δίνει στην έναρξη ένα εντελώς διαφορετικό ύφος, μια γοητευτική «ανωμαλία» που μπορεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, να αποδοθεί σε συνθετική έμπνευση της στιγμής και σε αυτή την υπέροχη ασυμμετρία που συχνά επιδεικνύουν οι μεγαλοφυείς.
Η έρευνα συνεχίσθηκε, έψαξαν και βρήκαν την παρτιτούρα που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βερολίνου και την είχε ζητήσει ο μεγάλος πιανίστας και μαέστρος Χανς φον Μπίλοου που παρουσίασε το κονσέρτο του Τσαϊκόφσκι στη Βοστώνη το 1875. Μάλιστα εκεί, ο ίδιος ο Φον Μπίλοου θεωρώντας ότι ο Τσαϊκόφσκι έκανε λάθος είχε διαγράψει τη νότα βάζοντας δίπλα τη, κατά την άποψή του, σωστή. Εκείνο που για τον Πιοτρ Ιλιτς ήταν ιδιοφυές παιχνίδισμα, για τον Χανς αποτελούσε παραφωνία.
Οι μουσικολόγοι άρχισαν να ανταλλάσσουν επιχειρήματα, όμως την πιο ενδιαφέρουσα παρατήρηση έκανε μια αναλύτρια στο Μουσείο Τσαϊκόφσκι. Τόνισε ότι η ιδέα πως η αρχική νότα ήταν λάθος είναι χαρακτηριστική της κεντροευρωπαϊκής άποψης ότι οι επαναλήψεις ενός θέματος θα πρέπει να είναι πανομοιότυπες. Ομως ο μεγάλος ρώσος συνθέτης δεν ακολουθούσε αυτόν τον κανόνα και επέλεγε συχνά να διαφοροποιήσει τη μελωδία του, να ανοίξει ένα δύο μικρά μονοπάτια προτού επιστρέψει στον κεντρικό δρόμο της μελωδίας. Αυτού του είδους οι «αταξίες» είναι συχνές τόσο στη ρωσική παραδοσιακή μουσική όσο και στη βαλκανική.
Η απόλυτη συμμετρία, λοιπόν, είναι ζητούμενο ή περιορισμός; Η Κεντρική Ευρώπη έβαλε κανόνες σε όλα, τάξη στις σκέψεις, προσκύνησε την οργάνωση, κατασκεύασε αξιόπιστα προϊόντα. Στην κουλτούρα της όλο και περισσότερο οι εξαιρέσεις δεν γίνονται ευνοϊκά δεκτές, οι αυτοσχεδιασμοί προκαλούν υποψίες, η ομοφωνία είναι η μόνη αποδεκτή κατάληξη –ακόμη και με το ζόρι. Οταν βρεθούν, λοιπόν, «νότες» –απόψεις, πράξεις, κινήσεις –που σπάνε τον κανόνα και τη συμμετρία διορθώνονται πάραυτα.
Πρέπει να πιστεύουμε όλοι τα ίδια; Οσοι διαφωνούν θα πρέπει να διορθώνονται και να σύρονται στο άρμα της κυρίαρχης άποψης; Το Βερολίνο μπορεί να παραμένει ως άλλος Φον Μπίλοου με το μολύβι στο χέρι για να διορθώνει τις παρασπονδίες, αλλά ευτυχώς θα υπάρχουν πάντα «λάθος» νότες.
