Παραμονή Χριστουγέννων, το πρωί, μάλλον δεν θα 'ρθουν τα παιδιά με τα τρίγωνα να ψάλουν «Καλήν ημέραν, άρχοντες», κι εμείς, έγκλειστοι άρχοντες των δακτυλιδιών του καπνού, δεν θ' ακούσουμε για «Χριστού την θείαν γέννησιν», καθώς κανείς δεν θα μπει στ' αρχοντικό μας. Την ανάλογη μουσική, λοιπόν, πρέπει να την επιλέξουμε εμείς, καθώς τα κάλαντα απ' όλη την Ελλάδα είναι πολλά και μελωδικά: «Χριστούγεννα Πρωτούγεννα» κατά τον ύμνο της Αστυπάλαιας, ή: «Χριστός γιννιέται χαρά στουν κόσμο» καταπώς τραγουδάνε στη Θράκη, ή: «Χριστός γεννέθεν, χαρά στον κόσμο» με το ποντιακό ιδίωμα, ή, επίσης, στην Ξάνθη, «Χριστός γεννιέται, γεννιέται κι ανατρέφεται, στο μέλι και στο γάλα».
Και βέβαια, δεν θα παραλείψουμε τα κλασικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια: «Αγια Νύχτα» και «Ω, έλατο! Ω, έλατο!», μαζί με «Jingle Bells» και «We Wish You a Merry Christmas» μπροστά από τη χάρτινη φάτνη που, «σύμφωνα με την αναδρομήν», γεμίζει με στολίδια του παρελθόντος.
Εδώ, «Ο μικρός τυμπανιστής» παρελαύνει πρώτος κι ακολουθούν ο μολυβένιος στρατιώτης, τα αρκούδια, οι πάνινες κούκλες, όλη η μακρά στρατιά της παραμυθίας των παιδικών μας χρόνων. Ομως εγώ επιλέγω κάτι άλλο, βαθύτατα μελωδικό αλλά με δωρική λιτότητα, με τη χορωδία του «Συλλόγου προς διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής» που διευθύνει ο Σίμων Καράς: «Αι αγγελικαί προπορεύεσθε δυνάμεις, οι εν Βηθλεέμ ετοιμάσατε την φάτνην»: πόσο αυτά τα στιχηρά προσόμοια προεόρτια προσφωνούν καλύτερα τα συναισθήματα της ημέρας, με το καλλίφωνο στόμα του Ρωμανού του Μελωδού!
Αν κάποιοι πάλι είναι σχολαστικοί και αναλύουν τα προς εορτασμόν κατά γράμμα ή, μάλλον, κατ' εικόνα, να πώς θα «τεμαχίσουν» την κλασική αναπαράσταση της Γέννησης, μουσικώ τω τρόπω. Για την Παναγία μέσα στη Φάτνη, το «Ave Maria» του Schubert, και για το βρέφος στην αγκαλιά της, ένα νανούρισμα του William Byrd: «My sweet little baby».
Για τους τρεις Μάγους, την όπερα του Menotti «Ο Αμάλ και οι νυχτερινοί επισκέπτες», οι οποίοι δεν είναι άλλοι από τους Μάγους με τα δώρα τους. Για τους βοσκούς - αναγκαστικώς, αλλά ευχαρίστως - το τελευταίο μέρος, «Τραγούδι των βοσκών», από την Ποιμενική του Beethoven. Για τα βόδια, το Boeuf sur le toit («Το βόδι στη στέγη») του Darius Milhaud - εδώ δεν είναι ακριβώς στη στέγη, αλλά κάτω, στη φάτνη, ενώ για τα αρνάκια τριγύρω, το «Agnus dei» (Αμνός Θεού) από τη Λειτουργία σε Σι ελάσσονα του Bach.
Οσο για τον Αγγελο, έχουμε έναν αρχάγγελο, τον Arcangelo Corelli, και το Κοντσέρτο των Χριστουγέννων του.
Το απόγευμα, μόνος κανείς, μπορεί να επιλέξει απ' τα μεγάλα κλασικά του είδους. Μπορεί ν' αρχίσει με το Γρηγοριανό μέλος «Hodie Christus natus est» και μετά με την Καντάτα για την Παραμονή των Χριστουγέννων του Stradella, τα «Χριστουγεννιάτικα μοτέτα» του Praetorius, τα «Χριστούγεννα» του Marc Antoine Charpentier, το Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο του Telemann και, βεβαίως, το κορυφαίο ομότιτλο ορατόριο του Bach και να συνεχίσει με τα Χριστουγεννιάτικα Κοντσέρτα του Vivaldi, του Torelli και του Manfrendini, για να κορυφωθεί η ακρόαση με το «Αλληλούια» από τον αριστουργηματικό Μεσσία του Χαίντελ. Ακόμα, για να πάμε στον 19ο αιώνα, το πιανίστικο «Χριστουγεννιάτικο δέντρο» του Liszt, το ημιτελές ορατόριο «Christus» του Mendelssohn, «Η παιδική ηλικία του Χριστού» του Berlioz και το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» του Saint-Saëns.
Ας μην παραλείψουμε κάποιες μεγάλες συνθέσεις του 20ού αιώνα («A Boy Was Born» και «Ceremony of Carols» του Britten, «Μοτέτα για τα Χριστούγεννα» του Poulenc και «Χριστούγεννα», ένα από τα 20 βλέμματα στον μικρό Χριστό του Messiaen), αλλά και των αρχών του 21ου, όπως η όπερα-ορατόριο El Niño του John Adams.
Για το ρεβεγιόν
Οταν, βραδάκι, αρχίσουν να μαζεύονται συγγενείς και φίλοι για το ρεβεγιόν, το μουσικό κλίμα πρέπει ν' αλλάξει. Δεν έχουν πια θέση το μπαρόκ και οι κλασικές συνθέσεις (που οι πραγματικοί φίλοι της μουσικής δεν τις ακούν μόνο Χριστούγεννα, αλλά όλο τον χρόνο), με μοναδική, ίσως, εξαίρεση, το χριστουγεννιάτικο μπαλέτο Καρυοθραύστης του Τσαϊκόφσκι - το πιο εύπεπτο «γλύκισμα», το οποίο ταιριάζει πολύ και με την καρυδόπιτα που συνήθως σερβίρεται στο δείπνο.
Κατά τα άλλα, θα επέλεγα, για κέφι και ρυθμό, χριστουγεννιάτικα ροκ της δεκαετίας του 1960: «Rockin' Around the Christmas Tree» με Brenda Lee, «Merry Christmas, Baby» με Chuck Berry, «Mary's Boy Child» με Harry Belafonte, «Let It Snow» με Dean Martin και, βέβαια, to «I'll Be Home For Christmas» με τον Elvis Presley.
Ασφαλώς θα έκλεινα με το «White Christmas», το μυθικό τραγούδι του Irving Berlin, στην πρώτη εκτέλεση του Bing Crosby (λέω «πρώτη», γιατί έχουν ξεπεράσει τις 500 οι διαφορετικές ερμηνείες, και το τραγούδι είναι το πιο ευπώλητο στην ιστορία της δισκογραφίας, με πάνω από 100 εκατομμύρια πωλήσεις). Ναι· Λευκά Χριστούγεννα…
Λευκά, με την αγνότητα της χιόνος και την αθωότητα του μη συντελεσμένου, όταν υπάρχει μόνο η γέννηση, ο φόβος του θανάτου απουσιάζει και, άρα, είναι περιττή η ελπίδα της ανάστασης. Λευκά Χριστούγεννα, λευκή χιών, όλα οδηγούν στην καταληκτική παράγραφο από το διήγημα του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη «Ο έρωτας στα χιόνια», το οποίο εξελίσσεται σε μέρες εορτών.
Κ' επάνω εις την χιόνα έπεσε χιών. Και η χιών εστοιβάχθη, εσωρεύθη δύο πιθαμάς, εκορυφώθη. Και η χιών έγινε σινδών, σάβανον.Και ο μπαρμπα-Γιαννιός άσπρισεν όλος κ' εκοιμήθη υπό την χιόνα, δια να μην παρασταθή γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού Ημερών, του Τρισαγίου.
Να με συμπαθάν' οι αγαπημένοι μου συνθέτες, αλλά αυτές οι γραμμές στην παρτιτούρα του χιονιού παράγουν την πιο βαθιά και στοχαστική «μελωδία» που μπορεί ποτέ να γράψει ένας κονδυλοφόρος.
Ο Γιάννης Ευσταθιάδης είναι συγγραφέας και μουσικός παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα
