Eυθυγράμμιση…

Το ευρωπαϊκό πλανητικό σύστημα φαίνεται να ευθυγραμμίζεται. Και πάντως Ε. Μακρόν (πρόεδρος Γαλλίας), Μ. Σουλτς (ηγέτης Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών – SPD) και Ζ.-Κ. Γιούνκερ (πρόεδρος Ευρωπαϊκής Επιτροπής) έχουν ευθυγραμμισθεί προς τη κατεύθυνση της βαθύτερης ενοποίησης. Ο Μ. Σουλτς πήγε μάλιστα ένα βήμα πολύ πιο πέρα –πρότεινε τη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης μέχρι το 2025. Η Σοσιαλδημοκρατία αντεπιτίθεται. Μέχρι στιγμής όμως δεν έχει μιλήσει οριστικά η Α. Μέρκελ. Και μέχρι να μιλήσει the fat lady – η ευτραφής κυρία – λίγα μπορούν να γίνουν. Το γενικότερο πάντως ερώτημα είναι εάν θα κάνει τελικά η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) το επόμενο μεγάλο ενοποιητικό βήμα πρώτα απ’ όλα με την ολοκλήρωση του ημιτελούς συστήματος της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ – ευρωζώνης). Το σύστημα ΟΝΕ όπως δημιουργήθηκε από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ είναι ένα ημιτελές έργο. Στηρίζεται μόνο σε ένα σκέλος, τη νομισματική ένωση. Και ως ημιτελές έργο είναι ασταθές και χωρίς τη στέρεη προοπτική επιβίωσης. Το μόνο ημιτελές ανθρώπινο έργο που ιστορικά επιβίωσε είναι νομίζω η όγδοη, ημιτελής συμφωνία του Φρ. Σούμπερτ. Ολα τα άλλα αργά ή γρήγορα κατέρρευσαν. Η ΟΝΕ όμως δεν πρέπει να καταρρεύσει. Αλλά για να μη καταρρεύσει, θα πρέπει να προχωρήσει η συμπλήρωσή της με την οικονομική ένωση και σε βάθος χρόνου με την Πολιτική Ενωση, καθώς μια νομισματική ένωση και ένα ενιαίο νόμισμα δεν μπορούν τελικά να παραμείνουν πολιτικά άστεγα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Χρήσιμο είναι να υπενθυμίσουμε εδώ κάτι που έχει σχεδόν καθολικά λησμονηθεί: ότι στη διαπραγμάτευση της Συνθήκης του Μάαστριχτ στόχος ήταν να προωθηθούν παράλληλα η νομισματική και πολιτική ένωση. Γι’ αυτό και είχαν συσταθεί δύο διακυβερνητικές διασκέψεις, μια για την ΟΝΕ και μια για την Πολιτική Ενωση (της οποίας υπήρξα μέλος). Αλλά ενώ η πρώτη (ΟΝΕ) πέτυχε σε σημαντικό βαθμό, η δεύτερη έφερε πενιχρά αποτελέσματα καθώς οι βασικοί πρωταγωνιστές, ο γάλλος πρόεδρος Φρ. Μιτεράν και ο γερμανός καγκελάριος Χ. Κολ, έκριναν ότι η Πολιτική Ενωση θα μπορούσε να προκύψει εξελικτικά, με το πέρασμα του χρόνου. Δεν προέκυψε. Και ως εκ τούτου, χωρίς οικονομική και πολιτική ένωση, η ΟΝΕ μετά από μια σύντομη αρχική περίοδο σταθερότητας οδηγήθηκε σε υπαρξιακή κρίση (με αφορμή και την ελληνική περίπτωση) χωρίς να έχει μηχανισμούς, μέσα και πολιτικές για να την αντιμετωπίσει.

Στην πορεία δημιούργησε ορισμένα όργανα, όπως τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ – ESM) αλλά τελικά την ΟΝΕ τη διέσωσε ένας θεσμός και ένας άνθρωπος: η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και ο πρόεδρός της Μ. Ντράγκι με μέτρα και δράσεις (ποσοτική χαλάρωση, QE, κ.λπ.) στα όρια του καταστατικά αποδεκτού. Αν και νομίζω ότι μία και μόνο φράση τριών λέξεων έσωσε την ΟΝΕ και έγραψε ιστορία: η περίφημη φράση του Μ. Ντράγκι «whatever it takes» («οτιδήποτε απαιτείται) που ξεστόμισε το καλοκαίρι του 2012. Η δύναμη των λέξεων όταν εκφέρονται στο κρίσιμο timing.

Χωρίς βαθύτερη ενοποίηση όμως, στην επόμενη κρίση –που θα έλθει –η ΕΚΤ δεν θα μπορεί να καλύψει λάθη και παραλείψεις των ηγεσιών. Whatever it means…