Αύγουστος Στρίντμπεργκ (Γ΄)

Το 1988 που ο Αλέξης Μινωτής σκηνοθέτησε για δεύτερη φορά τον «Πατέρα» του Στρίντμπεργκ στο Εθνικό Θέατρο (την πρώτη με παρτενέρ την Παξινού, τη δεύτερη με τη Νέλλη Αγγελίδου) συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την πρεμιέρα αυτού του τρομερού θεατρικού κειμένου. Γράφω αυτές τις γραμμές και άλλη μια φορά συνειδητοποιώ ότι σήμερα παγκοσμίως η δραματουργία ορφάνεψε, δεν γράφουμε μεγάλα έργα και το θέατρο, όσο ακόμη ζει, τρέφεται και μας τρέφει με τα εξαίσια αριστουργήματα του παρελθόντος από τον Αισχύλο ως τον Μπέκετ και τον Μπρεχτ. Εγραφα τότε (1988) στην κριτική μου για το τερατώδες σε σύλληψη αυτό έργο της παγκόσμιας δραματουργικής τέχνης: «Ο «Πατέρας», έργο της νατουραλιστικής, ιδιότυπης περιόδου του συγγραφέα, είναι ένα κείμενο ευθέως ευανάγνωστο και δομικά ευσύνοπτο. Σύγχρονο, περίπου, με τους «Βρυκόλακες» του Ιψεν, στους οποίους κάνει ρητή μνεία ο κεντρικός ήρωας του «Πατέρα», εκκινεί από τις πρόσφατες τότε έρευνες στη γενετική και την κληρονομικότητα (Χαίκελ, Μέντελ) για να απογειωθεί σε μια μεταφυσική των φύλων. Η αναφορά στο έργο στη θρυλική βασίλισσα των Λυδών Ομφάλη, η οποία αφόπλισε τον Ηρακλή, τον έντυσε γυναικείο χιτώνα και τον έστειλε στο γυναικωνίτη να γνέθει και να πλέκει, είναι ο σαφής υπαινιγμός του Στρίντμπεργκ για την αρχετυπική καταγωγή του θέματός του. Δεν σκοπεύω να επιμείνω στο εξαντλημένο θέμα της πάλης των φύλων στο έργο του μεγάλου Σουηδού, ούτε στον αμφιλεγόμενο μισογυνισμό του. Σε αυτό το τελευταίο εμείς οι μεσογειακοί καλύτερα να είμαστε λίγο επιφυλακτικοί στις κρίσεις μας και στην απολυτότητά τους, γιατί αγνοούμε τη βόρεια ψυχολογία, θα έλεγα τον βόρειο ψυχισμό. Εγραφε ο Ουράνης, νομίζω, κάπου πως στον Βορρά οι γυναίκες είναι και λίγο άντρες, ενώ στον Νότο οι άντρες είναι και λίγο γυναίκες – βρίσκω εύστοχο το σχόλιο. Ο Στρίντμπεργκ, όσο αποστρέφεται τη γυναίκα – Ομφάλη, τη γυναίκα – αράχνη, την παλιά εικόνα του θήλεος – εκδικητή, άλλο τόσο ιεροποιεί τη μητέρα – γυναίκα. Τα περισσότερα έργα του είναι ένα σχόλιο μεταξύ. Προσπαθεί να συμβιβάσει μέσα τους τις δύο διαστάσεις της γυναίκας, ως σκεύους ηδονής και ως τεμένους των ωδίνων και της οδύνης. Κάπου προσπαθεί να συλλάβει την ένωση και τη διάσταση ανάμεσα στην Ομφάλη και στον ομφάλιο λώρο. Νιώθεις πως ολόκληρη η ανθρωπότητα πηγάζει από το θήλυ, αφού οι άντρες έχουν μια μητέρα, ενώ κανένας άντρας δεν γέννησε ποτέ, ούτε άντρα βέβαια, ούτε γυναίκα.