Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Σύνδεση μέλους
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Την περασμένη Τετάρτη 6 Ιανουαρίου παρακολουθήσαμε εμβρόντητοι και σε ζωντανή μετάδοση την εισβολή στο Καπιτώλιο. Σε ένα από τα πιο ασφαλή και φυλασσόμενα κτίρια στον κόσμο είδαμε εικόνες που δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε: ένα άτακτο λεφούσι να εισβάλλει στο κτίριο, να καταλαμβάνει την αίθουσα συνεδριάσεων της αμερικανικής Βουλής όσο και της Γερουσίας αλλά και τα γραφεία των εκλεγμένων αντιπροσώπων, τη στιγμή που εκείνοι έχουν φυγαδευτεί στα υπόγεια, φοβούμενοι για τη ζωή τους.
Τα ερωτήματα είναι πολλά: έγινε η εισβολή εξαιτίας ανικανότητας των Αρχών; Ηταν αποτέλεσμα χαλαρής αντιμετώπισης λόγω ιδεολογικής εγγύτητας με τον όχλο; Ηταν προσπάθεια πραγματικού πραξικοπήματος; Το κουβάρι θα ξετυλιχθεί και θα βρεθούν απαντήσεις· αλλά αντιλαμβανόμαστε σιγά σιγά πόσο εύθραυστη είναι ακόμα και μια ώριμη και οργανωμένη δημοκρατία. Αυτή η εισβολή με πολλά στοιχεία φάρσας (οργανωμένοι εθνικιστές παρέα με συνωμοσιολόγους, φιγούρες που λες και βγήκαν από τον «Μπλεκ» των παιδικών μας χρόνων, μαζί με αφελείς γιαγιάδες) λίγο έλειψε να αφήσει πίσω της πολύ περισσότερους νεκρούς, να φτάσει στην κατάλυση του κράτους, ακόμα και σε εμφύλιο.
Το μυαλό μας είναι στραμμένο στην Αμερική· αλλά σε όσους όμως από εμάς έλαχε ο κλήρος να έχουμε θέσεις ευθύνης τα πρώτα χρόνια της ελληνικής κρίσης, τη διετία 2010-11, οι σκηνές στο Καπιτώλιο ξύπνησαν δυσάρεστες μνήμες. Θυμηθήκαμε τις δραματικές σκηνές στην Πλατεία Συντάγματος κατά την ψήφιση του πρώτου Μνημονίου το 2010, με την ωμή δολοφονία τριών ανθρώπων στη Marfin μερικές δεκάδες μέτρα από τη Βουλή. Τις επανειλημμένες βίαιες διαδηλώσεις το 2011, τις μούντζες, τα συνθήματα «να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η Βουλή», την παραλίγο εισβολή στο κτίριο από τους «αγανακτισμένους» εκείνο το καλοκαίρι, εισβολή που αποσοβήθηκε τελευταία στιγμή.
Πολλοί δυσανασχετούν με τη σύγκριση. «Δεν είναι ίδιοι οι "αγανακτισμένοι" με τους τρελούς του Τραμπ!» λένε. Πράγματι· όμως τα κοινά γνωρίσματα είναι πιο σημαντικά από τις διαφορές σε πρόσωπα ή στη συγκυρία. Πρώτο είναι η απόλυτη απαξίωση των θεσμών και των λειτουργιών της δημοκρατίας. Ο «λαός» πάνω από τις πολύπλοκες αλλά απολύτως αναγκαίες λειτουργίες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το κοινοβούλιο που έπρεπε να βαφτεί στο αίμα εκεί, «να καεί» εδώ - παρά το γεγονός ότι γενιές έχυσαν αίμα για να μπορεί να λειτουργεί. «We the people» απέναντι στις υποτιθέμενες ελίτ - εκεί και εδώ. Και στις δύο δε περιπτώσεις δεν είναι μόνο οι κατατρεγμένοι που ξεσηκώνονται: στις ΗΠΑ πολλοί από τους εισβολείς αποδείχτηκαν καλοβαλμένοι αστοί· σε εμάς, πολλοί «αγανακτισμένοι» ήταν οι ευνοημένοι του συστήματος των τελευταίων δεκαετιών.
Δεύτερο κοινό χαρακτηριστικό: η βάση πάνω στην οποία χτίζεται αυτή η απαξίωση - το ψέμα και η άρνηση της πραγματικότητας. Αρνηση για τα πραγματικά στοιχεία που εξηγούν γιατί πράγματι έχασε τις εκλογές ο Τραμπ ή γιατί στην Ελλάδα η τραγική οικονομική κατάσταση επέβαλε κάποιες αποφάσεις. Οι κατασκευασμένοι εχθροί: εκεί όσοι προτιμούν την Κίνα αντί να βάζουν America first, εδώ οι «ευρωλιγούρηδες» που βάζουν την ΕΕ πάνω από την Ελλάδα. Ψέματα, που κόμματα και πολιτικοί (εκεί και εδώ), μέρος του κατεστημένου, με απόλυτο πολιτικό κυνισμό επαναλάμβαναν ανερυθρίαστα (το έλλειμμα που φουσκώθηκε, τα CDS, το οργανωμένο σχέδιο εκποίησης της χώρας...), μέχρι να αποτελέσουν κοινή, ψεκασμένη, πεποίθηση στον κόσμο.
Και βέβαια κοινή είναι η βία. Η λεκτική κατ' αρχάς, βασισμένη σε μια μανιχαϊστική λογική - οι «εχθροί του λαού», οι προδότες απέναντι στους πατριώτες. Βία που διαιρεί την κοινωνία. Βία που εύκολα ξεφεύγει από τα λόγια στις πράξεις: από τις κρεμάλες στο Σύνταγμα, στον προπηλακισμό στον δρόμο, μέχρι τις τρομοκρατικές επιθέσεις, όπως αυτές στο Καπιτώλιο και στη Βουλή με νεκρούς, η απόσταση είναι μικρή. Το ξεχνάμε συχνά: η βία κάθε μορφής στην πολιτική και στα κοινά δεν είναι τίποτε άλλο παρά φασισμός.
Υπάρχει όμως και μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε όσα βλέπουμε στις ΗΠΑ και στα δικά μας που αξίζει να επισημανθεί - και να μας προβληματίσει. Στις ΗΠΑ, η δημοκρατία και οι θεσμοί αμύνθηκαν. Οι θεσμοί και το κράτος δικαίου άντεξαν. Οι εισβολείς αναγνωρίζονται και αντιμετωπίζουν πλέον τις συνέπειες του νόμου, όσοι τους ενθάρρυναν αποδοκιμάζονται έμπρακτα, και ο ηθικός αυτουργός που τους προέτρεψε αντιμετωπίζει καθαίρεση από το ύπατο αξίωμα της χώρας, με το κόμμα του να αποστασιοποιείται - έστω και μόλις τώρα. Είναι δείγμα υγείας και η αμερικανική δημοκρατία θα βγει από αυτήν την περιπέτεια πιο δυνατή.
Μα δεν άντεξαν οι θεσμοί και η δημοκρατία και σε εμάς; Ναι, άντεξαν. Αλλά εμείς ποτέ δεν κάναμε αυτού του είδους το ξεκαθάρισμα για το τι πραγματικά συνέβη. Αντίθετα, πάνω στον μύθο του αντιμνημονίου και στις πλάτες των «αγανακτισμένων» χτίστηκαν πολιτικές καριέρες και κερδήθηκαν εκλογές - ένθεν κακείθεν. Εμείς προτιμήσαμε να προχωρήσουμε κρύβοντας τα προβλήματα κάτω από το χαλί. Σήμερα μπορεί πολλά από αυτά να έχουν ξεπεραστεί. Η ζωή ανέδειξε στην πράξη τα αδιέξοδα και τα ψέματα πολλών πολιτικών δυνάμεων εκείνη την περίοδο. Οσο όμως δεν γίνεται αυτή η καθαρτήρια συζήτηση, πάντα παραμένουν στο συλλογικό υποσυνείδητο και ελλοχεύει η επανάληψη των ίδιων συμπεριφορών και λαθών.
Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου είναι πρώην υπουργός, καθηγητής στο European University Institute
