Ο φόβος της μη Ευρώπης

Το τελευταίο διάστημα, στο πλαίσιο αντιμετώπισης της πανδημίας εκ μέρους της ΕΕ, αναβιώνει το πλέον ισχυρό ρήγμα στα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Πρόκειται για την ανοικτή πληγή που μας κληροδότησε η κρίση χρέους στην ευρωζώνη. Με τα διαβρωτικά σημάδια πολιτικοποίησης της διαδικασίας, ανησυχητικά εξαπλωμένα στο σύνολο της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Ηταν η περίοδος όπου ο ιός πέρασε στο σύστημα. Τότε που οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ των κρατών-μελών της Ενωσης έπαψαν να είναι συσπειρωμένες στο να προωθήσουν το ευρωπαϊκό σχέδιο ακόμα και ερήμην των λαών της Ευρώπης. Λαμβάνοντας υπόψη τις διευρυμένες μακροοικονομικές ανισορροπίες εξαιτίας της ημιτελούς αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης, εσφαλμένα διαιρέθηκαν σε πιστωτές και χρεώστες. Εκκινώντας ένα άγονο και υπονομευτικό παιχνίδι διαπραγμάτευσης γύρω από το φορτίο διαχείρισης του χρέους. Περνώντας από την εποχή της σύγκλισης στα χρόνια της διαίρεσης.

Σήμερα, η αφορμή δόθηκε μέσω του αιτήματος αμοιβαιοποίησης χρέους διά της έκδοσης ευρωομολόγων. Για τα οποία εσφαλμένα υποθέτουμε πως είναι εφικτό να δημιουργηθούν από το τίποτα. Πάνω-κάτω ζητήθηκε από την Ευρώπη σε χρονικό ορίζοντα μερικών εβδομάδων να παραδώσει προς χρήση αυτό που απέτυχε τα προηγούμενα χρόνια να χτίσει (βλ. δημοσιονομική ένωση). Η μαξιμαλιστική απαίτηση έχει νόημα μόνο στο πλαίσιο ενίσχυσης της πολυπόθητης κατεύθυνσης ολοκλήρωσης της ημιτελούς ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης (τραπεζική ενοποίηση υπό την ΕΚΤ, ευρωπαϊκός προϋπολογισμός και μεταβιβάσεις πληρωμών, συντονισμός μακροοικονομικών πολιτικών), η οποία και καθίσταται ολοένα πιο δύσκολη. Κι αυτό διότι, πέρα από τραύματα και προκαταλήψεις, η χρονική υστέρηση συσσωρεύει δημόσιο χρέος.

Σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, ο δημόσιος διάλογος που εξελίσσεται εντός των κρατών-μελών ενισχύει το αθεράπευτα ταυτοτικό αφήγημα που σφυρηλατεί εθνικές αντιλήψεις και υποτιθέμενες πραγματικότητες. Εκεί όπου συνυπάρχουν μύθοι και άβολες αλήθειες, μικρές και μεγάλες αμαρτίες, εθνικοί ορθολογισμοί αλλά και συλλογικοί ανορθολoγισμοί. Συντηρώντας και διευρύνοντας τον μεταλλασσόμενο ευρωσκεπτικισμό πολλαπλών εθνικών ταχυτήτων. Εύπλαστο, αβαθή και προσαρμοσμένο στις εκάστοτε βραχυπρόθεσμες κομματικές κι εκλογικές απαιτήσεις των εγχώριων πολιτικών ελίτ. Κι επειδή ο μέσος Ευρωπαίος δεν αντιλαμβάνεται την ακατάληπτη γλώσσα και την ουσία των όσων αποφασίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα εκλογικά σώματα βρίσκονται σε μια περιδίνηση όπου συνεχίζουν να αποδέχονται την εύληπτη ρητορική από κοινού με τις διαπραγματευτικές μπλόφες των εθνικών τους ελίτ ως πραγματικά γεγονότα.

Πέραν του εθνικολαϊκισμού που ενδέχεται να εξελιχθεί σ' ένα μη ελεγχόμενο ρίσκο, εξακολουθεί να παρατηρείται η δυστοκία εκ μέρους των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων να επικοινωνήσουν τις περιπλοκότητες  που συνοδεύουν την πολυδιάστατη «αλήθεια». Συχνά, ωθώντας και τις ίδιες να επιλέξουν τον λαϊκισμό αντί να εμπλακούν σε θέματα η συνθετότητα και η δυσκολία των οποίων απωθούν τα εκλογικά σώματα. Προσδοκώντας στην υποτιθέμενη απαθή τους συναίνεση, ψαλιδίζουν τα έστω περιορισμένα περιθώρια κινήσεων. Καθιστώντας ακόμα πιο δύσκολη για τις ίδιες την επίτευξη ωφέλιμων συμβιβασμών ή την απότομη στροφή πολιτικής. Κοντολογίς, διανύουμε μια αφόρητα κοντόφθαλμη συνθήκη όπου οι μεν λαϊκιστές  «δεν ξέρουν τι κάνουν», οι δε φιλελεύθεροι «κάτι γνωρίζουν, αλλά πάρα ταύτα το κάνουν».  Ναρκοθετώντας εκ νέου τη συσσωρευμένη ικανότητα και τεχνογνωσία της ΕΕ  να υπερκεράζει τις διαφορές της. Η επιτυχία της οποίας ήταν πως ως πολίτης η ευρωπαϊκή επιλογή θα υπερβαίνει την εθνική μου.

Συμπερασματικά, η χρονική υστέρηση οδήγησε στην παγίωση των διαιρετικών τομών και στην εμβάθυνση του ρήγματος ανάμεσα σε πιστωτές και χρεώστες. Μετά το τελευταίο Eurogroup, Βορράς και Νότος εξακολουθούν να ξιφουλκούν ως προς το ποιος τελικά περισσότερο υποχώρησε έναντι του άλλου. Με το εκκρεμές να συνεχίζει την επιβλαβή ταλάντωση μεταξύ των ορίων ευρωσκεπτικισμού και αντιευρωπαϊσμού. Με μοναδικό αντίβαρο εξισορρόπησης τον φόβο από τις ολέθριες συνέπειες της μη Ευρώπης. Βλέπετε, στο διάβα των χρόνων της ενοποίησης και με όρους παγκοσμιοποίησης 21ου αιώνα, τα κράτη-μέλη έχουν προ πολλού απολέσει την αυτάρκειά τους. Εκεί εξακολουθούμε όλοι να συγκλίνουμε. Προσώρας, παραμένει ο ελάχιστος κοινός μας παρονομαστής για την επιβίωση και την αναζωογόνηση  του εγχειρήματος.

Ο κ. Σωτήρης Σέρμπος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο ΔΠΘ, ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ.