Δύο μήνες πριν από τις ευρωεκλογές, είναι από τους λίγους που πιστεύουν στην Ευρώπη του αύριο, στη μάχη κατά του λαϊκισμού αλλά και των σκοτεινών δυνάμεων. Ο διάσημος γάλλος φιλόσοφος Μπερνάρ-Ανρί Λεβί αποφάσισε να κάνει μια ευρωπαϊκή περιοδεία με την παράσταση «Looking for Europe». Μιλά στα «ΝΕΑ» για την απόφασή του να ανέβει στη σκηνή για να πάρει το μέλλον της Ευρώπης στα χέρια του.
Ανεβάζετε την παράσταση «Ψάχνοντας την Ευρώπη» στο θέατρο Παλλάς, την 1η Απριλίου. Στην Αθήνα. Γιατί στην Αθήνα;
Γιατί είναι αυτονόητο. Γιατί δεν υπάρχει Ευρώπη χωρίς την Αθήνα. Γιατί η Αθήνα είναι η κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και πρωτεύουσα της Ευρώπης. Γιατί η Αθήνα είναι στο κέντρο της ύπαρξης του ήρωά μου. Γιατί η Αθήνα είναι παρούσα στον μονόλογό του, από την αρχή μέχρι το τέλος. Γιατί αν η Αθήνα πέσει, η Ευρώπη καταποντίζεται. Γιατί η Αθήνα είναι ταυτόχρονα ο αδύναμος και ο δυνατός κρίκος της Ευρώπης.
Γιατί μιλάμε τόσο πολύ για την Ευρώπη, τελευταία;
Γιατί εξαρτόμαστε απ' αυτήν. Και ο καθένας πρέπει να σκεφτεί για την Ευρώπη από τη δική του θέση. Εμένα ο ήρωάς μου είναι ένας συγγραφέας, κλεισμένος σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Σαράγεβο. Εχει στη διάθεσή του μόνο δύο ώρες για να προετοιμάσει μια ομιλία για την Ευρώπη, την οποία θα εκφωνήσει στο Εθνικό Θέατρο. Δεν ξέρει όμως από ποια γωνία να προσεγγίσει το θέμα του. Δοκιμάζει μια ιδέα, την απορρίπτει. Δοκιμάζει μια δεύτερη, την απορρίπτει κι αυτή. Αισθάνεται πως το θέμα γλιστράει μέσα από τα δάχτυλά του, όπως η άμμος. Μέχρι που, κάποια στιγμή, στην πέμπτη πράξη του έργου, του έρχεται μια ιδέα που θα τον βγάλει από το αδιέξοδο: σκέφτεται να μιλήσει για έναν άνθρωπο που παλεύει να βγάλει μια ομιλία για την Ευρώπη αλλά δυσκολεύεται. Και δυσκολεύεται γιατί το αντικείμενό του διαλύεται μπροστά στα μάτια του. Η αποδόμηση αυτή αντικατοπτρίζει την Ευρώπη που διαλύεται γύρω μας: τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία…
Η Ελλάδα έζησε την κρίση εφηβείας του ευρώ και βρέθηκε στο επίκεντρο της γενικευμένης, στη συνέχεια, ευρωπαϊκής κρίσης. Ποια είναι η γνώμη σας για την Ευρώπη σήμερα;
Η Ευρώπη κατρακυλά. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή τα πράγματα είναι καλύτερα, στην υπόλοιπη ήπειρο όμως χειροτερεύουν. Εσείς, εν πολλοίς, βγήκατε από την οξεία φάση της κρίσης. H Ευρώπη όμως βυθίζεται πλέον στην άβυσσο του λαϊκισμού. Ενώ η Ελλάδα φαίνεται να τον αποτάσσεται σιγά-σιγά και να τον δαμάζει, στην υπόλοιπη Ευρώπη αυτός γιγαντώνεται. Εδώ, λοιπόν, έρχεται και το «Ψάχνοντας την Ευρώπη». Διότι το οικοδόμημά μας υφίσταται επίθεση από παντού και βουλιάζει. Οι δυνάμεις του λαϊκισμού στο εσωτερικό της και οι σύμμαχοι αυτών των δυνάμεων στο εξωτερικό, ο Πούτιν, ο Τραμπ, ο Στιβ Μπάνον, την αντιμάχονται. Το σπίτι μας έχει πιάσει φωτιά.
Ναι, αλλά δεν φταίει κάπου και η Ευρώπη; Γιατί άφησε τον εαυτό της τόσο ευάλωτο;
Εχετε δίκιο. Βεβαίως και φταίει. Και είναι κάτι που το λέω, στο έργο. Π.χ., ναι μεν οι Ελληνες είχαν μεγάλη ευθύνη για την κατάστασή τους, με τη διαφθορά, τη φοροδιαφυγή και ένα σωρό άλλα ζητήματα, αλλά και η Ευρώπη, ως απάντηση, έλαβε μέτρα πολλές φορές αλλοπρόσαλλα, που δεν έβγαζαν πουθενά. Και, παρόλα αυτά, οι Ελληνες αντιμετώπισαν τα μέτρα που τους επιβλήθηκαν με εξαιρετική ψυχραιμία. Ψυχραιμία και μεγαλοψυχία. Θα μπορούσαν να είχαν επιτεθεί με σφοδρότητα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και να είναι πολύ πιο θυμωμένοι. Επέδειξαν όμως μια αξιοθαύμαστη αυτοσυγκράτηση. Η Ελλάδα, λοιπόν, είναι σε θέση να γνωρίζει πολύ καλά πως η Ευρώπη δεν είναι τέλεια, αλλά και ότι αυτό δεν είναι λόγος για να τη διαλύσουμε. Η Ευρώπη βεβαίως και έκανε λάθη στην αντιμετώπιση της κρίσης στην Ελλάδα, αλλά αυτός δεν είναι λόγος να της δώσουμε μία και να τη θάψουμε στο χώμα. Πρέπει να την προσέχουμε την Ευρώπη, ακόμα κι αν εκείνη κόντεψε να μας εξοντώσει. Η στάση που τελικά κράτησαν οι Ελληνες, ένδειξη μεγαλοψυχίας και αξιοπρέπειας, πρέπει να αποτελεί παράδειγμα για τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Ολοι μας βλέπουμε τις αδυναμίες της Ευρώπης. Είναι όμως προς το συμφέρον μας να συμβάλουμε στη διόρθωσή τους.
Και πώς θα γίνει αυτό;
Πρέπει να πιέσουμε για μια Ευρώπη πιο δημοκρατική, πιο σοσιαλιστική, πιο πολιτική αλλά και πιο ποιητική.
Και εξηγούμαι. Πρέπει να πιέσουμε για μια Ευρώπη πιο δημοκρατική, γιατί δίνεται στους πολίτες η εντύπωση της αδιαφάνειας και πως οι αποφάσεις λαμβάνονται από κάποιους γραφειοκράτες που καμία σχέση δεν έχουν με τη δική τους πραγματικότητα. Εχουμε επίσης ανάγκη από μια Ευρώπη πιο σοσιαλιστική, με ισχυρές κοινωνικές πολιτικές που μπορούν να βοηθήσουν αυτούς που έχουν ανάγκη και που τα εθνικά κράτη δεν μπορούν από μόνα τους να προστατεύσουν. Κατά τη διάρκεια της παράστασης, μάλιστα, κάνω και κάποιες προτάσεις για συγκεκριμένες κοινωνικές παρεμβάσεις τις οποίες μπορεί να κάνει η Ευρώπη, για να βοηθήσει τους μακροχρόνια ανέργους και αυτούς που η παγκοσμιοποίηση έχει αφήσει πίσω. Η Ευρώπη έχει πολλά ακόμα να κάνει στο ζήτημα των ανισοτήτων, σε όλους τους τομείς, αν θελήσει να γίνει πιο κοινωνική.
Κατά τρίτο λόγο, η Ευρώπη πρέπει να καταστεί περισσότερο πολιτική. Δηλαδή, πρέπει να αφήσουμε πίσω μας μια και καλή το δίλημμα «περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη». Διότι όλα τα προηγούμενα μπορούν να γίνουν μόνο με περισσότερη Ευρώπη. Δεν μπορείς να επιχειρείς άλλη λύση εσύ και άλλη ο διπλανός σου, στο ίδιο πρόβλημα που αγγίζει ταυτόχρονα και τους δύο. Ο κόσμος πρέπει να καταλάβει πως τα κράτη-μέλη μπορούν να απολαύσουν πάρα πολλά προνόμια, αν παραχωρήσουν ένα μέρος από τις αρμοδιότητές τους.
Και τέλος, χρειαζόμαστε μια Ευρώπη πιο ποιητική. Αυτό είναι όμως μια έκπληξη του έργου, που την κρατάω για την τελευταία πράξη.
Για την οικονομία δεν είπαμε, πάντως. Στην Ελλάδα έχουμε περάσει μια αδυσώπητη λιτότητα, μάλλον ευρωπαϊκής προέλευσης…
Πράγματι δεν αναφέρθηκα ρητά σε αυτό, γιατί η οικονομία είναι ο χώρος όπου τέμνονται η σοσιαλιστική και η πολιτική Ευρώπη για την οποία μίλησα πιο πάνω. Κοιτάξτε: η Ευρώπη έκανε σημαντικότατα λάθη στην περίπτωση της Ελλάδας. Φέρθηκε το λιγότερο αδέξια και επέβαλε πολύ βίαια μέτρα. Είμαι όμως πεπεισμένος, όπως και μια μεγάλη μερίδα Ελλήνων, πως η Ελλάδα που προέκυψε απ' αυτήν την περιπέτεια είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ' ό,τι αν είχε βγει από το ευρώ, αν είχε αλλάξει στρατόπεδο και είχε συμπαρασυρθεί στην τροχιά μιας ευρασιατικής συμμαχίας όπου θα κυριαρχούσε η Ρωσία. Νομίζω πως σε μια τέτοια περίπτωση η Ελλάδα θα βρισκόταν σε πολύ χειρότερη θέση. Η χώρα σας έχει πλέον ανακτήσει σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο της οικονομίας της. Με τη σωστή διαχείριση των οικονομικών της έλαβε πρόσφατα 6 δισεκατομμύρια από την ΕΚΤ. Από εκεί κι έπειτα ο δρόμος είναι βεβαίως μακρύς. Το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα είναι κοντά στο 20%, ενώ στους νέους είναι ακόμα μεγαλύτερο. Αλλά και πάλι, πραγματικά πιστεύω πως η λύση θα δοθεί μέσα απ' την Ευρώπη.
Κι όλο αυτό το διευρυνόμενο μίσος που βλέπουμε γύρω μας; Αυτό πού οφείλεται;
Στην ανισότητα. Η ανισότητα είναι γενεσιουργός παράγοντας του μίσους. Και είναι ευθύνη των κυβερνώντων να μειώσουν τις εστίες που παράγουν ανισότητα. Μέχρι τότε πρέπει να φροντίσουν ώστε η ανισότητα, όσο γίνεται, να μην παράγει μίσος. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μπορεί το μίσος να εξηγείται από την ανισότητα, αυτό όμως δεν το κάνει αποδεκτό. Και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν δεν θα αλλάξουν την κατάσταση από τη μία μέρα στην άλλη. Γι' αυτό και είναι επιτακτικό να δοθεί στον κόσμο να καταλάβει πως το μίσος δεν είναι λύση. Αντιθέτως, κάνει την κατάσταση ακόμα χειρότερη.
Και πώς μπορεί κάποιος να το εξηγήσει αυτό στον κόσμο;
Είναι ο λόγος για τον οποίο έρχομαι στην Αθήνα. Ξεκίνησα αυτή τη μακρά, φιλόδοξη και σωματικά εξαντλητική προσπάθεια γιατί πιστεύω βαθιά πως ο καθένας μας οφείλει να αναλάβει το μερίδιό του σε αυτήν την πορεία ελπίδας. Δεν μπορούμε να αφήσουμε την Ευρώπη στους κήρυκες του μίσους, ούτε στους λαϊκιστές. Στη Γαλλία, αλλά και αλλού στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, εξαπλώνεται ένα κύμα αντισημιτισμού που είναι πολύ ανησυχητικό. Θεωρούσαμε τις ΗΠΑ ασφαλές καταφύγιο έναντι του αντισημιτισμού και κοιτάξτε τη σφαγή πριν από λίγους μήνες στο Πίτσμπουργκ! Οταν αφήνουμε το μίσος να πλασάρεται ως απάντηση στα προβλήματα, το αφήνουμε να δηλητηριάζει την κοινωνία σταγόνα-σταγόνα. Αυτό συμβαίνει πάντοτε. Και στην αρχή μπορεί το μίσος να διοχετεύεται κατά των πολιτικών και των ισχυρών γενικώς, μετά όμως στρέφεται κατά των διανοουμένων. Και, δυστυχώς, καθώς τίποτα δεν αλλάζει συνήθως, στο τέλος στρέφεται ενάντια στους Εβραίους. Οι Εβραίοι μετατρέπονται παγίως σε εξιλαστήρια θύματα. Μπορεί στην πραγματικότητα να μην έχουν λεφτά, αλλά η γενική πεποίθηση είναι πως έχουν ισχύ. Κι έτσι το κύμα αντισημιτισμού γιγαντώνεται.
Ποιο θα ήταν το μήνυμά σας προς τους νέους;
Να πάρουν την Ευρώπη στα χέρια τους. Να μην αφήσουν τη μοίρα τους στα χέρια ζοφερών και ανεύθυνων ανθρώπων, που αποδεικνύονται πολύ μικροί μπροστά στην ιστορική ευθύνη που κληρονόμησαν από τους γονείς τους. Σε αυτούς εναπόκειται να δώσουν νέα πνοή στο ευρωπαϊκό όραμα. Δεν έχουν άλλη επιλογή, άλλωστε. Αυτοί είναι που θα κληθούν να διαχειριστούν στο μέλλον τις τεράστιες προκλήσεις με τις οποίες ξεκινούν της ζωή τους, όπως η κλιματική αλλαγή, οι οικονομικές ανισότητες, η μαζική μετανάστευση, η τρομοκρατία. Οπου κι αν διαλέξουν να εγκατασταθούν, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ελλάδα ή αλλού, να έχουν στο νου τους πως καμία χώρα δεν μπορεί από μόνη της να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις αυτές. Τα προβλήματα είναι πανευρωπαϊκά και οι λύσεις πρέπει να αναζητηθούν μέσα από μια πανευρωπαϊκή συνεργασία.
Είπατε προηγουμένως πως κάποιοι επιβουλεύονται την Ευρώπη...
Βεβαίως. Η Ευρώπη δημιούργησε ένα σύστημα αξιών όπου η ακεραιότητα του ατόμου γίνεται σεβαστή περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μέρος και πολιτισμό στον κόσμο. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνται δομικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Σε όλον τον κόσμο παραδέχονται, ακόμα και σιωπηρά, πως η Ευρώπη έχει επιτύχει έναν υψηλότατο πολιτισμό. Αυτό όμως προκαλεί σε πολλούς και φθόνο. Προκαλεί ένα μίσος και μια επιθυμία καταστροφής. Δεν έχετε παρά να ακούσετε τη ρητορική του Πούτιν ή του Τραμπ. Είναι εμφανές ότι θαυμάζουν την επιτυχία του οικοδομήματός μας, με την παράλληλη επιθυμία, όμως, να το καταστρέψουν. Κοινός τους στόχος είναι η αποδυνάμωση της Ευρώπης. Τα λόγια που ακούμε από τον Τραμπ είναι εξωφρενικά. Αδιανόητα για ένα σύμμαχο. Υπαγορεύονται όμως από τη ζήλια, τον φθόνο και από μια βαθιά επιθυμία να συνθλίψει τον διπλανό του.
