Το Netflix ανέβασε το 2023 μια σειρά ντοκιμαντέρ, με τίτλο «Μακροζωία, τα μυστικά των Μπλε Ζωνών». Σε αυτή, περιγράφει τη ζωή των ανθρώπων που ζουν σε εκείνα τα σημεία του πλανήτη στα οποία οι στατιστικές δείχνουν πως καταγράφεται ο υψηλότερος μέσος όρος διάρκειας του ανθρώπινου βίου. Ανάμεσά τους, τη Λόμα Λίντα των Ηνωμένων Πολιτειών, τη Νικόγια της Κόστα Ρίκα, τη Σαρδηνία της Ιταλίας, την Οκινάβα της Ιαπωνίας, αλλά και την ελληνική Ικαρία. Η επιδίωξη είναι προφανής: Να διερευνηθούν και να αναδειχθούν τα «μυστικά» της μακροζωίας σε αυτές τις περιοχές, έτσι ώστε να δοθεί επαρκής τροφή στους πολλούς και τις πολλές που κάνουν ανάλογες σκέψεις.

Αυτό, όπως μπορούν να καταλάβουν οι πάντες, αφορά τόσο τους απλούς «θνητούς» όσο και τους έχοντες και κατέχοντες, οι οποίοι έχουν ακόμη περισσότερους λόγους να πιστεύουν ότι τα όνειρά τους μπορούν να γίνουν πραγματικότητα, καθώς είναι σε θέση να πληρώσουν γι’ αυτό και μάλιστα αδρά. Μένοντας πιστοί στο δόγμα που έχουν ακολουθήσει σε όλη τους τη ζωή, πως όλα έχουν το αντίτιμό τους – ακόμη και η ίδια η ζωή, η διάρκειά της και, βεβαίως, η ποιότητά της.

Δεν είμαστε, βεβαίως, σε θέση να γνωρίζουμε πόσοι και ποιοι από τους δισεκατομμυριούχους της Silicon Valley έχουν παρακολουθήσει την κινηματογραφική ταινία «Η Παράξενη Ιστορία του Μπέντζαμιν Μπάτον», που βασίζεται στη νουβέλα του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ. Ούτε αν έχουν διαβάσει, έστω και σε μικρότερη ηλικία, το εμβληματικό μυθιστόρημα του Όσκαρ Ουάιλντ, με τίτλο «Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι». Κι αυτό είναι κάτι που, προφανώς, ισχύει για όλους τους ανά τον κόσμο μεγιστάνες του πλούτου (ας τους λέμε εν συντομία ολιγάρχες), αλλά και για τους σημερινούς ηγέτες μεγάλων και ισχυρών οικονομικά χωρών του πλανήτη, οι οποίοι επίσης αναζητούν τον δρόμο προς την μακροζωία και την αθανασία.

Αν το είχαν κάνει, πάντως, θα γνώριζαν πως ούτε η ταινία ούτε το βιβλίο οδηγούν στο γνωστό – κατά το μοντέλο του Χόλιγουντ τουλάχιστον – «χάπι εντ». Αντιθέτως, αναγκάζουν τους θεατές και αναγνώστες να σκεφτούν δεύτερη και τρίτη φορά κάποιες ιδέες που έχουν περάσει από το μυαλό του. Ιδέες που, πιθανότατα, τους έχουν κάνει να πιστέψουν πως θα μπορούσαν, ως σύγχρονοι ημίθεοι, να διαρρήξουν τον παλαιότερο κύκλο: της γέννησης, της ζωής και του θανάτου.

Αυτό που πρέπει να θεωρείται απολύτως βέβαιο, σε κάθε περίπτωση, είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς, αν όχι όλοι τους, έχουν ασχοληθεί με το θέμα της μακροζωίας, της αέναης νεότητας ή ακόμη και της αιώνιας ζωής. Το έχουν κάνει δε είτε ως (χυδαίοι) υλιστές, πιστεύοντας πως το χρήμα μπορεί να τα αγοράσει όλα είτε ως βαθιά θρησκευόμενοι, που έχουν αποδεχθεί το δόγμα της «μετά θάνατον ζωής», που αποτελεί συστατικό στοιχεία για όλες σχεδόν τις θρησκείες. Αν όμως για τους ανθρώπους που ανήκουν στο δεύτερο στρατόπεδο δεν έχουν αλλάξει πολλά – και, πιθανότατα, δεν θα αλλάξουν ποτέ – για όσους ανήκουν στο πρώτο παρατηρούνται ραγδαίες εξελίξεις.

Από τους τσαρλατάνους και τη θρησκεία ως την τεχνολογία

«Επί αιώνες, κάθε προσπάθεια να ανακοπεί η γήρανση αποτελούσε προνόμιο των τσαρλατάνων, που διαφήμιζαν τα οφέλη του υδραργύρου και του αρσενικού ή ποικιλίες βοτάνων και χαπιών, συχνά με καταστροφικές συνέπειες (για την υγεία). Κι όμως, μετά από πολλά χρόνια με απόπειρες προς τη λάθος κατεύθυνση, η ιδέα ενός γνήσιου ελιξιρίου της μακροζωίας κερδίζει έδαφος. Πίσω από αυτή κρύβονται αρκετοί συνεπαρμένοι και φιλόδοξοι επιστήμονες, όπως επίσης και ενθουσιώδεις και ιδιοτελείς δισεκατομμυριούχοι. Ολοένα περισσότερο δε, τους ακολουθεί απλός λαός που έχει φτάσει να πιστεύει πως ο σωστός τρόπος ζωής και τα φάρμακα είναι σε θέση να τους προσθέσουν χρόνια ή ακόμη και δεκαετίες ζωής», έγραφε πρόσφατα ο Economist.

Τα στατιστικά δεδομένα μοιάζουν να ενισχύουν την παραπάνω τάση. Πράγματι και παρά το γεγονός ότι ακριβείς υπολογισμοί δεν υπάρχουν, η αύξηση των «αιωνόβιων» είναι προφανής: Στις αρχές της τρίτης (μ.Χ.) χιλιετίας υπήρχαν σε ολόκληρο τον πλανήτη περίπου 200.000, φέτος ο αριθμός τους υπολογίζεται σε πάνω από 650.000 (ή και κοντά στο ένα εκατομμύριο, σύμφωνα με άλλες πηγές), ενώ ως το 2050 – και εφόσον δεν έχει μεσολαβήσει κάποια θανατηφόρα επιδημία, ένας παγκόσμιος πόλεμος ή κάτι ανάλογο… – εκτιμάται πως θα πλησιάζουν τα 4 εκατομμύρια.

Μπορούμε να πάμε και ακόμη παλιότερα. Όπως μας πληροφορούν οι New York Times, επικαλούμενοι τα σχετικά στοιχεία, το μέσο προσδόκιμο ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αυξηθεί κατά τρεις δεκαετίες από το 1900 μέχρι σήμερα. Μόνο που αυτό δεν είναι αρκετό και αρκετοί επιστήμονες θεωρούν εφικτό «οι 90ρηδες να γίνουν σύντομα οι νέοι 50άρηδες», σημειώνοντας πως το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αντέξει ως τα 150 χρόνια – με τους πιο αισιόδοξους (αν όχι… αιθεροβάμονες) να κάνουν λόγο για τα 1.000!

Σε αυτό το φόντο, το θέμα αποκτά διαρκώς μεγαλύτερη δημοσιότητα. Πέρυσι, για του λόγου το αληθές, περισσότερες από 6.000 μελέτες και έρευνες που αφορούν τη μακροβιότητα προστέθηκαν στη βάση δεδομένων PubMed, αριθμός που είναι πενταπλάσιος σε σύγκριση με τον αντίστοιχο στις αρχές του αιώνα.

Μόλις πρόσφατα, επίσης, στη διάρκεια της μεγάλης στρατιωτικής παρέλασης που έγινε στην πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου για τα 80 χρόνια από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα αδιάκριτο μικρόφωνο «συνέλαβε» τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Σι Τζινπίνγκ να συζητούν γύρω από αυτό ακριβώς το θέμα – παρουσία και του μονάρχη της Βόρειας Κορέας, Κιμ Γιονγκ-ουν, ο οποίος ακολουθούσε σε ρόλο κομπάρσου και, ενδεχομένως, προσπαθούσε να καταλάβει εάν υπάρχει θέση και γι’ αυτόν στο σχέδιο των δύο ισχυρών του προστατών.

«Με την πρόοδο της βιοτεχνολογίας, τα ανθρώπινα όργανα μπορεί να μεταμοσχεύονται διαρκώς και οι άνθρωποι να είναι σε θέση να ζουν περισσότερο, ολοένα πιο νέοι, ακόμη και να φτάσουν στην αθανασία», ακούστηκε να λέει στα κινεζικά ο μεταφραστής του Πούτιν, μεταφέροντας τα λόγια του Ρώσου προέδρου στον Σι. «Ορισμένοι προβλέπουν ότι στη διάρκεια αυτού του αιώνα, οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν ως τα 150», αποκρίνεται αυτός.

Οι ολιγάρχες μυρίζονται κέρδος – και όχι μόνο

Ο παραπάνω διάλογος δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Ιδού τι έγραφε πρόσφατα στην The Guardian η Άλεκς Κροτόσκι, σχολιάζοντας το παραπάνω περιστατικό ανάμεσα στον Πούτιν και τον Σι: «Φανταστείτε πως είστε ο ηγέτης ενός από τα πλέον ισχυρά έθνη στον πλανήτη. Έχετε στη διάθεσή σας οτιδήποτε θα μπορούσατε να ζητήσετε: εξουσία, επιρροή, χρήματα. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι ο χρόνος σας στην κορυφή φυλλοροεί. Δεν αναφέρομαι στην πιθανότητα κάποιου πραξικοπήματος ή μιας επανάστασης, ούτε καν των δημοκρατικών εκλογών. Μιλώ για ένα πράγμα που είναι πιο βέβαιο στη ζωή ακόμη και από τους φόρους: τον θάνατο».

Έκπληξη δεν πρέπει να προκαλεί ούτε το γεγονός ότι ανάλογες ανησυχίες έχουν και πολλοί ολιγάρχες του πλούτου. Σύμφωνα δε με την Wall Street Journal, τους Financial Times και άλλα Μέσα, η δική τους ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα δεν γίνεται στο πλαίσιο κάποιας χαλαρής συζήτησης, μεταξύ «τυριού και αχλαδιού», αλλά πολύ σοβαρά. Τόσο σοβαρά ώστε αρκετοί από αυτούς – και, όσο περνά ο καιρός, ολοένα περισσότεροι – δεν διστάζουν να επενδύσουν δισεκατομμύρια σε ένα κλάδο που, όπως δείχνουν τα σχετικά στοιχεία, αναπτύσσεται ραγδαία. Να βάλουν, με άλλα λόγια, βαθιά το χέρι στην τσέπη, προσδοκώντας όχι απλώς χρηματικό κέρδος, αλλά και πολλά περισσότερα χρόνια ζωής και – γιατί όχι; – μια θέση στην… αιωνιότητα.

Όχι τυχαία. Σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Grand View Research, την οποία επικαλείται ο ιστότοπος Axios, μέχρι το 2028 ο παγκόσμιος κύκλος εργασιών της βιομηχανίας που ασχολείται με τη μακροζωία και την αντιγήρανση υπολογίζεται πως θα φτάσει στα 183 δισ. δολάρια σε ετήσια βάση. Όπως αναφέρει, επίσης, σχετικό ρεπορτάζ των FT, στη συγκεκριμένη αγορά έχουν κάνει την εμφάνισή τους εκατοντάδες νέες εταιρείες (start-ups), αρκετές από τις οποίες έχουν καταφέρει να αντλήσουν αξιοσέβαστα ποσά από επενδυτές – ανάμεσά τους τον Μαρκ Ζάκερμπέργκ, τον Σαμ Άλτμαν και τον Τζεφ Μπέζος. Ποσά που, για την πιο επιτυχημένη, μέχρι στιγμής, την Altos Labs, ανέρχονται σε πάνω από 5,5 δισ. δολάρια μέσα στην τελευταία πενταετία.

Δικαιολογημένα θα αναρωτηθεί κανείς μετά από όλα τα παραπάνω: Ναι, αλλά ποιο είναι το πιο σημαντικό εδώ, το κέρδος ή η αιώνια ζωή; Και ταυτόχρονα, τι μπορεί να θεωρηθεί πιο ρεαλιστικό, η αθανασία, η παράταση του χρόνου ζωής ή μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όσο μένει «αναμμένο το καντήλι» μας;

Σύμφωνα με όσα είπε στους Financial Times ο Μεχμούντ Χαν, διευθύνων σύμβουλος της Hevolution Foundation, μιας σαουδαραβικής εταιρείας που διεξάγει έρευνες στον συγκεκριμένο τομέα, «η μακροζωία δεν είναι αυτό που κινεί τις αγορές – είναι η ανάγκη για υγιή βίο. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να ζουν περισσότερο απλώς για να ζουν περισσότερο. Θέλουν να ζουν υγιείς για όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μπορούν». Είναι αλήθεια δε ότι ο ισχυρισμός του ενισχύεται από τις ολοένα μεγαλύτερες επιχειρηματικές επενδύσεις και καταναλωτικές δαπάνες που αφορούν προϊόντα (όπως είδη προσωπικής φροντίδας, φάρμακα, τρόφιμα κ.λπ) και μεθόδους (εκγύμνασης, καθημερινού τρόπου ζωής κ.ά) με στόχο την καλή και υγιή ζωή.

«Αρκετοί από τις τάξεις των ζάπλουτων που συρρέουν στον κλάδο παρακινούνται από υψηλά προσωπικά κίνητρα», σημειώνει από την πλευρά του ρεπορτάζ της WSJ, αναφέροντας ως παράδειγμα θανατηφόρες ασθένειες που έχουν αντιμετωπίσει στο άμεσο περιβάλλον τους. Άλλοι, πάλι, απλώς εφαρμόζουν τον γνωστό κανόνα «follow the money», ακολουθώντας τα ίχνη του χρήματος – γνωρίζοντας ότι κάποιες από τις εταιρείες στις οποίες θα επενδύσουν θα έχουν τεράστιες αποδόσεις.

Οι τρεις κατηγορίες των οπαδών της «αθανασίας»

Στην πράξη, βεβαίως, θα μπορούσαν να ισχύουν ταυτόχρονα όλα τα παραπάνω, καθώς ο συνδυασμός τους οδηγεί στην κορυφής της πυραμίδας της υλικής ματαιοδοξίας: περισσότερος χρόνος ζωής σημαίνει (πιθανότατα) περισσότερο κέρδος για τους ήδη έχοντες – οι οποίοι, από την άλλη, είναι οι μόνοι που μπορούν να αντέξουν το κόστος που συνεπάγεται η αναζήτηση αυτής της παράτασης. Και μαζί, της διασφάλισης υψηλού επιπέδου ζωής για όλα τα επιπλέον χρόνια που θα μπορούσε να χαρίσει η επιστήμη, χωρίς σοβαρές ασθένειες και με επαρκή «ενέργεια» για δραστηριότητες.

Όπως εξηγεί η Κροτόσκι στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο της στην Guardian, σήμερα οι υπέρμαχοι της θεωρίας της «αθανασίας» μπορούν να χωριστούν σε τρεις βασικές κατηγορίες. Η μία, αυτή στην οποία ανήκουν και ο Σι με τον Πούτιν, υποστηρίζει ότι η πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήμης θα είναι τελικά σε θέση να καθυστερήσει το καταστροφικό πέρασμα του χρόνου από πάνω τους, καθιστώντας δυνατή την θεραπεία κάθε ασθένειας. «Πιστεύουν πως αποτελούν τη ζωντανή απόδειξη της αντιστροφής της ηλικίας, της φυσικής αναζωογόνησης και της δυνατότητας να ανακοπεί η ροή του χρόνου».

Μια δεύτερη κατηγορία αποτελείται από εκείνους και εκείνες που υψηλής νοημοσύνης ανθρώπους, μαθηματικούς, κομπιουτεράδες, φιλόσοφους και άλλους, που έχουν απεριόριστη πίστη στην ζωογόνο δύναμη της τεχνολογίας. «Φαντάζονται πως, κάποια μέρα, οι ίδιοι θα συγχωνευτούν με την τεχνητή νοημοσύνη και θα μετατραπούν σε κάτι μετά-ανθρώπινο, ζώντας για πάντα σε μια κατάσταση ευδαιμονίας και απόλαυσης», σημειώνει. Παραπέμποντας έτσι, εμμέσως πλην σαφώς, σε ένα παράδεισο που δεν θα έχει δημιουργηθεί από τον οποιονδήποτε θεό, αλλά από την τεχνολογία, δηλαδή τον άνθρωπο.

Τέλος, σύμφωνα με την ανάλυσή της, υπάρχουν όσοι και όσες επιδιώκουν «να ανασκευάσουν τη δομή του κόσμου στον οποίο ζούμε έτσι ώστε να είναι σε θέση να ζήσουν για πάντα». «Πρόκειται για ισχυρούς ανθρώπους – προσθέτει – που δεν αναζητούν το ελιξίριο της νεότητας – το οικοδομούν οι ίδιοι».

Ο Μεγαλέξανδρος, ο Νεύτωνας και η… Χαρούλα

Μετά από όλα αυτά, θα μπορέσουμε άραγε να βρούμε άκρη και να κατανοήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει όπως και τα βαθύτερα κίνητρα όσων επιμένουν να φέρνουν στην επιφάνεια το συγκεκριμένο θέμα; Ίσως ναι, ίσως και όχι – και το σίγουρο είναι πως αυτό δεν μπορεί να γίνει στο πλαίσιο ενός δημοσιογραφικού άρθρου. Άλλωστε, ό,τι έχει να κάνει με τη ζωή και τον θάνατο αποτελεί διαχρονικά όχι μόνο τον πυρήνα κάθε είδους θρησκευτικού δόγματος, αλλά και ένα από τα βασικά αντικείμενα όλων των επιστημών – ιατρικής και φαρμακολογίας, φιλοσοφίας και ψυχολογίας, φυσικής και χημείας.

«Οι άνθρωποι θα σπεύσουν να αδράξουν το ελιξίριο της ζωής εφόσον αυτό καταστεί διαθέσιμο. Η φυσική επιλογή δεν ενδιαφέρεται, βεβαίως, για την απεριόριστη μακροζωία αυτή καθαυτή (…) Ωστόσο, η έμφυτη παρόρμηση να προσκολληθούμε στη ζωή είναι το πιο βασικό χαρακτηριστικό από όλα», όπως εκτιμά η προαναφερθείσα ανάλυση στον Economist.

Οι New York Times μας προσφέρουν και ιστορικές αποδείξεις. Ένα αφήγημα των Σουμέριων, για παράδειγμα, κάνει λόγο για ένα βασιλιά της Μεσοποταμίας, τον Γκιλγκαμές, ο οποίος ξεκίνησε για να βρει την αιώνια ζωή και τελικά έχασε τον δρόμο της επιστροφής. Ένας Κινέζος μάγος, επίσης, δύο και πλέον χιλιετίες νωρίτερα, έπεισε τον τότε αυτοκράτορα ότι πέρα από την Κίτρινη Θάλασσα υπήρχε ένα ελιξίριο που θα του διασφάλιζε την αθανασία.

Έτσι, αυτός του έδωσε καράβια και 3.000 παρθένες (ο μάγος είπε πως του ήταν απαραίτητες), στη συνέχεια δε και στρατό – με την τελική κατάληξη να είναι η εξαφάνιση του μάγου.

«Η επιθυμία για παντοτινή ζωή τροφοδότησε και ιστορίες γύρω από τον Μακεδόνα βασιλιά Μέγα Αλέξανδρο, καθώς και τον Ισπανό κατακτητή Χουάν Πόνθε ντε Λεόν, που επίσης κατέληξαν σε αποτυχία», σημειώνει το ίδιο ρεπορτάζ. Παραθέτει δε και την περίπτωση του Ισαάκ Νεύτωνα, «ο οποίος ενταφιάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα πιστεύοντας πως η αλχημιστική του έρευνα (για ένα υγρό που θα πρόσφερε αθανασία) θα αποδεικνυόταν κάποια μέρα πιο σημαντική από τους νόμους (της κίνησης και της βαρύτητας) που ο ίδιος εφηύρε».

Από την άλλη, είναι γνωστός ο στίχος του λαϊκού τραγουδιού που έχει ερμηνεύσει μοναδικά η Χαρούλα Αλεξίου: «Μία είναι η ουσία, δεν υπάρχει αθανασία». Για την ώρα, λοιπόν, ας μείνουμε σε αυτό. Μακριά από αυταπάτες που μας απομακρύνουν από την πραγματική ζωή και μειώνουν την «ωφέλιμη» διάρκειά της στο όνομα της αιωνιότητας.