Το οριστικό κλείσιμο του Ελευθερουδάκη με το λουκέτο που μπαίνει στις 30 του μηνός στο κατάστημα της Πανεπιστημίου συγκίνησε πολλούς, αλλά στον κόσμο του βιβλίου δεν εξέπληξε κανέναν. Η αλυσίδα ήταν πρακτικά πτωχευμένη εδώ και μία πενταετία. Αντίθετα, προκάλεσε την μήνιν κάποιων εκδοτών, τον σκεπτικισμό άλλων. Οχι γιατί έκλεισε, έχουν κλείσει κι άλλοι: το Μετρόπολις, ο Φλωράς, ο χονδρέμπορος Γεωργίου της Θεσσαλονίκης, ενώ και ο Μαρινόπουλος δεν είχε βάλει καθόλου αμελητέα φέσια στην εκδοτική αγορά –αν και τώρα ελπίζεται ότι εν μέρει θα πληρωθούν κάποια χρέη. Συνολικά οι απώλειες για τους εκδότες πρέπει να έχουν ξεπεράσει τα δέκα εκατομμύρια ευρώ. Φυσικά, τα δύο μεγαλύτερα πλήγματα στον χώρο του βιβλίου –για τους προμηθευτές αλλά και για τους εργαζομένους –ήταν το κλείσιμο των αλυσίδων Ελευθερουδάκη και Παπασωτηρίου.

Εκείνο που προκάλεσε την αξιοπρόσεκτα οργίλη αντίδραση στο facebook της Αθηνάς Σοκόλη (των ομώνυμων εκδόσεων) και σε δεύτερο χρόνο –σε λιγότερο επιθετικό, αλλά εξίσου καυστικό ύφος –του Νώντα Παπαγεωργίου (των εκδόσεων Μεταίχμιο) ήταν η ανακοίνωση του κλεισίματος επίσης από το facebook. Εγραψε μεταξύ άλλων η Σοφίκα Ελευθερουδάκη: «Την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου 2016 θα σημάνει για το βιβλιοπωλείο Ελευθερουδάκη ένα τέλος και ταυτόχρονα μια (νέα) αρχή. Μετά από λειτουργία πάνω από 100 χρόνια στον χώρο του βιβλίου και 21 χρόνια στην οδό Πανεπιστημίου στο κέντρο της Αθήνας, κλείνουμε το βιβλιοπωλείο μας και σκεφτόμαστε “έξω από το κουτί”, συμμετέχουμε στον διεθνή προβληματισμό με θέμα το βιβλίο και προετοιμαζόμαστε για το επόμενό μας “βιβλιοπωλείο”, αλλά αρνούμαστε να το κάνουμε, όσο δεν υπάρχει θετικό και σταθερό επιχειρηματικό περιβάλλον στη χώρα μας. (…) Στον χώρο του βιβλίου, για πολλά χρόνια δεν φαινόταν να αλλάζει τίποτα. Ωσπου έγινε η επανάσταση με το πρώτο μεγάλο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο. Ακολούθησαν τα ηλεκτρονικά βιβλία. Ο κόσμος έλεγε ότι ήρθε το τέλος του χάρτινου βιβλίου. Στο μεταξύ, οι βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο μοιάζουν όλο και περισσότερο με βιβλιοπωλεία. Ενας κόσμος άνω-κάτω… Τελικά, πώς θα είναι οι νέοι χώροι που θα φιλοξενούν βιβλία; Θα είναι βιβλιοπωλεία; Βιβλιοθήκες; Βιβλιοθηκοπωλεία; Εκδοτικοί χώροι; Κάτι άλλο; Θα το ανακαλύψουμε μαζί όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή».

Ψυχογιός: «Κακό μάνατζμεντ»

Με άλλα λόγια, απέδιδε την ευθύνη του κλεισίματος σε εξωτερικούς παράγοντες, υποσχόμενη νέες επενδύσεις στο μέλλον. Οι εκδότες όμως, στη συντριπτική τους πλειονότητα, έχουν άλλη γνώμη. Ο Θάνος Ψυχογιός, λ.χ., επικεφαλής των ομώνυμων εκδόσεων, είναι από τους ελάχιστους που δεν έχασαν χρήματα από το κλείσιμο. Ο λόγος; Με ενέργειες προ ετών που πολλοί θα χαρακτήριζαν βίαιες (δικαστικοί κλητήρες κ.ά.), αφού πρώτα διέκοψε τη συνεργασία, απαίτησε και εξασφάλισε σταδιακά την επιστροφή κοντά μισού εκατομμυρίου ευρώ, ποσό στο οποίο ανέρχονταν οι οφειλές του βιβλιοπωλείου απέναντί του. «Προσωπικά μελετώ τους ισολογισμούς. Είναι ο καθρέφτης της εταιρείας» λέει στα «Πρόσωπα». «Ελαβα μέτρα και δεν έπαθα ζημιά. Συχνά, ξέρετε, βλέπεις ότι κάποιος πάει προς την καταστροφή, αλλά για συναισθηματικούς λόγους συνεχίζεις. Δεν γίνεται όμως αυτό πάντα. Συνέχισα, λ.χ., μέχρι τέλους να συνεργάζομαι με τον Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη, ξέροντας ότι αυτό δεν θα έχει καλό τέλος για μένα. Γιατί δεν ξεχνάω ποτέ πόσο καλά με υποδέχθηκε ο πατέρας Γεωργίου, όταν κάποτε πήγα και τον βρήκα με τέσσερα παιδικά βιβλία. Το επιχειρείν άλλωστε έχει ρίσκο. Αυτό που δεν κατάλαβα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι γιατί έβγαλε η κ. Ελευθερουδάκη την ανακοίνωση. Η εταιρεία στην πραγματικότητα δεν υφίσταται εδώ και χρόνια. Υπήρχε ένα μικρό πια βιβλιοπωλείο που διέθετε στοκ. Δεν έκλεισε λοιπόν τώρα. Ούτε με τα κάπιταλ κοντρόλ. Το κλείσιμο ενός βιβλιοπωλείου ή αλυσίδας είναι πάντα λυπηρό για όλους διότι τα βιβλιοπωλεία είναι κέντρα πολιτισμού –μικρές πυγολαμπίδες στο σκότος που μας περικλείει. Αλλά εδώ είναι βέβαιο ότι υπήρξε κακό μάνατζμεντ. Και στον τρόπο αγοράς – πώλησης και στην ανάπτυξη της αλυσίδας –άνοιξαν κάπου 25 βιβλιοπωλεία. Επρεπε να ανοίξουν αυτά; Μπορούσαν να τα διαχειριστούν; Υπήρχε και η συγκυρία της κρίσης. Ο Ελευθερουδάκης πωλούσε βιβλία και σε βιβλιοθήκες, τόσο του εξωτερικού (που λόγω των νέων τεχνολογιών προμηθεύονται αλλιώς τα βιβλία τους πια) όσο και του εσωτερικού που δεν έχουν πια χρήματα να αγοράσουν. Εγώ όμως έβλεπα ότι συρρικνωνόταν χρόνια. Επρεπε να έχει πάρει σκληρά μέτρα. Μ’ αυτά που λέω δεν βγάζω οργή. Είμαι και ευγνώμων στον Ελευθερουδάκη για τη συνεργασία μας τριάντα χρόνια».

Πατάκη: «Μεγάλα λάθη»

Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η Αννα Πατάκη των ομώνυμων εκδόσεων. Οι εκδόσεις Πατάκη που δεν διέκοψαν τη συνεργασία νωρίς, «για λόγους συναισθηματικούς» όπως θα έλεγε και ο Θάνος Ψυχογιός, βρέθηκαν με μια τρύπα κάποιων εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. «Το να κλείνει ο κύκλος ενός τέτοιου βιβλιοπωλείου είναι μεγάλη απώλεια» λέει η Αννα Πατάκη. «Ενα συμβολικό κεφάλαιο στον χώρο του βιβλίου χάθηκε και για την ιστορία του βιβλίου αλλά και για την ιστορία της Αθήνας. Πέρα από την κρίση, η οποία απλώς έφερε στην επιφάνεια προβλήματα που προϋπήρχαν, έγιναν μεγάλα λάθη που όμως δεν τα αναγνώρισαν και δεν τα αναγνωρίζουν ούτε και τώρα. Ολοι έχουν δικαίωμα στο λάθος, αλλά δεν πρέπει να μεταθέτεις τις ευθύνες σου».

Το πρώτο βιβλιοπωλείο με το όνομα Ελευθερουδάκης άνοιξε στην Αθήνα το 1918. Ο ιδρυτής του Κώστας Ελευθερουδάκης (βιβλιοπώλης από το 1898) το άνοιξε στο Σύνταγμα και ο γιος του Γιώργος το 1962 το μετέφερε στην οδό Νίκης. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 άνοιξε από τις κόρες του Σοφίκα και Μαρίνα το οκταώροφο της Πανεπιστημίου με παράλληλη επέκταση σε όλη την Ελλάδα. Κάποιοι έβλεπαν εγκαίρως με σκεπτικισμό το άνοιγμα καταστημάτων ακόμη και στην Εθνική Οδό, ενώ προβληματίζονταν ταυτόχρονα από το γεγονός ότι μπορεί και να χρειάζονταν στο κεντρικό κατάστημα ακόμη και τρεις εβδομάδες μέχρι να προμηθευτούν ένα βιβλίο, την ώρα που άλλα βιβλιοπωλεία το έφερναν σε μισή ώρα. «Ποτέ δεν ήσουν σίγουρος αν είχε τα σωστά βιβλία το κατάστημα», λέει εκδότης που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του, «ώρες ώρες είχες την αίσθηση ότι είχαν απλώς αδειάσει τις αποθήκες γεμίζοντας τις προθήκες με βιβλία τριετίας». Αλλοι μιλούν για αρκετή αλαζονεία, ενώ λένε ότι στην πραγματικότητα υπήρχαν ευκαιρίες διάσωσης αφού, ακόμη και όταν η ποιότητα των βιβλιοπωλείων είχε πέσει αισθητά, υπήρχε ένας κόσμος που ήθελε να πηγαίνει από παράδοση μόνο εκεί να ψωνίσει.

Μεταίχμιο: «Πρόκληση ή θράσος;»

Αιχμηρός είναι, όπως άλλωστε το έκανε και στο facebook, ο εκδότης του Μεταίχμιου Νώντας Παπαγεωργίου που μόνο από το κλείσιμο του Ελευθερουδάκη έχει απώλειες 130.000 ευρώ. «Για να χρεοκοπήσει ένα βιβλιοπωλείο, χρειάζεται κάποια προσπάθεια. Γιατί εισπράττει τοις μετρητοίς. Ο εκδότης που εισπράττει επί πιστώσει είναι πολύ πιο εύκολο να χρεοκοπήσει, μάλιστα από παράγοντες που δεν εξαρτώνται από τον ίδιο. Η πλευρά του εκδότη, που λαμβάνει το 50% της τιμής του βιβλίου, πέραν των εργαζομένων πληρώνει χαρτί, τυπογραφείο, βιβλιοδετείο, συγγραφείς. Το βιβλιοπωλείο που παίρνει το άλλο 50%, και μάλιστα τοις μετρητοίς, έχει μόνο τα ράφια. Και πρόκειται για τον μόνο κλάδο όπου ο έμπορος λιανικής επιστρέφει ό,τι δεν πουλάει. Δηλαδή φτιάξε βιβλίο, πρόσεξέ το και μετά πάρ’ το πίσω ακόμα και σκισμένο. Αυτό λοιπόν που δεν χρειάζεται είναι να δίνεις μαθήματα στους άλλους και να κάνεις εξαγγελίες. Εγώ θα ήθελα να αναρωτηθώ για μερικές χρεοκοπίες. Χρεοκόπησε μαζί με την επιχείρηση και ο επιχειρηματίας; Και πού πήγαν τα χρήματα που εισπράχθηκαν και δεν αποδόθηκαν; Πού πάνε τα χρήματα του στοκ που πωλήθηκε τα τελευταία χρόνια, δηλαδή τα δικά μας βιβλία; Πού θα πάνε τα χρήματα από το τελικό μπαζάρ; Θα δοθεί στους εκδότες ό,τι τους αναλογεί ή θα φυλαχθούν για τις μελλοντικές επενδύσεις; Ψάχνω τις λέξεις και δεν τις βρίσκω. Είναι πρόκληση; Θράσος; Ή ποινικό αδίκημα;».

Ο εκδότης του Μεταίχμιου δεν θεωρεί ότι ήταν απαραίτητα φούσκα η γιγάντωση του βιβλιοπωλειακού τοπίου τα χρόνια πριν από την κρίση, με τη δημιουργία μεγάλων βιβλιοπωλείων όπως ο Ελευθερουδάκης της Πανεπιστημίου, ο Ιανός, η Fnac, το Public. «Ελεύθερη αγορά έχουμε, δεν είναι απαγορευτικό να ανοίγεις κατάστημα, ούτε μπορεί κάποιος να προεξοφλήσει ότι θα αποτύχεις. Κι εγώ δεν θα έλεγα τίποτε αν δεν έβγαινε η ανακοίνωση. Θα μπορούσε κάποιος να μου πει κι εμένα, και δικαίως, γιατί έδινες βιβλία στον Ελευθερουδάκη; Πήρες κι εσύ τα ρίσκα σου. Το ζήτημα είναι ότι η επιχειρηματικότητα πρέπει να συνδέεται με αρχές, συνέπεια, σεβασμό, υπευθυνότητα, τήρηση των συμφωνηθέντων. Αν αυτά δεν μπορεί κάποιος να τα διασφαλίσει, πρέπει να κλειδώνει το μαγαζί και να φεύγει. Και όχι να δίνει μαθήματα. Ακούμε συχνά την κ. Ελευθερουδάκη να λέει ότι δεν τη στήριξαν κάποιοι εκδότες. Ποιοι όμως δεν τη στήριξαν; Αυτοί στους οποίους χρωστούσε 200.000 ευρώ; Να δώσουν κι άλλα για να πάνε οι οφειλές στις 300.000; Οι προμηθευτές δεν είναι τράπεζες».

Και η κρίση; «Είναι αλήθεια ότι πριν από το 2009 οι επισφάλειες στον εκδοτικό χώρο ήταν ασήμαντες, ενώ με την έναρξη της κρίσης έγιναν καθημερινό φαινόμενο. Η κρίση στον Ελευθερουδάκη κορυφώθηκε γρήγορα, το 2011. Η συρρίκνωση περιόρισε τον τζίρο και όσοι δεν πήραν μέτρα δεν τα κατάφεραν». Στα πρώτα θύματα, βέβαια, και οι εργαζόμενοι. Σύμφωνα με τον Σύλλογο Υπαλλήλων Βιβλίου – Χάρτου – Ψηφιακών Μέσων Αττικής, στα χρόνια της κρίσης έχουν κλείσει κάπου 450 βιβλιοπωλεία και εκδοτικοί οίκοι, συχνά αφήνοντας οφειλές δεδουλευμένων και στο άνεργο, πια, προσωπικό τους.

Τελευταία Νέα