Εκτός από έναν, οι άλλοι τέσσερις είναι εν ζωή. Και στην εκδήλωση της περασμένης Τρίτης, στην παλαιά Βουλή έδωσαν φυσικά το «παρών». Δεν είναι και λίγο να βλέπει κανείς το πρόσωπό του σε γραμματόσημο –ειδικά αν αποτελεί μέρος μιας σειράς που τα Ελληνικά Ταχυδρομεία εξέδωσαν για να τιμήσουν τα 75 χρόνια της οργάνωσης που από τις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 οργάνωσε την αντίσταση 1,5 εκατομμυρίου Ελλήνων απέναντι στους Ναζί. Ισως πάλι, οι εαμίτες Κώστας Μαραγκουδάκης, Μανώλης Γλέζος, Βαρδής Βαρδινογιάννης, Στέλιος Ζαμάνος –και αν ήταν εδώ, και ο Απόστολος Σάντας –να μην κόπτονταν τόσο για τις τυπικότητες. Λεπτομέρειες όπως οι διαστάσεις 29×42 χιλιοστά σε φύλλα των 25 τεμαχίων, τιμές της τάξης των 20 λεπτών για τον έναν ή των 2 ευρώ για τον άλλον είναι απλώς τεχνικά χαρακτηριστικά της «απόδειξης πληρωμής ταχυδρομικών τελών» που τους απεικονίζει. Και μάλλον για αυτό, συμπληρώνοντας εν αγνοία ή εν γνώσει τους τον ρόλο της, μιλούσαν στην εκδήλωση και για ζητήματα λιγότερο μετρήσιμα: μνεία στην κρητική αντίσταση έκανε ο Βαρδινογιάννης. Πρόταση για γραμματόσημα σχετικά με Ολοκαυτώματα και εκτελέσεις ο Γλέζος. Ο Μαραγκουδάκης αναφέρθηκε στους ταχυδρομικούς υπαλλήλους που είχαν πρωτοστατήσει στον αγώνα κατά των κατακτητών, ενώ ο Ζαμάνος τόνισε ότι η απεικόνιση των συναγωνιστών του οφείλεται στο τυχαίο γεγονός της επιβίωσής τους.

Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία δεν πρέπει να θεωρούν την επιλογή τους συμπτωματική. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της Διεύθυνσης Φιλοτελισμού Γιώργο Ντζούρα, τα επετειακά γραμματόσημα εκδίδονται συνήθως με τη συμπλήρωση 25, 50, 75 κ.ο.κ. ετών. Με βάση αυτήν τη λογική εκδόθηκε κατ’ αρχάς μια άλλη, λιγότερο πρόσφατη σειρά, για τη συμπλήρωση 25 χρόνων διπλωματικών σχέσεων Ελλάδας και Ισραήλ, έπειτα από πρόταση της Ισραηλινής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας. Για την ιστορία, οι δικές της διαστάσεις είναι 30×40 χιλιοστά, σε φύλλα των 15 τεμαχίων με διακοσμητικό απόκομμα και απεικονίζουν συμβολικά τα λιμάνια της Θεσσαλονίκης και της Χάιφα. «Με το ίδιο σκεπτικό αποφασίστηκε και η κυκλοφορία της σειράς για τα 75 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ» λέει ο Ντζούρας. «Διεθνής πρακτική που εφαρμόζεται πλέον από τις Ταχυδρομικές Υπηρεσίες είναι η απεικόνιση εν ζωή προσωπικοτήτων. Στη σειρά αυτή, λοιπόν, έγιναν γραμματόσημα εμβληματικές εν ζωή προσωπικότητες του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου». Ο ρόλος της; Πολιτισμικός, επικοινωνιακός ή άλλος, δεν γίνεται να διαφέρει και πολύ από τα υπόλοιπα φιλοτελικά αντικείμενα ενός κράτους: «Στόχος του γραμματοσήμου», εξηγεί προσεκτικά ο Ντζούρας, «είναι να απεικονίσει τα ιστορικά, πολιτισμικά και πολιτιστικά δρώμενα μιας χώρας που με αυτόν τον τρόπο καταχωρούνται στην ιστορία της ως πιστοποιημένα γεγονότα για τις μελλοντικές γενιές».

Απ’ τον Αλιάγα στο ΕΑΜ

Με το ζήτημα πάντως των απεικονιζομένων δεν συμφωνούν όλοι. Για τον Παντελή Λεούση, συνταξιούχο μουσικό και πρόεδρο της Ελληνικής Φιλοτελικής Ομοσπονδίας, ο οργανωμένος φιλοτελισμός εξακολουθεί να μην αποδέχεται πρόσωπα που βρίσκονται στη ζωή. Είναι η τρίτη φορά λέει που η αρχή παραβιάζεται –μια άλλη ήταν η περίπτωση του δημοσιογράφου Νίκου Αλιάγα. Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία βέβαια έχουν και το μαχαίρι και το πεπόνι. Και εδώ που τα λέμε, οι φιλοτελιστές δεν είναι νεκρόφιλοι: το ζήτημα είναι μάλλον τυπικό για αυτούς. Η δε αγάπη τους για τα γραμματόσημα ξεκινά συνήθως από πολύ παλιά και είναι τόσο δυνατή που δεν τους εγκαταλείπει ποτέ. Ο Λεούσης ήταν μόλις 10 χρόνων όταν ένας συγγενής τού χάρισε μερικά. Σε συνδυασμό με την αλληλογραφία της ιταλίδας μητέρας του, το ενδιαφέρον του κεντρίστηκε. Οταν πήγε γυμνάσιο στη Λεόντειο, υπήρχε ένας φιλοτελιστής επιστάτης, υπεύθυνος για τις τιμωρίες των μαθητών, που τις έσβηνε πρόθυμα για μερικά οδοντωτά χαρτάκια. Ο Λεούσης εκποίησε τότε μερικά και ξέχασε το σπορ. Χρόνια αργότερα, πιανίστας με την ορχήστρα του σε ένα κέντρο της μακρινής Βεγγάζης, θα έβλεπε μουσικούς και τραγουδίστριες από όλον τον κόσμο να πετούν τους φακέλους από τα γράμματά τους. «Μου άναβαν τα λαμπάκια» λέει. «Τους ζήτησα να τους δίνουν σε εμένα και η αγάπη μου αναζωπυρώθηκε. Δεν έσβησε ποτέ».

Για έναν θιασώτη του, ο φιλοτελισμός έχει πολλές χαρές. Ο Λεούσης έχει γράψει μέχρι και τραγούδι με τίτλο «Υμνος στο γραμματόσημο»: στο ρεφρέν του ακούγονται τα λόγια «με έμαθες στην έρευνα, στην τάξη, με έκανες πιο πλούσιο, πιο σοφό / πάντοτε μη βρέξει και μη στάξει σε είχα με τσιμπίδι και φακό». Ο φιλοτελισμός όμως έχει και λύπες, που τις γνωρίζουν κυρίως όσοι συλλέγουν για να γίνουν πλούσιοι. Πρόκειται για πλάνη λέει ο πρόεδρος: τα μυθικά ποσά που διαδίδονται κατά καιρούς αφορούν σε ειδικές περιπτώσεις. Υπάρχει ας πούμε ένα ελληνικό γραμματόσημο του 1871, το επονομαζόμενο «Σολφερίνο» που πήρε το όνομά του από την αιματηρή μάχη της ομώνυμης ιταλικής πόλης λόγω του κόκκινου χρώματός του και που τα 13 κομμάτια του κοστολογούνται στα 130.000 ευρώ έκαστο. Από ξένα, το σουηδικό «3-skilling», χρονολογημένο στο 1855, μοναδικό και σφραγισμένο, που κατέληξε κίτρινο από λάθος, πουλήθηκε το 1910 προς 2.300.000 δολάρια. «Πολύς κόσμος νομίζει ότι έχει κάτι σπάνιο στη συλλογή του, επειδή τυπώθηκε στη δεκαετία του ’60» καταλήγει ο πρόεδρος. «Για έναν φιλοτελιστή όμως το ’60 είναι σαν χθες».

Το πρότυπο του Τάσσου

Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να υποθέσει κανείς τη μοίρα της σειράς των Ελληνικών Ταχυδρομείων με το ΕΑΜ. Στον Λεούση πάντως αρέσει: «Τα τελευταία χρόνια, λόγω της Μυρσίνης Βαρδοπούλου, υπάρχει αισθητική ανάταση», λέει, εννοώντας τη ζωγράφο και χαράκτρια του καλλιτεχνικού τμήματος των ΕΛΤΑ. Μιλώντας η ίδια για το έργο της, παραθέτει λεπτομέρειες για ζητήματα όπως η δημιουργία σε μικρή κλίμακα, για τα γραμματόσημα που «σχεδιάζονται δύο φορές μεγαλύτερα από το φυσικό τους μέγεθος», για τα περιθώρια πρωτοβουλιών που όμως «πρέπει να σέβονται το ζήτημα της σμίκρυνσης και το ύφος της έκδοσης» ή για τα ζητούμενα στη συγκεκριμένη δουλειά: εκτός από την απόδοση πέντε προσωπογραφιών αξιοποιώντας το φωτογραφικό υλικό «στην κατεύθυνση μιας νέας ζωγραφικής απεικόνισης», σημαντική ήταν και «η προσθήκη γραφιστικών στοιχείων που θα απέδιδαν τη θεματολογία που εκπροσωπούσαν» λέει. Το δικό της κομμάτι είναι προφανώς το πιο δημιουργικό της διαδικασίας: κάθε χρόνο φορείς και ιδιώτες υποβάλλουν στα ΕΛΤΑ προτάσεις για τη δημιουργία γραμματοσήμων, με αφορμή επετείους ή γεγονότα. Ταξινομούνται και αξιολογούνται από τη φιλοτελική υπηρεσία και υποβάλλονται στο Γνωμοδοτικό Συμβούλιο των Ταχυδρομείων. Το εκδοτικό πρόγραμμα οριστικοποιείται ύστερα από έγκριση του Διοικητικού Συμβουλίου, ορίζεται ο αριθμός αντιτύπων και στη συνέχεια το καλλιτεχνικό τμήμα σχεδιάζει τις πρώτες μακέτες. Οι εγκεκριμένες στέλνονται στο τυπογραφείο.

Γραφειοκρατία, σωστά; Ισως. Χωρίς αυτήν όμως μπορεί να ήταν δύσκολο για τα ΕΛΤΑ να αποκτήσουν τη φιλοτελική τους υπηρεσία το 1958 και να της δώσουν τη δυνατότητα για μερικά ξακουστά φιλοτελικά κατορθώματα. Η πρώτη της σειρά, για την εμπορική ναυτιλία, την οποία σχεδίασε ο χαράκτης Τάσσος και τυπώθηκε στην Ασπιώτης – ΕΛΚΑ, αναφέρθηκε στη «New York Herald Tribune», στο φύλλο της 9.2.1958 με επαίνους του στυλ «τα έξι γραμματόσημα που εκδόθηκαν από την Ελλάδα για να τιμήσουν την εμπορική ναυτιλία της χώρας είναι αναμφισβήτητα τα ελκυστικότερα γραμματόσημα της χώρας αυτής». Περιφανεύεται για έργα των Γιάννη Κεφαλληνού και Δημήτρη Μπισκίνη, αλλά και ένα αρχείο (στο Ταχυδρομικό και Φιλοτελικό Μουσείο) ολοένα αυξανόμενο και με σημαντικά τεκμήρια του παρελθόντος. «Μερικά από τα σημαντικότερα περιεχόμενά του είναι οι μεγάλες και οι μικρές κεφαλές του Ερμή και πολύ πιο σπάνια τα πλήρη φύλλα των γραμματοσήμων που αναφέρονται στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 και του 1906» λέει ο Γιώργος Ντζούρας. «Η πρώτη σειρά χρηματοδότησε εν μέρει και την κατασκευή του Καλλιμάρμαρου. Στην προ ετών ληστεία του παλαιού Μουσείου της Αρχαίας Ολυμπίας, οι ληστές ζητούσαν από τους φύλακες να τους δείξουν πού βρίσκεται».

Η νέα τεχνολογία

Σήμερα τα πράγματα είναι ήρεμα σαν γραφείο φιλοτελιστή. Επειτα και από την πρόσφατη αλλαγή στη διοίκησή τους, τα ΕΛΤΑ εξακολουθούν να περηφανεύονται για μια υπηρεσία δημιουργικά ζωηρή που κάθε χρόνο κυκλοφορεί κατά μέσον όρο οκτώ σειρές γραμματοσήμων, αλλά και που στις τάξεις της υπηρετούν παλιοί μύστες, όπως ο σύμβουλός της Μωυσής Κωνσταντίνης. Τι γίνεται όμως με τις νεότερες ηλικίες που τα καταφέρνουν καλύτερα με την ψηφιακή και όπως λέγεται άχρωμη, άοσμη επικοινωνία; Τι θέση έχει πλάι της ένα χόμπι που στην Ελλάδα μόνο αριθμεί αρκετές ενώσεις, τόσο στο Κέντρο όσο και σε πόλεις σαν τη Ρόδο, τη Δράμα, το Αγρίνιο, τον Βόλο; Με δεδομένο ότι βασική λειτουργία του γραμματοσήμου είναι η απόδειξη προπληρωμής των ταχυδρομικών τελών, στο γραμματόσημο θα μπορούσε να αναγράφεται μόνο η αξία του. «Ωστόσο», επισημαίνει η Μυρσίνη Βαρδοπούλου, «η καλλιτεχνική του ιδιότητα το εντάσσει στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής πολιτικής η οποία ολοκληρώνεται απαρέγκλιτα, σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις». Ο Λεούσης, ο οποίος ως πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοτελικής Ομοσπονδίας αφιερώνει κάθε ημέρα περίπου οκτώ ώρες για να επικαιροποιήσει τη συλλογή του ή να γράψει τα άρθρα του στον «Θεματικό Φιλοτελιστή», παραδέχεται ότι παρότι εκείνος πέρασε αρκετές νύχτες κάτω από μια λάμπα πετρελαίου, πλέον η τεχνολογία ξεπερνάει τα γραμματόσημα. «Εμείς όμως, οι παλιοί φιλοτελιστές, θα σβήσουμε μαζί με την αγάπη μας για αυτά».

Σημείωση: Για τις ιστορικές πληροφορίες βασιστήκαμε και στο λεύκωμα «Γραμματόσημα και Ιστορία» του Θανάση Παπαϊωάννου, εκδόσεις Ηλιοτρόπιο, 2007

Τελευταία Νέα