Αναζήτηση
Η βραδινή βροχή έχει αφήσει τα σημάδια της στον χωματόδρομο. Μικρές λίμνες νερού που δεν λένε να στραγγίξουν παρά τον ήλιο της άνοιξης. Τα βελάσματα των ζώων φτάνουν στ’ αυτιά μου πολύ πριν δω τους στάβλους. «Εκεί θα είμαι, θα αρμέγω», μου είχε πει η Ιωάννα. Και για να είμαι ειλικρινής, χωρίς να το πολυσκεφτώ, την είχα φανταστεί καθισμένη σε ένα σκαμνί να πιέζει τα μαστάρια της προβατίνας και να γεμίζει γάλα την τσίγκινη καρδάρα. Η πραγματικότητα βεβαίως είναι εντελώς διαφορετική. Τα πρόβατα κάνουν ουρές πίσω από ένα σιδερένιο πορτάκι. Ανυπομονούν. Μόλις το πορτάκι ανοίγει, τρέχουν να μπούνε στις ατομικές τους ταΐστρες. Ενα σίδερο κλείνει πίσω τους και οι εργάτες του στάβλου βάζουν στα μαστάρια τους τα θήλαστρα. Τα πρόβατα τρώνε, δηλαδή, και τα μηχανήματα τα αρμέγουν. Η Ιωάννα και ο πατέρας της επιθεωρούν το μηχανικό άρμεγμα. Πού και πού βοηθούν με τα χέρια τους κάποια μεγάλα μαστάρια ή περιποιούνται μερικά αρνιά που φαίνονται ταλαιπωρημένα. Το γάλα χωρίς τη μεσολάβηση χεριών καταλήγει σε μια ανοξείδωτη δεξαμενή στην είσοδο του στάβλου, από όπου το ξημέρωμα θα το «ρουφήξει» το φορτηγό της «Δωδώνης». Τριακόσιους τόνους πρόβειο, αγελαδινό, κατσικίσιο γάλα δίνουν κάθε μέρα στη Δωδώνη οι 7.000 παραγωγοί της Ηπείρου. Θα μπει σε μπουκάλια, θα γίνει βούτυρο, γιαούρτι, μυζήθρα, γραβιέρα και βεβαίως φέτα. Εδώ η Ιωάννα δεν κρύβει την υπερηφάνειά της. «Μέχρι την Αυστραλία και την Κίνα θα φτάσει αυτό το γάλα…», μου φωνάζει για να υπερκαλύψει τα βελάσματα των προβάτων.
Το καλό αρνί είναι από… καλή οικογένεια
Τη βρήκα με ένα κοφτερό μαχαίρι να ξεκοκαλίζει ένα μεγάλο αγελαδινό μπούτι. Ο Γιώργος, ο άντρας της, μαζί με τον γιο τους ξεφόρτωναν κρέατα από ένα φορτηγάκι. Η πόρτα ήταν ανοιχτή και για τους περαστικούς. Στον πάγκο υπάρχει λουκάνικο, ζυμωτό ψωμί και τσίπουρο. Το Πάσχα εδώ φτάνει νωρίς.
Πες μου πώς να διαλέξω το καλύτερο αρνί.
Κοιτάζεις πρώτα να είναι παχύ, να είναι γάλακτος, να είναι θηλυκό. Και να ξέρεις, βέβαια, τη μάνα του και τον πατέρα του.
Από πού είναι, δηλαδή;
Ε, βέβαια, απαραίτητα. Πού έχει μεγαλώσει, πού βόσκει και τι τρώει.
Εσείς από πού παίρνετε κρέας;
Από διάφορα χωριά εδώ κοντά στο Πωγώνι, Δελβινάκι, Κάτω Ραβένια, Βήσσανη. Και μοσχάρια παίρνουμε από την Κυδωνιά Κόνιτσας.
Κάθε Πάσχα λένε ότι φέρνουν αρνιά από την Αλβανία, από τη Βουλγαρία, φτηνά αρνιά που τα ελληνοποιούν.
Οχι σε αυτά τα μέρη. Στα χωριά εκεί έχουν δικούς τους στάβλους, τους βλέπουμε. Αλλωστε υπάρχουν τόσα ζώα που δεν μας συμφέρει να πάμε να πάρουμε αρνιά απ’ έξω.
Φτιάχνεις δικά σου λουκάνικα έμαθα.
Με χοιρινό και μοσχάρι. Κρεμμύδι, αρκετό πράσο και κόκκινη πάπρικα, γλυκιά ή καυτερή. Το βασικότερο είναι να βάζεις καθαρά κομμάτια κρέατος, χωρίς πολλά λίπη.
Δεν βάζουν υπολείμματα κρέατος στα λουκάνικα;
Εμείς εδώ όχι. Αυτό μπορεί να το κάνει μια βιοτεχνία και οι βιομηχανίες που κάνουν μεγάλες ποσότητες.
Τι άλλο φτιάχνεις για το Πάσχα;
Κοκορέτσια, γαρδούμπες, σπληνάντερα, ανάλογα με το τι θέλει ο κόσμος.
Το μυστικό της μαγειρίτσας;
Το μυστικό είναι η καλή συκωταριά. Από αρνί γάλακτος. Είναι πιο νόστιμη και μαγειρεύεται και πιο εύκολα.
Πώς έχει φανεί η κρίση εδώ;
Ο κόσμος παίρνει μικρότερες ποσότητες. Προσπαθούμε κι εμείς με την ποιότητά μας να κρατήσουμε την πελατεία, αλλά υπάρχει μείωση.
Πόσα παιδιά έχεις;
Τρία. Ο ένας ο γιος είναι ήδη εδώ στη δουλειά. Ο άλλος είναι μικρός ακόμη και η κόρη είναι στα Γιάννινα. Είναι 25 και είναι αρραβωνιασμένη.
Εσύ πόσων χρονών παντρεύτηκες;
Στα 18 μου.
Πού, στο σχολείο τον γνώρισες, στο διάλειμμα;
Τον Γιώργο τον γνώρισα όταν ήρθε επάνω στο χωριό μου να πάρει πρόβατα, γιατί οι γονείς μου ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Εγώ είμαι από τη Φούρκα Κόνιτσας, κοντά στη Σαμαρίνα, στα σύνορα πάνω στα Γρεβενά, εκεί όπου πολέμησε η γυναίκα της Πίνδου. Εκεί τον γνώρισα. Και έτσι ήρθα εδώ στον Παρακάλαμο, που είναι ωραίο χωριό και έχει 1.500 μόνιμους κατοίκους.
Oταν τα ζώα ακούν μουσική βγάζουν περισσότερο γάλα
Δύο αγόρια και 210 πρόβατα;
Διακόσια δώδεκα!
Εδώ στο χωριό μεγάλωσες;
Ναι.
Και δεν το σκέφτηκες να πας προς τα κάτω;
Δεν ήξερα αν θα μου αρέσει, γιατί δεν το είχα κάνει ποτέ.
Πώς πήρες την απόφαση για τα πρόβατα;
Μου άρεσαν τα ζώα. Η γιαγιά μου είχε γίδια. Το 2003 μπήκα σε ένα πρόγραμμα για νέους αγρότες. Με τη βοήθεια του πατέρα μου, βέβαια, μόνη μου δεν θα το έκανα. Αν και έχουμε δυσκολίες και καμιά φορά λέω «γιατί το κάνω;», δεν το έχω μετανιώσει, το παλεύω.
Το 2003 τι ηλικία είχες;
Μόλις είχα τελειώσει το Λύκειο. Το πρόγραμμα εγκρίθηκε έπειτα από πέντε χρόνια, το 2008, και έτσι έφτιαξα τη μονάδα.
Τι τιμή έχει σήμερα το γάλα;
Αυτή τη στιγμή η «Δωδώνη» δίνει 1 ευρώ το κιλό. Δεν είναι κακή τιμή. Φοβηθήκαμε τότε με την αλλαγή, αλλά όλα πάνε καλά. Τώρα μαθαίνουμε ότι θα ανοίξει και η Ρωσία. Εχει πολλά περιθώρια η ελληνική φέτα, αλλά έχει και κόπο. Το ξημέρωμα να είσαι εδώ που περνάει το βυτίο.
Και Σάββατο και Κυριακή;
Καθημερινώς. Τα ζώα δεν έχουν γιορτές και σχόλες! Ούτε Χριστούγεννα ούτε Πάσχα, τίποτα. Τα ζώα σε θέλουν κάθε ημέρα. Αν περάσει η ώρα και δεν έχεις εμφανιστεί, αρχίζουν να φωνάζουν.
Μία φορά την ημέρα αρμέγεις;
Δύο φορές: το πρωί στις 6 το ξημέρωμα και το απόγευμα όταν δύσει ο ήλιος.
Πόσο γάλα βγάζεις δηλαδή;
Η κάθε προβατίνα δίνει την ημέρα 2 κιλά κατά μέσον όρο. Είναι καλή ράτσα, είναι ασσάφ ισπανικά.
Αρα μπορεί να βγάλεις και 500 κιλά την ημέρα.
Ναι. Αναλόγως και πότε αρμέγεις. Αν τα αρμέγεις μόλις γεννήσουν, έχουν μεγάλη παραγωγή. Μετά πέφτει σιγά σιγά. Πεντέξι μήνες τα αρμέγουμε.
Το σχέδιο ποιο είναι;
Περισσότερο γάλα. Θέλω να αυξήσω το κοπάδι, να τα κάνω 300.
Τα παιδιά;
Πολλές φορές τα παίρνω μαζί μου. Είναι μικρά ακόμη –πόσο να βοηθήσουν; –αλλά για να συνηθίσουν. Για αυτά συνεχίζεται η δουλειά.
Πότε τα έκανες τα παιδιά;
Στα 20 παντρεύτηκα και ήμουν 4 μηνών.
Αν δεν είχες μείνει έγκυος, θα συνέχιζες σε σχολές, πανεπιστήμια κ.λπ.;
Οχι. Ο πατέρας μου μού έλεγε «να πας να σπουδάσεις» και εγώ έλεγα «όχι, θα μείνω εδώ».
Το σχολείο με τα παιδιά;
Σχολείο πηγαίνουν στην Κόνιτσα. Ο μικρός νηπιαγωγείο, ο μεγάλος Β’ Δημοτικού. Δεν έχουν βέβαια και πολλές επιλογές, όπως τα παιδιά της πόλης, αλλά ζουν καλά. Ζητούν κολυμβητήριο, αλλά πώς να τα πηγαίνεις καθημερινά στα Γιάννινα; Δεν έχουν πάντως αυτό το άγχος της πόλης. Αν και ερημώνουμε τώρα πλέον…
Φεύγει ο κόσμος;
Φεύγει, ναι.
Τώρα με την κρίση δεν επιστρέφουν;
Εδώ πέρα πάντως εμείς ερημώνουμε. Στην Κόνιτσα μας έκλεισαν την Εφορία ενώ, αν θες Κέντρο Υγείας, πρέπει να πας στα Γιάννινα.
Μου λένε ότι εδώ στην Ηπειρο οι γυναίκες παίρνουν τις σημαντικές αποφάσεις. Ισχύει αυτό;
Εδώ στα χωριά λέμε μια ιστορία. Πηγαίνει κάποιος σε ένα σπίτι και λέει στο αντρόγυνο: «Ποιος κάνει κουμάντο εδώ πέρα, εσύ ή η γυναίκα;». «Εγώ», απαντάει ο άντρας. «Ωραία, θέλω να σου χαρίσω μία φοράδα. Τι χρώμα τη θες;». Και ο άντρας ρωτάει: «Γυναίκα, τι χρώμα να την πάρουμε τη φοράδα;».
Περίγραψέ μου μια ημέρα από τη ζωή σου…
Θα ξυπνήσω στις 6. Θα μαγειρέψω να έχω το φαΐ έτοιμο, θα ξυπνήσω τα παιδιά, θα τα ετοιμάσω για να τα πάω σχολείο και μετά θα έρθω εδώ. Τα παιδιά τελειώνουν στις 3.30. Τα παίρνω στο σπίτι, να τα ταΐσω, να τα διαβάσω, και μετά το απόγευμα πάλι εδώ για το απογευματινό άρμεγμα.
Εκτός από τα πρόβατα και τα παιδιά;
Δεν έχω επιλογές, αλλά δεν έχω και χρόνο. Το βράδυ είμαι πτώμα. Πού να πάω; Στο καφενείο;
Οι άντρες γιατί προλαβαίνουν να πάνε στα καφενεία;
Εντάξει, ο άντρας κλασικά θα πάει στο καφενείο του. Δουλεύουν όμως και αυτοί.
Τυροκομείς κιόλας;
Γιαούρτι πήζω. Εχω και 15 γίδια από τα οποία κάνουμε τυρί. Η γιαγιά δηλαδή το φτιάχνει. Φτιάχνουμε και πίτες. Την κασόπιτα, που λέμε εμείς, κάτι σαν τυρόπιτα.
Τι φροντίδα θέλουν τα ζώα;
Τα ζώα σε θέλουν όλη ημέρα, κάθε ημέρα. Από πού να ξεκινήσω; Από το κόψιμο των νυχιών; Από το κούρεμα; Οταν γεννάνε πρέπει να είσαι παρούσα σε κάθε προβατίνα που γεννάει.
Πότε ήρθες τελευταία φορά στην Αθήνα;
Πριν από έναν μήνα. Μένει η αδελφή μου και ήρθα με τα μικρά μια βόλτα. Είχα να έρθω όμως από τα 18 μου, από την 5ήμερη του σχολείου.
Πώς σου φάνηκε η πρωτεύουσα; Κάνε μου μια κριτική.
Ωραία είναι, αλλά για λίγο. Δεν θα ζούσα μόνιμα ποτέ. Περπατούσα στον δρόμο και νόμιζα ότι θα με κλέψουν. Δεν ξέρω, αυτός ο κόσμος, η βαβούρα, δεν είμαστε μαθημένοι εμείς. Εδώ πηγαίνουμε στην τράπεζα και το αυτοκίνητο το αφήνουμε ξεκλείδωτο.
Και για τα αγόρια τι σχέδια έχεις;
Τον ένα μου θέλω να τον κάνω κτηνίατρο. Εχω το απωθημένο γιατί δεν έγινα εγώ.
Αυτός θέλει;
Αφού το λέει η μαμά, θέλει! (γέλια) Για τον άλλο δεν ξέρω ακόμα. Το σκέφτομαι.
Κάνα γλέντι κάνετε;
Ε, πώς δεν κάνουμε; Και τις Απόκριες είχαμε γλέντι στο χωριό και το καλοκαίρι έχουμε το πανηγύρι. Και στα διπλανά χωριά γίνονται πανηγύρια και πηγαίνουμε. Και η Κόνιτσα έχει να διασκεδάσεις, για εμάς τους νέους, δεν είμαστε τελείως ερημιά.
Τι έχει στην Κόνιτσα;
Και καφετέριες και μπαράκια έχει.
Σινεμά, θέατρο;
Ούτε σινεμά ούτε θέατρο έχει. Μόνο κανέναν περαστικό θίασο.
Οι συμμαθήτριές σου;
Οι συμμαθήτριές μου έχουν φύγει όλες: Γιάννινα, Θεσσαλονίκη, Αθήνα. Τις βλέπω στις γιορτές που έρχονται. Καμία δεν έχει κάνει όμως δική της οικογένεια, από ό,τι θυμάμαι.
Ακούω ότι είναι ανοιχτά τα ραδιόφωνα στους στάβλους. Είναι για τους ανθρώπους που φροντίζουν τα ζώα ή βάζετε μουσική και στα ζώα;
Λένε ότι, αν βάζεις μουσική στα ζώα, βγάζουν περισσότερο γάλα.
Ηξερα ότι στα μωρά βάζουμε κλασική μουσική…
Ναι, έτσι λέμε και για τα πρόβατα και τα γελάδια: αν ακούνε κλασική μουσική την ώρα του αρμέγματος, έχεις περισσότερη παραγωγή.
