Το κισμέτ των αγορών

Τι είναι και τι θέλει το ΠΑΣΟΚ; Μετεξελίχθηκε ή μεταλλάχθηκε; Διέψευσε ή διαψεύστηκε; Πρόδωσε ή προδόθηκε; Και ποιο το μέλλον του; Κάθε προσέγγιση, αν θέλει να είναι σφαιρική και συνθετική, πρέπει να οριοθετείται ιστορικά και μεθοδολογικά. Παραθέτω λήμματα/υποθέσεις εργασίας.

1 Η ορολογία/πολιτική τοπογραφία, που χωροθετεί Ακροδεξιά – Δεξιά – Κεντροδεξιά – Κέντρο – Κεντροαριστερά – Αριστερά Χ Ψ Ζ – Ακρα Αριστερά, είναι αυτοαναφορική, επιχειρεί να υπηρετήσει πολυσυλλεκτικές, ψηφοθηρικές στοχεύσεις. Μας είναι άχρηστη.

2 Η ιστορία του ΠΑΣΟΚ είναι (και δεν είναι ταυτόχρονα) η ιστορία του προπολεμικού Γεωργίου Παπανδρέου, της Αντίστασης, του Εμφυλίου, της ΕΔΑ, του Κέντρου, της δικτατορίας και της Μεταπολίτευσης. Δεν μας δεσμεύουν, όμως, επιλεκτικοί ιδεολογικοί αυτοπροσδιορισμοί του μηχανισμού ΠΑΣΟΚ αλλά – σε τελική ανάλυση και μεταξύ άλλων – προσδοκίες και ταυτίσεις χιλιάδων ανθρώπων που ταξικά ανήκουν στην εργατική και αγροτική τάξη, στα παλιά και νέα μικροαστικά στρώματα ή και στη διανόηση, που δηλώνουν αριστεροί, σοσιαλιστές, αντιδεξιοί, αντιιμπεριαλιστές.

3 Η συγκυρία της Μεταπολίτευσης και ο τότε συσχετισμός δυνάμεων επέτρεψε ή «ιστορικά υποχρέωσε» το ΠΑΣΟΚ να υπερβεί το Κέντρο, να ανταγωνιστεί την κομμουνιστική Αριστερά, να αντιπαλέψει τα κατάλοιπα της χούντας και την αναγεννημένη Δεξιά, που πάσχιζε να αναβαπτιστεί στην κολυμβήθρα της δημοκρατίας και του ευρωπαϊσμού. Ο πολιτικός λόγος του μάλλον αρχηγικού/μεσσιανικού ΠΑΣΟΚ συγκολλούσε σε ένα μόρφωμα διαταξικά αποδεκτό, το αντιδικτατορικό, αντιδεξιό, αντιιμπεριαλιστικό, ίσως και αντικαπιταλιστικό πρόταγμα. Θετικά οριζόμενο, το κόμμα του Ανδρέα δήλωνε πατριωτικό/εθνικό, υπηρετούσε τους μη προνομιούχους και ευαγγελιζόταν μια Αλλαγή απαρτιζόμενη από δημοκρατικούς/συμμετοχικούς θεσμούς, κοινωνική πολιτική και παροχές στους εργαζομένους. Η μεταπολιτευτική συγκυρία ευνοούσε τις συγκεντρώσεις και τη ρητορική των μπαλκονιών, πράγματι έγιναν ορισμένες θεσμικές και κοινωνικο-οικονομικές τομές, έτσι το ΠΑΣΟΚ εδραιώθηκε ως κόμμα εξουσίας.

4 Η πολιτική πρακτική (και) του ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να προσεγγίζεται μανιχαϊστικά. Η αποκατάσταση των θεσμών μπορεί να εμπεριείχε και στοιχεία «εγκατάστασης στο κράτος». Η κοινωνική πολιτική ήταν και οικοδόμηση ενός πελατειακού δικτύου, αποτελούμενου από απλούς ευνοούμενους/ψηφοφόρους έως και εγκάθετους/επαγγελματίες της πολιτικής. Νέοι θεσμοί, όπως οι κοινωνικοποιήσεις και τα εποπτικά συμβούλια, ελέγχθηκαν ως αμφίβολης στόχευσης και ως κοιτίδες διαφθοράς ή παραγοντισμού. Αυτή η εικόνα «κατάληψης του κράτους της Δεξιάς» μπορεί να μην είναι το άπαν της πασοκικής πολιτικής, όπως θεωρεί η ΝΔ, χαρακτηρίζει όμως την πορεία της παράταξης και θέτει σε αμφισβήτηση τα ιεραποστολικά/ηθικοπολιτικά/ανατρεπτικά προτάγματα του Κινήματος.

5 Ηδη από την εποχή του Ανδρέα (1985, πρώτα μέτρα συγκρατημένης λιτότητας) διαφάνηκαν τα όρια μιας σοσιαλδημοκρατίας ελληνικού/πασοκικού τύπου. Πάγωμα μισθών, έλεγχος των συνδικαλιστικών οργανώσεων και περιορισμοί στο απεργιακό δικαίωμα των δημοσίων υπαλλήλων έδιναν μια «δεξιόστροφη» κατεύθυνση στην Αλλαγή. Οι μη προνομιούχοι ήταν πολλοί, απροσδιόριστοί, ανομοιογενείς. Στο πεδίο των Εξωτερικών και της Αμυνας, εκτός των άλλων, οι βάσεις έφευγαν… παραμένοντας. Το ΠΑΣΟΚ ούτε ήθελε ούτε μπορούσε να υπερβεί τα δομικά όρια του ελληνικού καπιταλισμού. Οι αναλύσεις για τον χαρακτήρα του νεοελληνικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού (Βορράς – Νότος, εξάρτηση, απουσία γηγενούς/γνήσιας αστικής τάξης) έδιναν στο ΠΑΣΟΚ χαρακτήρα συστημικού/αστικού/δεξιού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, που εφαρμόζει αστική/διαχειριστική πολιτική, υπόσχεται και εν μέρει προωθεί θεσμικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις διορθωτικού χαρακτήρα και, ώς έναν βαθμό, επιτρέπει στη νεολαία και σε κάποιες τάσεις να ομφαλοσκοπούν στο περιθώριο των κομματικών διαδικασιών.

6 Η εποχή/λογική Σημίτη (διαχείριση κατά προτεραιότητα των οικονομικών δεικτών, ΟΝΕ, μονεταρισμός, ισχυρή Ελλάδα/περιφερειακή δύναμη στα Βαλκάνια) δεν ανατρέπει, δεν νοθεύει κάποια πασοκική/ανδρεϊκή «καθαρότητα». Συνεχίζει και οδηγεί «στις ακραίες συνέπειές τους» πολιτικές λογικές και πρακτικές, ριζωμένες από χρόνια. Εξάλλου το ΠΑΣΟΚ ποτέ δεν ήταν μαρξιστικό – λενινιστικό. Δεν οριοθέτησε ταξικά μέτωπα, δεν σχεδίασε επαναστατικές/δομικές ανατροπές, αλλά αναδείχθηκε σε πολυσυλλεκτικό κόμμα εξουσίας, καθαρά συστημικό, εξέφρασε στρεβλά και μονομερώς «ταξικές συμμαχίες», αντανακλώντας τις πάγιες κοινωνικοοικονομικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν (και) την ελληνική κοινωνία.

7 Η εποχή ΓΑΠ και Παπαδήμου μάς «βοηθά» να ξεπεράσουμε αμφιβολίες, αμφισημίες, αντιφάσεις. Τέλος στον βολονταρισμό της Αλλαγής, στην πρωταρχικότητα της πολιτικής βούλησης. Μια νομοτέλεια μεταφυσικού/θεολογικού τύπου δίνει στις αγορές, στους οίκους, στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, δυνάμεις υπερκόσμιες. Τώρα όλα τα καθορίζει το διεθνές οικονομικό περιβάλλον και όνειρο κάποιων είναι να ξαναβγούμε στις αγορές. Η λιτότητα οδήγησε στην εξαθλίωση, οι στόχοι δεν προσεγγίστηκαν, χρειαζόμαστε και άλλα μέτρα. Καλοί οι πολιτικοί, καλύτεροι οι τεχνοκράτες. Κοινοβουλευτισμός και εκλογές, εννοείται, αλλά δεν χάλασε ο κόσμος αν γίνουν και μερικά συνταγματικά… πραξικοπηματάκια ή αν ανοίξουν και μερικά κεφάλια. Και μάλιστα στο όνομα της σωτηρίας της πατρίδας ή του έθνους. Αλήθεια, δεν προκαλεί σε κανέναν, κανενός είδους συνειρμούς η ρητορική αυτή; O διάλογος τώρα ξεκινά.

Ο Χρήστος Τυροβούζης είναι δρ Δημοσίου Δικαίου – Πολιτικών Επιστημών, συγγραφέας