Αναζήτηση
Στην αρχιτεκτονική, πέρα από τα μετρήσιμα γεωμετρικά και κατασκευαστικά δεδομένα του κτιριολογικού προγράμματος, στο οποίο διατυπώνονται οι ανάγκες κάθε μελλοντικού κτίσματος σε επιφάνειες και δραστηριότητες, το ύφος και το ήθος του έργου κρίνεται από την αναγνώριση της ουσίας των πραγμάτων και των καταστάσεων.
Η ποιητική πρόθεση στην αντιμετώπιση του φυσικού ή κτισμένου περιβάλλοντος αναδύεται από μη μετρήσιμα στοιχεία: από την επιλογή των προτεραιοτήτων στη σύνθεση, την ερμηνεία των δεδομένων, το λεξιλόγιο της αφήγησης και της επεξεργασίας του χώρου. Δεν θέλω με αυτήν τη συνοπτική πρόταση να υποβαθμίσω τη σημασία των αναλογιών, αλλά να δώσω στις αναλογίες την ποιητική τους διάσταση, πέρα από τις απαιτούμενες επιφάνειες σε τετραγωνικά μέτρα.
Στην κατεύθυνση αυτής της αναζήτησης, η φαινομενολογική προσέγγιση του χώρου και του χρόνου από τον στοχαστή Gaston Βachelard προσφέρει το κίνητρο για εμβάθυνση σε θέματα τα οποία αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στη θεωρία και την πράξη της αρχιτεκτονικής.
Το όριο, το κατώφλι, η κρίσιμη σχέση τού μέσα με το έξω, έτσι καθώς αναλύονται με ακρίβεια και ευαισθησία από τον συγγραφέα, φωτίζουν την ουσία της αρχιτεκτονικής.
Οι τίτλοι και μόνο των κεφαλαίων του βιβλίου του «Η ποιητική του χώρου» προμηνύουν το περιεχόμενο. Ενδεικτικά αναφέρω: Σπίτι και σύμπαν, Το συρτάρι, Τα σεντούκια και τα ερμάρια, Οι γωνίες, Το όστρακο, Η φαινομενολογία του στρογγυλού.
Το κεφάλαιο με τίτλο Η διαλεκτική του μέσα και του έξω συμπληρώνεται με τις εύστοχες παρατηρήσεις για τη σχέση εξωτερικό- εσωτερικό, ανοιχτό- κλειστό,
Η ΠΟΡΤΑ ΕΙΝΑΙ ΦΟΡΤΙΣΜΕΝΗ
με μύθους και συμβολισμούς. Στις δύο όψεις της φωλιάζουν μύρια συναισθήματα: δισταγμός, περιέργεια, τόλμη, φόβος, πρόκληση, επιθυμία
με αναφορές από τη λογοτεχνία, οι οποίες φωτίζουν τις περιοχές της μετάβασης – τα κατώφλια- με το ιδιαίτερο φως της ποίησης. Η πόρτα- όριο χώρου και χρόνουδιαχωρίζει δύο σύμπαντα, το εδώ και το εκεί, το ίδιο και το άλλο, το οικείο και το ανοίκειο.
Η πόρτα είναι φορτισμένη με μύθους και συμβολισμούς. Στις δύο όψεις της φωλιάζουν μύρια συναισθήματα: δισταγμός, περιέργεια, τόλμη, φόβος, πρόκληση, επιθυμία, καλωσορίσματα και κατευόδια, φιλίες και ρήξεις.
Η πόρτα παραπέμπει στο κρυφό και το φανερό, στο οικείο και το πρωτόγνωρο, στο ανοιχτό και το κλειστό, αλλά και στη μυστηριώδη περιοχή του μισάνοιχτου. O Βalzac στο δοκίμιο του «La theorie de la demarche», αναγνωρίζοντας τη σημασία της κίνησης και της μετάβασης από τη μια κατάσταση στην άλλη, γράφει: «Θα έφτανε μέχρι την τρέλα κανείς, αν σκεφτόταν πολύ βαθιά τι σημαίνει η πράξη τού να ανοίγεις ή να κλείνεις μια πόρτα».
Ας θυμηθούμε την περιγραφή του Κάφκα στο προτελευταίο κεφάλαιο της Δίκης, όπου ένας χωρικός, μπροστά στην ανοιχτή πόρτα του νόμου και κάτω από το βλοσυρό βλέμμα του φρουρού, περιμένει ατέλειωτες ώρες, μέρες, χρόνια, μέχρι τελικής πτώσης, μήπως του επιτραπεί η είσοδος στο κτίριο. Η πόρτα είναι ανοιχτή, ο φρουρός όμως αποθαρρύνει τον χωρικό, με νύξεις για τα εμπόδια που τον περιμένουν στο απειλητικό και επικίνδυνο εσωτερικό.
Η εγγύτητα και η απόσταση δεν είναι πάντα μετρήσιμες, το πολύ κοντινό είναι συχνά απόμακρο και αντίστροφα.
Αυτές οι σκέψεις με οδηγούν στην παράσταση «Εφήμερα», του θεάτρου του Ήλιου της Αριάν Μνουσκίν. Είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε, ανάμεσα στις εξαιρετικές παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών, αυτήν την εποποιία της καθημερινότητας, όπου η δράση εκτυλίσσεται συχνά από τη μία ή και από τις δύο πλευρές μιας πόρτας. Οι πόρτες διασχίζουν την επιμήκη σκηνή πάνω στα κυλιόμενα πλατό και η ζωή συνεχίζεται, με όλα τα περιστατικά, όπου το φλας μπακ στα τόσο αναγνωρίσιμα προσωπικά βιώματα αποκτά με μαγικό τρόπο οικουμενική απήχηση.
Η Σουζάνα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.
