Αναζήτηση
Η ηθική είναι επίκτητη ή έμφυτη; Μήπως η συμπεριφορά των χιμπαντζήδων και άλλων πρωτευόντων θηλαστικών διέπεται από ηθικούς κανόνες; Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονται κορυφαίοι Αμερικανοί βιολόγοι…
Oρισμένα ζώα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στα παθήματα των άλλων. Χιμπαντζήδες που δεν μπορούν να κολυμπήσουν έχουν πνιγεί, προσπαθώντας να σώσουν άλλους. Στο ενδεχόμενο να κερδίσουν φαγητό τραβώντας μία αλυσίδα που όμως θα έκανε ηλεκτροσόκ σε έναν σύντροφό τους, οι μαϊμούδες προτιμούν να λιμοκτονήσουν…
Οι βιολόγοι λένε ότι αυτού του είδους και παρόμοιες κοινωνικές συμπεριφορές, αποτελούν
ΤΙ ΛΕΝΕ ΒΙΟΛΟΓΟΙ
Συμπεριφορές που παρατηρούνται σε πιθήκους αποτελούν τους προπομπούς της ηθικής που διαμορφώθηκε στον άνθρωπο
προπομπούς της ηθικής που διαμορφώθηκε στον άνθρωπο. Πιστεύουν μάλιστα ότι εάν η ηθική πράγματι αναπτύχθηκε από ορισμένους κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι καθορίστηκαν βάσει της εξέλιξης (των ειδών), τότε έγκειται στους βιολόγους, και όχι στους φιλόσοφους ή τους θεολόγους, να ορίσουν ποιοι είναι αυτοί οι κανόνες. Οι φιλόσοφοι της ηθικής δεν παίρνουν στα σοβαρά την προσπάθεια των βιολόγων να «εισβάλουν» σε έναν τομέα που ώς τώρα θεωρούσαν αποκλειστικά δικό τους. Ωστόσο, βρίσκουν ενδιαφέροντα τα όσα νέα έχουν να συνεισφέρουν στη συζήτηση οι βιολόγοι και μάλιστα έχουν αρχίσει εκτεταμένη ακαδημαϊκή συζήτηση μαζί τους. Στην πραγματικότητα οι απαρχές της συζήτησης αυτής μπορούν να αναζητηθούν στο βιβλίο που έγραψε ο βιολόγος Έντουαρντ Γουίλσον πριν από 30 περίπου χρόνια. Έτσι, στο βιβλίο του «Κοινωνική βιολογία» που κυκλοφόρησε το 1975, ο Γουίλσον σημειώνει ότι «ήρθε η ώρα το θέμα της ηθικής να αφαιρεθεί προσωρινά από τους φιλοσόφους και να “βιολογικοποιηθεί”».
Ο εγκέφαλος
Πέρυσι, ο Μαρκ Χάουζερ, βιολόγος της εξέλιξης στο Χάρβαρντ, ανέφερε στο βιβλίο του «Ηθικά Μυαλά» ότι ο εγκέφαλος έχει έναν γενετικά σχηματισμένο μηχανισμό, που στόχο έχει την απόκτηση ηθικών κανόνων. Επίσης, σε ένα άλλο βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Πρωτεύοντα θηλαστικά και Φιλόσοφοι», ο Φρανς Ντε Βάαλ, ειδικός σε θέματα θηλαστικών, συγγενών στον άνθρωπο, υπερασπίζεται έναντι των φιλοσόφων επικριτών του την άποψη ότι οι ρίζες της ηθικής μπορούν να αναζητηθούν στην κοινωνική συμπεριφορά των πιθήκων. Ο δρ Ντε Βάαλ, ο οποίος είναι διευθυντής στο Living Links Center στο Πανεπιστήμιο Έμορι, σημειώνει ότι όλα τα κοινωνικά όντα έχουν αναγκαστεί να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά τους, ώστε να μπορούν να ζουν επ΄ ωφελεία τους συλλογικά. Αυτές οι αλλαγές και οι περιορισμοί στη συμπεριφορά είναι προφανείς στις μαϊμούδες και ακόμα περισσότερο στους χιμπαντζήδες και σύμφωνα με τον Ντε Βάαλ συνθέτουν το σύνολο των συμπεριφορών, από τις οποίες έχει σχηματιστεί η ανθρώπινη ηθική.
Γεγονός είναι βέβαια ότι πολλοί φιλόσοφοι δυσκολεύονται να σκεφτούν τα ζώα ως ηθικές οντότητες και πράγματι ο δρ Ντε Βάαλ δεν ισχυρίζεται ότι οι χιμπαντζήδες διαθέτουν ηθική. Αυτό που ξεκαθαρίζει, όμως, είναι ότι η ανθρώπινη ηθική θα ήταν αδύνατο να εξελιχθεί ανεξάρτητα από ορισμένα συναισθηματικά δομικά στοιχεία, τα οποία φανερά λειτουργούν στις κοινωνίες των χιμπαντζήδων και άλλων πιθήκων.
Έχουν τα δικά τους «πρέπει»
Ο ΔΡ ΝΤΕ ΒΑΑΛ δεν αποδέχεται την άποψη των φιλοσόφων ότι οι βιολόγοι δεν μπορούν να μεταπηδήσουν από το «ον» στο «δέον». «Δεν είμαι καθόλου βέβαιος πόσο ρεαλιστική είναι η διάκριση. Τα ζώα έχουν “πρέπει”», λέει κι εξηγεί: «Εάν ένα νεαρό ζώο εμπλακεί σε καβγά, η μητέρα του πρέπει να το υπερασπιστεί.
Επίσης, όσον αφορά τη διανομή της τροφής, τα ζώα πράγματι ασκούν πίεση το ένα στο άλλο, προκειμένου να μοιράζονται το φαγητό· αυτό αποτελεί ένα πρωταρχικό είδος “δέοντος”».
Ο ορισμός
«Πρόκειται για την αίσθηση του σωστού και του λάθους, η οποία γεννιέται από ομαδικά συστήματα διαχείρισης συγκρούσεων που βασίζονται σε κοινές αξίες», είναι ο ορισμός που δίνει ο δρ Ντε Βάαλ για την ηθική. Οι θεμέλιοι λίθοι της ηθικής δεν είναι κάποιες ευγενικές ή καλές συμπεριφορές, αλλά συγκεκριμένες νοητικές και κοινωνικές ικανότητες που στοχεύουν στην κατασκευή κοινωνιών «όπου ορισμένες κοινές αξίες συγκρατούν την κάθε ατομική συμπεριφορά, μέσω ενός κοινώς αποδεκτού συστήματος επιδοκιμασίας και αποδοκιμασίας». Βάσει αυτού του ορισμού, οι χιμπαντζήδες πράγματι διαθέτουν ορισμένες από τις ικανότητες που διέπουν τη συμπεριφορά, την οποία επιτάσσουν τα συλλογικά συστήματα ηθικής μας.
