Φρίντμαν vs Κέινς: η διαμάχη συνεχίζεται

Το όνομα του Μίλτον Φρίντμαν δεν ήταν καθόλου δημοφιλές στην Οξφόρδη των αρχών

της δεκαετίας του ’80. Το διδακτικό προσωπικό στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

του πανεπιστημίου δεν ήταν, για να το πούμε ευγενικά, καθόλου ενθουσιασμένο με

τις θεωρίες του. Οι περισσότεροι καθηγητές υιοθετούσαν, σε μεγαλύτερο ή

μικρότερο βαθμό, τις θεωρίες του Κέινς, ενώ άλλοι ασπάζονταν τις θεωρίες του

μαρξισμού. Λίγοι ήταν εκείνοι που ενδιαφέρονταν πραγματικά για τις θεωρίες του

Φρίντμαν για τον έλεγχο της προσφοράς χρήματος, για τα οφέλη από το ελεύθερο

επιχειρείν και για την ανάγκη μείωσης του μεγέθους του κράτους. Και όμως ο

Φρίντμαν, που απεβίωσε πριν από λίγες ημέρες, θα μείνει στις μνήμες όλων σαν

ένας οικονομολόγος – κολοσσός του 20ού αιώνα.

Εκείνη την περίοδο στην Οξφόρδη κανείς δεν συμπαθούσε τον Φρίντμαν, επειδή

ήταν φίλος της Μάργκαρετ Θάτσερ – και η Οξφόρδη σίγουρα δεν ανήκε στους

υποστηρικτές της «σιδηράς κυρίας». Μπορεί ο Φρίντμαν να μην επηρέασε

καταλυτικά τη σκέψη της κ. Θάτσερ – η τιμή αυτή ανήκει στον Αυστριακό

οικονομολόγο Friedrich Hayek -, όμως ο ίδιος συνδέθηκε με σημεία-κλειδιά της

πολιτικής της. Κυρίως με την προσπάθεια της κυβέρνησής της να περιορίσει τον

πληθωρισμό μέσω του ελέγχου της προσφοράς του χρήματος και να μειώσει τις

δημόσιες δαπάνες.

Ιδεολογικός διχασμός

Η άρνηση της Οξφόρδης να αποδεχθεί τις ιδέες του Φρίντμαν αντικατόπτριζε έναν

ισχυρό ιδεολογικό διχασμό. Οι Κεϊνσιανοί οικονομολόγοι πίστευαν ότι, όταν οι

αγορές είναι πλήρως ελεύθερες, αποτυγχάνουν και δημιουργούν υψηλά ποσοστά

ανεργίας. Επίσης, πίστευαν ότι οι κυβερνήσεις ξέρουν πότε και πώς να παρέμβουν

για να αντιμετωπίσουν αυτή την αποτυχία της αγοράς.

Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’60 φαινόταν ότι οι κεϊνσιανοί είχαν

επικρατήσει – και πράγματι το 1971 ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον είχε δηλώσει:

«Τώρα είμαστε όλοι κεϊνσιανοί». Ο Φρίντμαν, όμως, είχε ήδη θέσει τις βάσεις

για τη θεμελίωση της νομισματικής επανάστασης. Ο ίδιος, μαζί με τον Edmund

Phelps, εναντιώθηκε στην ιδέα ότι πρέπει να υπάρχει πάντοτε ένας συμβιβασμός

μεταξύ της ανεργίας και του πληθωρισμού. Για παράδειγμα, έλεγε ότι οι

προσπάθειες να μειωθεί ο πληθωρισμός μέσω της αύξησης των κρατικών δαπανών θα

ενίσχυε τις πληθωριστικές πιέσεις και τις διεκδικήσεις για υψηλότερους μισθούς

– και επομένως δεν θα έφερνε μείωση της ανεργίας.

Είχε δίκιο

Τα επιχειρήματα αυτά έγιναν πιο ισχυρά κατά τη δεκαετία του ’70. Το σύστημα

σταθερών επιτοκίων Bretton Woods κατέρρευσε, αφήνοντας πολλές χώρες χωρίς

εξασφάλιση ενάντια στον πληθωρισμό, ενώ το πετρελαϊκό εμπάργκο του 1973

πυροδότησε μια σημαντική αύξηση των τιμών. Όλοι άρχισαν να ζητούν μεγαλύτερες

αυξήσεις. Και, αντίθετα με όσα πίστευαν οι κεϊνσιανοί, η ανεργία άρχισε να

μεγαλώνει. Αποδείχθηκε τελικά ότι ο Φρίντμαν είχε δίκιο, πράγμα που

αποδέχθηκαν τόσο οι Εργατικοί όσο και οι Συντηρητικοί στη Βρετανία.

Προς το τέλος της δεκαετίας του ’80, οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να

εγκαταλείπουν σταδιακά τους στόχους νομισματικής πολιτικής και να θέτουν

στόχους που αφορούσαν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και θέσπιζαν όρια στον

πληθωρισμό. Η Οξφόρδη είχε δίκιο εν μέρει: Η νομισματική προσέγγιση ήταν πολύ

απλοϊκή και όσοι ακολουθούσαν πιστά τα δόγματά της, δημιουργούσαν μεγάλα

προβλήματα στις οικονομίες τους.

Παρά το γεγονός αυτό, η φήμη του Φρίντμαν θα παραμείνει – δικαίως –

εξαιρετική. Η υποστήριξη των στοιχειωδών κανόνων της ελεύθερης αγοράς από τον

ίδιο έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομική πολιτική εδώ και δεκαετίες. Η

θεωρία του, ότι πρέπει να τίθενται στόχοι στην προσφορά του χρήματος ή για τον

πληθωρισμό, είναι σήμερα κοινά αποδεκτή από σχεδόν όλες τις κεντρικές

τράπεζες. Και η επιρροή που είχε στη Μάργκαρετ Θάτσερ και στον Ρόναλντ Ρίγκαν,

συνέβαλε στο να δημιουργηθεί ο κόσμος στον οποίο σήμερα ζούμε.

Νέες προκλήσεις

Ωστόσο, η κληρονομιά του έχει να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις. Οι ελεύθερες

αγορές τα τελευταία χρόνια έχουν συνεισφέρει σημαντικά στην παγκόσμια

ανάπτυξη. Όμως, καλώς ή κακώς, οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν όλο και

περισσότερο, είτε πρόκειται για το περιβάλλον είτε για την προστασία των

συμφερόντων των ψηφοφόρων τους εις βάρος των ξένων, ή για τις επιπτώσεις που

έχει η παγκοσμιοποίηση στην κατανομή των εισοδημάτων και του πλούτου. Οι ιδέες

του Φρίντμαν συνεισέφεραν στη θεμελίωση των εξελίξεων στα τέλη του 20ού αιώνα.

Με τις ανησυχίες ότι οι αγορές δεν μπορούν να ρυθμίζουν τα πάντα μόνες τους να

μεγαλώνουν, μέρος από τα θεμέλια αυτά έχει αρχίσει να καταρρέει.

Ανοιχτό μυαλό

Ο Μίλτον Φρίντμαν είναι περισσότερο γνωστός ως ο Μεσσίας του μονεταρισμού.

Όμως, η συμβολή του στη σκέψη ξεπερνά τα όρια της οικονομίας, καθώς υπήρξε

ένας από τους θερμότερους υποστηρικτές της νομιμοποίησης της χρήσης των

ναρκωτικών. Όχι επειδή δεν αναγνώριζε πόσο επιβλαβή είναι αυτά, αλλά επειδή

πίστευε ότι με την απαγόρευση της χρήσης ινδικής κάνναβης, κοκαΐνης και

ηρωίνης ανθεί η εγκληματικότητα. Για εκείνον, η λύση ήταν απλή: Πάρτε, έλεγε,

τα ναρκωτικά από τα χέρια των εγκληματιών και δώστε τα στους γιατρούς, και

δαπανήστε τα κονδύλια που ξοδεύονται για την επιβολή της απαγόρευσης, στην

πρόληψη και την απεξάρτηση.Ο Stephen King είναι Γενικός διευθυντής Οικονομικών

Αναλύσεων της HSBC

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ